"Dijital kimliğini oluşturduktan sonra diğer kullanıcılarla bir araya gelerek parti verebilirsin veya sanal bir sınıfta eş zamanlı eğitim görebilirsin. Sevdiğin bir grubun konserine gidebilir, desteklediğin partinin mitinginde sohbet kutucuğu vasıtasıyla slogan atabilirsin. Hatta arsa satın alıp, açtığın dükkan ile ticarete de atılabilirsin. Ve bunları yapmak için evden çıkmana, efor sarf etmene gerek yok. İnternetin ve internete bağlanabileceğin bir cihazın varsa hazırsın. Buralar çok değerlenecek..."
Sanal bir kamusal alan vadeden metaverse evreni, uzun süre boyunca bu tür cümlelerle pazarlandı. Amaç gerçek dünyayı sanal ortama taşımaktı ve ilk başlarda bu hedefe yönelik ciddi adımlar atıldı. Milyonlarca insan dijital kimlikler oluşturdu, dünyaca ünlü markalar milyarlarca dolar yatırım yaptı, değerleneceği öngörülen sanal arsalar, köprüler, eşyalar binlerce dolara satın alındı.
Ancak 2024 yılında bu dijital dünyaya yatırım yapan birçok şirket ya zarar ya da iflas etti. Kullanıcıların yatırım amaçlı aldığı arsaların değerinde de yaklaşık yüzde 90 oranında düşüş meydana geldi.
Markalar yatırım yaptı, milyonlarca insan dahil oldu
Metaverse kavramı ilk kez, Neal Stephenson’ın 1992 yılında yayımlanan “Snow Crash” isimli bilim kurgu romanında kullanıldı. Ancak kavramın popülerliği, Meta’nın sahibi Mark Zuckerberg’in metaverse çalışmalarına yatırım yapmasıyla başladı.
Zuckerberg, metaverse çalışmalarına ilişkin ilk ciddi yatırımını sanal gerçeklik cihazları üzerine çalışan Oculus şirketini 2 milyar dolara satın alarak gerçekleştirdi. Merkeziyetsiz bir yapıya sahip olan metaverse evreninin gelişmesi ve ticari değerinin artmasıyla bankalar, giyim şirketleri, teknoloji firmaları başta olmak üzere birçok marka da metaverse evrenine yatırım yapmaya başladı. JP Morgan, Nike, Adidas, Gucci, Fiat, Samsung, Vodafone, Microsoft gibi şirketlerin dışında Türkiye'den de Halkbank, LC Waikiki, Kiğılı, Denizbank bu sanal evrende faaliyet yürüttü. Sadece Türkiye’de şirketlerin metaverse evrenlerine yaptığı yatırım miktarı, 2022 yılı istatistiklerine göre 400 milyon doları buldu.
Öte yandan milyonlarca kişi, oluşturduğu sanal kimliklerle çeşitli metaverse ekosistemlerine dahil oldu. Şirketlerin yanı sıra bireysel kullanıcılar da kripto paralar aracılığıyla sanal arsalar, yapılar ve eşyalar satın aldı. Sanal arsalara en fazla talep ise Türklerden geldi. TÜBİTAK'ın 2023 verilerine göre, metaverse evreninde satılan arsaların neredeyse yüzde 50'si Türkler tarafından satın alındı. Raporlara göre Türkiye’den 1,1 milyon kişi metaverse sistemine üye oldu.
Meta 47 milyar dolar zarar etti, arsa değerleri düştü
Metaverse evrenlerindeki arsaların fiyatları, evrene yapılan yatırımlar, kullanıcı sayısı, evrenin büyüklüğü gibi faktörler nedeniyle farklılık göstermekte. Ancak metaverse evrenlerinin popüler olduğu geçtiğimiz yıllarda arsa fiyatları birkaç yüz dolardan başlayıp milyonlarca dolara kadar çıkmaktaydı. Bu zamana kadar kaydedilen en pahalı sanal gayrimenkul satışının değeri ise yaklaşık 2,4 milyon dolar olarak kayıtlara geçti.
Ancak şirketler ve bireysel kullanıcılar tarafından yapılan milyonlarca dolar değerindeki yatırımlar, yıllar içinde zarara uğradı. Meta, metaverse çalışmaları nedeniyle kısa bir süre içinde on milyarlarca dolar zarar etti. Meta'ya bağlı Reality Labs isimli şirketin zararı 2021’de 10 milyar doların üzerine çıktı. Bu zarar, 2022’de yaklaşık 14 milyar dolar, 2023’ün ilk dokuz ayında ise 11 milyar dolar olarak gerçekleşti. Meta tarafından geçen yıl yayımlanan faaliyet raporunda da zararın devam edeceği öngörülerek, "İşletme zararlarımızın 2024’te anlamlı bir şekilde artmasını bekliyoruz. Yatırımlarımızın çoğu, ancak önümüzdeki on yıl içinde tam olarak gerçekleştirilebilecek" denildi. Ayrıca Meta dışında söz konusu sanal evrenlere yatırımlarda bulunan birçok şirket de ya zarar ya da iflas etti.
Popüler olduğu dönemlerde bireysel yatırımcılar tarafından satın alınan arsaların değerinde de yaklaşık yüzde 90 oranında düşüş meydana geldi. Yatırımcılara açıldığı ilk zamanlarda kısa süre içerisinde satın alınan ve tükenen arsalara olan rağbet de oldukça azaldı.
Metaverse evreninde satılan arsaların neredeyse yüzde 50'sinin Türkler tarafından satın alındığı ve şirketlerin yaptığı yatırımlar göz önüne alındığında, en çok zarara uğrayan ülkelerden başında Türkiye geliyor. Uzmanlara göre, Türklerin arsa satışı ve şirketlerin yatırımlarına ödediği para 1 milyar doların üzerinde.
