Uluslararası Sendikalar Konfederasyonu (ITUC) tarafından her yıl raporlanan Küresel Haklar Endeksi, geçtiğimiz günlerde yayımlandı.

167 ülkeden 191 milyon işçiyi temsil eden konfederasyonun senelik endeksinde, işçilerin uluslararası alanda kabul görmüş hakları konusunda en kötü 10 ülke arasında Türkiye de bulunuyor. 

2014 yılından beri ülkeler puanlanıyor

Türkiye’den DİSK, KESK, HAK-İŞ ve TÜRK-İŞ'in de içerisinde yer aldığı ITUC, 2014 yılından beri yıllık olarak Küresel Haklar Endeksi'ni yayımlıyor. Raporun amacı, dünyadaki işçi haklarının durumunu incelemek ve bu hakları ihlal eden ülkeleri derecelendirmek olarak tanımlanıyor.

Uluslararası alanda kabul görmüş işçi haklarının, hükümetler ve patronlar tarafından ihlal edilmesine ilişkin verileri toplayan ITUC, söz konusu verileri çeşitli ülkelerdeki ulusal sendikalara gönderilen anketler, sendika uzmanlarıyla yapılan bölgesel toplantılar, sendikalarla doğrudan temas ve ulusal mevzuatın analizi gibi yollarla topluyor.

Toplanan veriler, Uluslararası Sendikalar Konfederasyonu (ILO) sözleşmeleri ve içtihatlarından elde edilen 97 gösterge üzerinden analiz ediliyor. Farklı ihlal türlerini temsil eden göstergeler doğrultusunda ülkelere verilen puanların toplamıyla da ülkelerin sonuç puanı belirleniyor.

1 ila 5 ve üzerine kadar derecelendirilen puanlama sisteminde, puan arttıkça hükümetlerin ve patronların işçi haklarını ihlal etme biçimleri ve bunların etkileri de artış gösteriyor. 

Derecelendirmeler kısaca şöyle:

• Seyrek ihlaller (1 puan): İşçi hakları genel olarak korunur, ancak bazı ihlaller meydana gelir.
• Tekrarlanan ihlaller (2 puan): İşçi haklarına yönelik tekrarlanan ihlaller vardır.
• Düzenli İhlaller (3 puan): İşçi haklarına yönelik düzenli ve sistematik ihlaller görülür.
• Sistematik ihlaller (4 puan): İşçi hakları sistematik olarak ihlal edilir ve hükümetler ve/veya patronlar işçilerin haklarını bastırmak için ciddi çaba sarf eder.
• Hakların garantisi yok (5 puan): İşçilerin hakları yasa veya uygulama açısından garanti edilmez.
• Hukukun üstünlüğünün çökmesi nedeniyle hakların garantisi yok (5 ve üzeri puan): Ülkede iç çatışmalar veya askeri işgal gibi durumlar nedeniyle işçi hakları korunmaz ve işlevsel kurumlar yoktur.

Türkiye en kötü 10 ülke arasında

ITUC, bu kapsamda her yıl Küresel Haklar Endeksi'nde en kötü 10 ülkeyi belirlemekte. 

2024 raporuna göre işçi haklarının en kötü olduğu 10 ülke arasında ise Bangladeş, Belarus, Ekvador, Mısır, Esvatini, Guatemala, Myanmar, Filipinler, Tunus ve Türkiye yer aldı. Söz konusu 10 ülke de, yapılan değerlendirmeden 5 puan aldı. 

Rapora göre bu ülkelerde yaşanan başlıca ihlaller arasında, sendikaların kurulmasının ve faaliyet göstermesinin engellenmesi, toplu pazarlık haklarının ihlal edilmesi, işçilerin tutuklanması ve sendikacıların şiddete maruz kalması gibi etkenler bulunuyor.

Türkiye 8 yıldır listede

Türkiye söz konusu raporda ilk kez de yer almıyor. Türkiye 2016 yılından beri en kötü 10 ülke arasında gösteriliyor.

Raporun Türkiye'ye ilişkin bölümünde, işçilerin karşılaştığı sorunlar arasında sivil özgürlüklerin bastırılması, sendika kırıcılığı, sendikacıların dayanağı olmayan şekilde yargılanması ve şiddet tehditleri yer aldı.

Türkiye'deki atmosfer, "Yıllardır, Türk işçilerinin özgürlükleri ve hakları acımasızca saldırıya uğradı. Sivil özgürlükler ezildi ve sendikalar ile üyeleri özellikle uydurma suçlamalarla hedef alındı. İşverenler, sendika kurmaya çalışan işçileri sistemli bir şekilde işten çıkararak sendika kırıcılığına devam etti. Korku ortamında ve sürekli intikam tehdidi altında, işçiler bir araya gelmeye ve sendikalar kurmaya çalıştılar" ifadeleriyle tarif edildi.

Raporda; Akar Tekstil'in konkordato ilan etmesinin ardından ödenmemiş maaşlar ve haklar konusunda görüşmeye çağrılan DERİTEKS Başkanı Makum Alagöz'ün, patronun kardeşi Onur Akar'ın silahlı saldırısına uğraması ve Sağlık ve Sosyal Hizmet Emekçileri Sendikası (SES) Eş Genel Başkanı Selma Atabey ile önceki dönem Eş Genel Başkanı Gönül Erden’in tutuklanmasına yer verildi. Raporda ayrıca 2023 yılındaki İstanbul 1 Mayıs'ında meydana gelen şiddet olayları ve gözaltılara da dikkat çekildi.

Dünya genelinde kötüleşme ivmesi hakim

Öte yandan raporda 2014'ten günümüze kadar ki süreçte, bölgeler açısından işçi haklarına yönelik durumun genel bir kötüleşme eğilimi gösterdiği de vurgulandı.

2014 yılında 1,84 puana sahip olan Avrupa bölgesinin puanı, son raporda 2,73'e yükseldi. Avrupa bölgesinin, işçi haklarında en büyük düşüşe sahip olan bölge olduğu belirtildi.

Orta Doğu ve Kuzey Afrika bölgesinin puanı ise 10 yılda 0,49 oranında artarak 4,74 oldu. Rapora göre böylece bu bölge işçi hakları açısından en kötü bölge olmaya devam etti.

Söz konusu 10 yıl içinde Asya-Pasifik bölgesinin puanı 4,05'ten 4,13'e, Afrika bölgesinin puanı ise 3,26'dan 3,88'e yükseldi.

Son olarak Amerika bölgesinin 2014'te 3,16 olan puanı, 2024 yılında 3,56'ya çıktı.

Raporda, bölgeye dair, "Amerika kıtası, işçi hakları açısından en tehlikeli bölge olmaya devam etmektedir. Özellikle sendika liderleri ve işçiler için ölümcül tehlikeler söz konusudur" değerlendirmesinde bulunuldu.