Sovyet Ukraynası'nda barış mozaikleri

'Sovyet mozaikleri gerek Ukrayna’da gerek diğer Sovyet ülkelerinde yok edilmeye çalışılsa da yaşamaya devam ediyor. Duvarlara yeni barış mozaikleri yapmamız dileğiyle.'

Çağatay Yıldız

27.02.2022

1922 yılında Sovyet hükümetinin iktidar olduğu Ukrayna sanattan, bilime birçok alanda diğer Sovyet ülkeleri gibi kısa sürede büyük bir sıçrama yaşadı.

İkinci Dünya Savaşı'nda işgale uğrayan Sovyet ülkesi kısa süre içerisinde toparlanarak atılımlarına devam etti.

Mozaik sanatı önemli bir yere sahipti

Sovyetler Birliği’nde mozaik sanatı önemli bir yere sahipti. Geniş Sovyet coğrafyasında binlerce otobüs durağı, fabrikalar, okul duvarları, metro istasyonları bu mozaiklerle kaplandı. Uzay politikasından kadın mücadelesine, barış temalarından çocuklara birçok konuyu mozaiklere işledi. Mozaik sanatının en çok göze çarpan Sovyet ülkelerinden biri ise Ukrayna oldu. (Fotoğrafçı Yevgen Nikiforov “UKRAINIAN SOVIET MOSAICS” projesinde Ukrayna’da 5 bin civarı mozaik ve benzeri sanat eseri keşfettiğini söylüyor.)

Kamu binalarının yapım ve onarım bütçelerinin en az yüzde 5'i 'sanatsal unsurlar' içermek zorundaydı

Özellikle İkinci Dünya Savaşı sonrası ülkenin yeniden ayağa kalkması için birçok yapının inşaasına başlandı. Barınma için yapılan toplu konutlar, okullar, fabrikalar hızlıca inşa edilerek bu yapılardaki estetik mozaik sanatı ile desteklendi ve ortaya muhteşem binalar çıktı. 1960 sonrası uzay politikasının sanattaki yerinin artması, Sovyet halklarındaki barış propagandası, eşitlik gibi konular ülkenin devasa binalarından ufak otobüs duraklarına kadar her yerde göze çarpar oldu. Öyle ki bu dönemde kamu binalarının yapım ve onarım bütçelerinin en az yüzde 5'i “sanatsal unsurlar” içermek zorundaydı. Bu bütçe dışında büyük kamu binalarında kimi sanatçılar gönüllü olarak çalıştı.

Mozaik üretiminde Ukrayna’nın özel bir yeri vardı

Sovyetler Birliği döneminin mozaik sanatçısı ve ressam Vladimir Tverdokhlebov bazı özel mozaik parçalarının üretiminde Ukrayna’nın özel bir yeri olduğunu söylüyor. Kendisinin de Kazakistan Almatı bölgesindeki mozaik süslemeleri için Ukrayna’ya gelip buradaki ustalarla çalıştığını ve buradaki parçaları alarak Almatı bölgesindeki kamu binalarını süslediğini belirtiyor.

Özelleştirmelerin ardından mozaikler söküldü, kimileri betonla kaplandı

Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra uygulanan özelleştirme politikasıyla özelleşen fabrikalardaki bu mozaikler söküldü, kamu binalarındaki kimi mozaikler ise sosyalizmi hatırlattığı için betonla kaplandı. Dayanıklılığıyla da ön plana çıkan bu mozaiklerin ciddi bir kısmı ise Ukrayna’da 2015 yılına kadar yaşamaya devam etti. 2015 yılında getirilen komünist sembollerin kullanımının yasaklanmasıyla birlikte yüzlerce mozaik yok edildi veya saklandı.
(Mozaikler sadece Ukrayna’da değil birçok Sovyet ülkesinde sistematik olarak yok edildi veya saklandı. Örneğin Almatı şehrindeki bazı eserler günümüzde orataya çıkarılsa bile sergilenemiyor.)

Almatı şehrinde gizlenen bir eser

Sovyet mozaikleri gerek Ukrayna’da gerek diğer Sovyet ülkelerinde yok edilmeye çalışılsa da yaşamaya devam ediyor. Duvarlara yeni barış mozaikleri yapmamız dileğiyle.