Küba ekonomisinin karşı karşıya olduğu karmaşık durum karşısında, Halk İktidarı Ulusal Meclisinin (ANPP) 21 Temmuz'daki toplantısında, Ekonomi ve Planlama Bakanı, "... başka amaçların yanı sıra döviz gelirlerini yükseltmeye ve ihracatı artırıp çeşitlendirmeye yönelik" 75 adet önlemin kabul edildiğini duyurdu.1

Bu önlemlerin, Yeni Ekonomik Kararlar’ın henüz çözüme kavuşamamış bazı kısımlarının, özellikle de 2022'nin ilk yarısında devam eden dış finansal akışların artırılması ve enflasyon artışı ile ilgili sorunların çözüme kavuşturulması sürecine katkı sağlaması beklenmektedir.

Ekonomi ve Planlama Bakanı tarafından temmuz ayında ANPP'de sunulan bilgilerin bahsi geçen 75 adet önlemin bir kısmına değinmiş olması, söz konusu önlemlerin fizibilitesinin değerlendirilebilmesi konusunda kısıtlara yol açmaktadır; nitekim söz konusu önlemlerin sıralaması ve ulusal ekonominin farklı alanlarıyla olan ilişkileri önem taşımaktadır. Ancak, bu kararların atıfta bulunduğu sorunlar nedeniyle alınan önlemlerin, istikrarlı bir makroekonomik dengeyi mümkün olan en kısa sürede sağlayacak olası çözümlere katkıda bulunmasının beklendiği vurgulanabilir.

Bu analizimizde yukarıda söylenenleri dikkate alarak, daha önemli ve çetrefilli önlemleri kapsayan birkaç pakete odaklanacağız.

Her şeyden önce, en önemli önlemlerden oluşan birinci paket yeni bir döviz piyasasının 2 uygulanmasını ele almaktadır. Ekonomi ve Planlama Bakanı tarafından açıklandığı üzere, bu önlemlerle, halkın döviz alım-satım işlemlerinde “ekonomik temellere” dayanan bir döviz kurunun belirlenmesi ve nakit dolar da dahil olmak üzere tüm yabancı para birimleriyle çalışmaya imkân veren bir döviz piyasasının oluşturulması amaçlanmaktadır.

Bu Yeni Ekonomik Kararlar kapsamında ele alınmayan bir husustur ve ülkedeki parasal-mali dengeyi sağlayabilecek temel halkalardan birini oluşturmaktadır.

Bu piyasa, nüfusun ve devlet dışı sektörün -daha sonra uluslararası ziyaretçilerin de erişebilecekleri açıklığa kavuşturuldu- dolarlarını veya diğer konvertibl para birimlerini, ulusal piyasada daha fazla alım gücüne sahip olması beklenen peso elde etmek için satacağını varsayan temel bir önermeye dayanmaktadır. Bu çerçevede Bakan, "Yabancı para değiş-tokuş edilerek elde edilen Küba pesolarının belli bir satın alma gücünü garanti etmesi gerekir; aksi halde bu değişimin hiçbir özendirici yanı olmaz" dedi. 

Önlemlerin uygulamaya sokulması kapsamında geçtiğimiz 3 Ağustos'ta döviz piyasasının yeniden açılışı ilan edildi. Bu piyasa sayesinde dövizin elde edilmesi hedeflenmektedir; nitekim şu anki haliyle döviz kayıt dışı ekonomi kanalıyla dolaşımdadır ve ülke nüfusunun temel sorunlarının çözümüne hiçbir katkısı bulunmamaktadır.

Ekonomi ve Planlama Bakanı bu önlemle ilgili açıklamada bulunurken, karmaşık yapısı ve mevcut riskler nedeniyle bunun kademeli bir süreç olacağına işaret etti.

Bu karar bir dizi avantaj sunmaktadır. Her şeyden önce, Yeni Ekonomik Kararlar’da yer almayan, “…ekonominin çarkında, onun işleyiş mekanizmasında eksik bir parçayı” uygulamaya koymaktadır. 3 İkinci olarak, yasal ve güvenli bir mekanizma ile nüfus kesimlerine, devlet dışı sektöre ve yabancı ziyaretçilere döviz alım satımı yapılmasına olanak sağlayacaktır. Üçüncü olarak ise, havale yoluyla yapılan uluslararası işlemleri ve döviz transferlerini teşvik edilecektir.

3 Ağustos'ta verilen bilgiler kapsamında döviz piyasasının kademeli olarak kurulacağı, ilk aşamada halktan, yabancı ziyaretçilerden ve devlet dışı sektörden döviz satın alma işlemlerinin başlayacağı, ancak şu an için -döviz piyasasının işleyişinin bir parçası olan- döviz satışına geçilmeyeceği belirtildi. Bu değerlendirme, ülkenin mevcut kıt döviz varlığını -gıda ve yakıt satın almak gibi- temel hedeflerinden saptırıp döviz piyasasını beslemeye yönlendirmenin mümkün olmadığı tespitine dayanmaktadır.

Döviz piyasasının ilk aşamasında hedefe ulaşmak için bir ABD doları için 120 peso’luk bir döviz kuru belirlendi; piyasadaki katılımcıların ellerindeki dövizi satması için güçlü bir teşvik yaratmak gerekiyordu. Belirlenen kur, kayıt dışı ekonomide sunulandan daha yüksektir. Ekonomi genelinde fiyatların artmayacağı varsayımıyla, döviz piyasasında yapılan işlemlerin çoğalmasıyla ulusal para biriminin iç piyasadaki satın alma gücünün artması beklenmektedir. Ekonomi ve Planlama Bakanı’nın ifadesiyle, “Başarı, dövizi olan kişileri ellerindeki dövizleri Küba pezosu ile takas etmeye özendirecek, bu pezolar sayesinde ülkede belirli bir tüketim düzeyine sahip olmalarını sağlayacak bir ulusal para arzı seviyesine ulaşmaktadır.”

Bu çalışma mantığı, üstlenilen riskler ışığında incelenmesi gereken başka bir dizi öncül tarafından da desteklenmektedir.

Her şeyden önce, ABD doları veya Avro'nun dünya çapında güçlü para birimleri olduğu ve değeri düşen para birimlerine karşı güvenli liman veya rezerv para birimleri olarak hareket ettikleri göz ardı edilemez. Bu nedenle, söz konusu para birimlerinin döviz piyasasında devlete satışının gerçekleşebilmesi için çok güçlü teşviklere ihtiyaç duyulmaktadır. İkinci olarak, şu anda Küba pazarında konvertibl para birimleriyle satış yapan bir kesim bulunmaktadır (bu kesim ülkenin perakende ticari dolaşımının yaklaşık yüzde 24'ünü temsil etmektedir) ve -geçici de olsa varlığını sürdürmesi halinde- yarattığı döviz talebi nedeniyle dövizin devlete satılmasını engelleyebilir. 4 Üçüncüsü, devlet tarafından döviz piyasasının yeniden açılması karşısında enformel döviz piyasasında da rekabet yoğunlaşmaktadır. Resmi olmayan verilere göre 3 Ağustos ile 10 Ağustos arasında ulusal paranın değerinin ABD doları yüzde 7,5, Avro karşısında ise yüzde 5,7 oranında arttığı, döviz satış fiyatının döviz alış fiyatına göre daha fazla yükseldiği gözlemlenmektedir. 5

Ekonomi ve Planlama Bakanı'nın daha yakın bir tarihte, 22 Ağustos'ta yaptığı bir konuşmada, 23 Ağustos'tan itibaren gerçek kişilere döviz satışıyla döviz piyasası uygulamasının ikinci aşamasına geçileceği bildirildi. Bu kararla, bu piyasanın temel niteliğini oluşturması beklenen alım-satım işlemi tamamlanmaktadır. 6

Ancak döviz satışı -şu an için- birtakım şartlara tabi olacaktır.

İlk etapta satış -şimdilik- sadece gerçek kişilere yapılacak olup birinci aşamada döviz alımına dahil edilen devlet dışı kesime döviz satışını içermemektedir. Bu nedenle, devlet dışı sektör operatörlerinin enformel piyasa dışında pesoyla döviz almalarını beklemek şimdilik mümkün olmayacaktır; enformel piyasada dövizin değeri yükselebilir.

İkinci olarak, gerçek kişi başına döviz satışı 100 dolar (veya diğer para birimlerindeki karşılığı) ile sınırlandırılacak ve ülke genelinde bu amaçla yetkilendirilmiş 37 adet döviz bürosu (CADECA) tarafından bu konuya dair günlük bilgi paylaşılacaktır. Döviz bürolarınca yapılacak döviz satışlarının, o ya da bu ölçüde, CADECA'nın herhangi bir anda sahip olduğu döviz miktarıyla belirleneceği varsayılmaktadır.

Üçüncü olarak, şimdilik havalimanlarında yolculara döviz satılmayacağı da bildirildi; bu da ziyaretçilerin işlemlerini CADECA'larda veya başka yerlerde yapacakları anlamına gelmektedir. Bu karar turistlerle yeni bir çalışma biçimini getirmektedir; ancak bu çalışma biçiminin temelleri yukarıda belirtilen açıklamada net bir şekilde ifade edilmemiştir. Bu durum havalimanlarında (ülkeye girerken) ulusal para alış, (ülkeden çıkarken ise) döviz satış işlemleri için döviz bürolarının bulunmasını öngören uluslararası uygulamalara uymamaktadır.

Döviz satışına başlanması, döviz piyasasının normal işleyişinin başlangıcı için önemli bir adım oluşturmaktadır; mekanizmanın aksaksız işlemesi için çözüm bekleyen birtakım hususların da kısa zaman içinde ele alınması umulmaktadır. 

Son olarak, hala çözülmesi gereken bir konu da ulusal para arzındaki artışın -fiyat artışları olmaksızın- piyasaya yansıması için ne kadar sürenin geçeceğidir; bu süre, ulusal para arzındaki artışın halkın devlete döviz satışını özendirecek önemli bir faktör olarak rolünü düzenleyecektir. Devlete döviz satışının makul bir süre içinde gerçekleşmemesi halinde, halkın kendi para birimini satması sonucunda ulusal parada yaşanacak likidite artışı enflasyonist bir faktöre dönüşecektir; tamamen kontrol altında tutulması mümkün olmayan devlet dışı sektördeki fiyatlarda ayrıca bir artış olursa bu durum daha da kötüleşebilir.

Bu son husus, Yeni Ekonomik Kararlar’ın çözüme kavuşturamadığı bir diğer unsurdu; çünkü kararlarda öngörülen fiyat artışı gerçek rakamların altında kaldı.

Ekonomi ve Planlama Bakanı'nın 3 Ağustos'ta yaptığı konuşmada ihtiyaç olarak dile getirdiği enflasyon kontrolü, sorunla tüm karmaşıklığı içinde yüzleşmemize imkân verecek ve orta vadeli bir makroekonomik istikrar programının parçası olacak bir enflasyonla mücadele programının hazırlanmasını gerektirmektedir. Benzer şekilde, bu önlemin uygulanması dış mali akışın yeniden sağlanması ihtiyacıyla da bağlantılıdır; bu belgenin önceki bölümlerinde incelendiği üzere, bugün ülkenin karşı karşıya olduğu dış borç düzeyi nedeniyle söz konusu mali akışa erişilememektedir.

Döviz piyasasının yeniden açılması şüphesiz karmaşık bir süreçtir ve özel nitelikte risklere tabidir; ancak bu adım Küba ekonomisinin düzgün işlemesi için bir gerekliliktir.

Dış sektörle ilgili olarak, ihracata yönelik KOBİ’lerin geliştirilmesi, devlet dışı sektörde doğrudan yabancı yatırımın geliştirilmesi, turizm sektöründe ithal ikamenin teşvik edilmesi, ithal ürünlerin konsinye satışının geliştirilmesi, devlet kuruluşları ve karma kuruluşlar için yeni bir döviz tahsis planının uygulanması ve gerçek kişiler tarafından yapılan ticari olmayan ithalatın esnekleştirilmesi gibi tamamlayıcı tedbirler de duyurulmuştur.

Bütün bu önlemler uygundur ve faydalı da olacaktır; ancak dış ticarette devlet tekelini esnekleştirmeye gerek olup olmadığı meselesi yeniden ele alınmadan bu kararların ne derece uygulanabileceğine dair kafa yorulmalıdır; esnekleştirme konusu -en azından-.bir yeniden gözden geçirilmeyi talep etmektedir.

İkinci önlem paketi, farklı mülkiyet biçimleri arasındaki ilişkilerde ortaya çıkan değişikliklerle ilgilidir. Söz konusu değişiklikler, kamu-özel karma şirketlerin kurulmasını ve yukarıda bahsedildiği üzere devlet dışı sektörde doğrudan yabancı yatırımın geliştirilmesini içermektedir. Bunların tümü, özel sektörün ve kooperatif sektörünün genişlediği bir dönemde hayata geçirilmektedir. Küba ekonomisinde bu "yeni aktörlerin" rolünün artması -başka şeylerin yanı sıra- kredi politikası ve maliye politikası açısından yeni mülahazalar gerektirmektedir ki böylece bu aktörler halihazırda onaylanmış bulunan “Küba ekonomik modelinin kavramsallaştırılması” başlıklı belgede kendileri için tanımlanan tamamlayıcı rolü oynayabilsinler.

Ayrıca, doğrudan yabancı yatırımın bugüne dek yabancı sermayeli ortaklık programlarına dahil edilmeyen toptan ve perakende ticaret sektöründe de uygulanmasına karar verilmiştir.

Son önlem paketi, yeni kararlar almaktan ziyade daha önce alınmış kararların etkinliğini artırmayı hedeflemektedir ve şüphesiz kalkınmamıza olumlu katkı sağlayacaktır; ancak bu önlemler yukarıda incelenen iki paket kapsamındaki önlemlerin derinliğine sahip değildir. Bu önlemler arasında önemi nedeniyle devlet bütçeli sektörün yeniden ölçeklendirilmesi konusunun altının çizilmesi yeterlidir; bahsi geçen önlemin, tıpkı 1990’larda olduğu gibi, öngörülen değişim sürecinin dayattığı işletmelerin yeniden ölçeklendirilmesi meselesiyle birlikte ele alınması yerinde olacaktır.

Böylece, bugün önümüzde, ülkenin karşı karşıya olduğu olumsuz konjonktürle baş edilebilmesi için zaruriyet arz eden bir temel dönüşüm süreci durmaktadır. Yukarıda bahsi geçen türden kararların alınmasını gerektiren bu süreç, karşılaşılan risklere ve önerilen değişikliklerin yol açacağı maliyet ve faydalar arasında nasıl bir denge kurulacağına dair sürekli değerlendirmelerle ilerleyecektir. 

Son olarak, bütün bunlar, tüm ekonomik aktörlerin ve halkın dahil edilmesini ve aktif katılımda bulunmasını sağlayan bir toplumsal iletişim sürecini gerektirmektedir. Bunun için peşinde koşulan hedeflerin ve bunlara nasıl ulaşılacağının ayrıntılı olarak anlatılması gerekecektir. Karşı karşıya olduğumuz karmaşık meselelerde yetkinlik sahibi uzmanların katılımıyla ve elbette kitle iletişim araçlarıyla...

Bu bakımdan Özel Dönemin öğretilerini ve -özellikle de- Başkumandan’ın karmaşık önlemlerin alınması sürecinde halkın mutabakatının zorunlu olduğu konusundaki fikirlerini asla unutmamalıyız. 7

 

José Luis Rodríguez

24 Ağustos 2022, Cubaperiodistas

"Küba Gerçeği", 2023 Şubat ayında Türkiye Komünist Partisi'nin (TKP) girişimiyle başlatılan bir yayın. Küba'da siyaset, ekonomi, yaşam, kültür gibi konularda Kübalı yazarların ürettiği makalelerin çevirilerini yayımlayan Küba Gerçeği'nde çıkan makaleler, artık soL'da paylaşılacak.

Bibliyografya 

• ASOCAÑA (2022) “Precio internacional del azúcar” Julio 31 2022 www.asocaña.org
• CUBADEBATE (2022) “Anuncia Estados Unidos limitadas medidas hacia Cuba” Mayo 16 del 2022 www.cubadebate.cu
• CUBADEBATE (2022a) “Inversión extranjera en Cuba. En negociación 57 proyectos en sectores priorizados” Julio 20 2022  www.cubadebate.cu
• CUBADEBATE (2022b) “Ministro de Economía: En el primer trimestre de 2022 creció el PIB, pero no alcanza los niveles prepandemia” Julio 21 2022 www.cubadebate.cu.
• CUBADEBATE (2022c) “Aprueban nuevas medidas para recuperar la economía cubana” Julio 21 2022  www.cubadebate.cu
• CUBADEBATE (2022d) “Ministro de Energía: Situación del sistema eléctrico nacional es compleja, pero tiene solución” Julio 18 2022  www.cubadebate.cu
• CUBADEBATE (2022e) “¿Cómo se implementará el nuevo mercado cambiario en Cuba? Agosto 3 de 2022  www.cubadebate.cu
• CUBADEBATE (2022f) “Comienza este 23 de agosto venta de divisas en el mercado cambiario cubano” Agosto 24 de 2022  www.cubadebate.cu
• Cuba Noticias 360 (2022a) “Informan sobre atraso en el plan anual de viviendas en Cuba” Julio 21 de 2022  www.cubanoticias360.com
• Cuba Noticias 360 (2022) “Cuba debe 5 211 millones al Club de París” Junio 17 2022 www.cubanoticias360.com
• DATOSMACRO (2022) “Precio petróleo West Texas Intermediate 2022” Julio 31 2022  www.datosmacro.expansion.com
• El Toque (2022) “Tasas de cambio de monedas en Cuba hoy” Agosto 7 2022 www.eltoque.com
• FAO (2022) “El índice de referencia de la FAO de los precios de los alimentos muestra una caída de los precios internacionales de los cereales, los aceites vegetales y el azúcar” Julio 8 de 2022  www.fao.org
• INFOBAE (2022) “Crisis en Cuba: Hay escasez de los medicamentos del cuadro básico y advierten que la situación es “muy compleja” Julio 19 de 2022 www.infobae.com
• La Patilla (2022) “Cuba obligada a comprarle fuel oil a Rusia porque PDVSA casi no produce”  Julio 14 de 2022 www.lapatilla.com
• Los Angeles Times (2022) “Aún no hay claridad sobre la situación de las remesas en Cuba” Mayo 24 2022  www.latimes.com
• MINSAP (2022) “Cuba reporta 97 nuevos casos de COVID-19 y ninguna persona fallecida” Julio 30 2022 www.cubadebate.cu
• On Cuba News (2022) “Rusia aprueba una prórroga hasta 2027 del pago de los créditos otorgados a Cuba” Febrero 22 del 2022 www.oncubanews.com
• Temáticas (2022) “Precio del níquel en 2022” Julio 27 2022  www.temáticas.org
• Terrero, Ariel (2022) “Tibia reanimación del turismo en Cuba” Julio 22 de 2022 www.cubayeconomia.blogspot.com Son veri ve gözlemler 10 Ağustos 2022 tarihine aittir.

• 1. "Küba: 2022'nin ilk yarısındaki uluslararası durum ve karmaşık ekonomik konjonktür" makalesinin genişletilmiş versiyonu CIEM "2022'nin İlk Yarısında Dünya Ekonomisinin Gidişatı Üzerine Rapor" olarak yayınlanmıştır. Ağustos 2022 www.ciem.cu
• 2. Bkz. CUBADEBATE (2022c y 2022e). Kaynağı açıkça belirtilmeyen tüm bilgiler bu yayınlardan gelmektedir.
• 3. Yeni Ekonomik Kararlar çerçevesinde amaç, ülkenin ikili para birimini ve döviz kurunu ortadan kaldırmaktı; bu, ekonomi istikrara kavuşana ve ulusal para birimi güçlenene kadar bir döviz piyasasının var olmaması anlamına geliyordu. Bilindiği üzere bu hedefe ulaşılamamıştır.
• 4. Bu konuda Ekonomi ve Planlama Bakanı, "Bugün muhtemelen döviz alım talebi arzdan fazladır. …bugün nüfus tarafından döviz talebi var, çünkü döviz cinsinden bir iç tüketim ve belli bir dış göç talebi söz konusu.”
• 5. Bkz. El Toque (2022).
• 6. Bkz. CUBADEBATE (2022f)
• 7. Bkz. Fidel’in 6 Ağustos 1995 tarihli konuşması www.discursos.cu