2022'nin ilk yarısında, somut bir ekonomik toparlanma süreci gözlenmekle birlikte, zorluklar, özellikle de enerji alanındaki sıkıntılar dinmedi.1

Önemli değişiklikler olmadan devam eden ABD ablukası, bu toparlanmanın önündeki temel engel olmaya devam ediyor. ABD hükümeti 16 Mayıs'ta Küba ile ilişkilere esneklik getiren bir dizi önlemi duyurdu. Bu tedbirler, önemli değişiklikler olarak, Trump tarafından para havalelerine getirilen üç ayda bir 1.000 dolarlık sınırın kaldırılmasını, havayolu uçuşlarının ülkenin tüm illerine genişletilmesini; aile birleştirme programının yeniden tesis edilmesini ve internete daha fazla erişim yoluyla Küba'da özel sektörün büyümesinin teşvik edilmesini içeriyordu. Bunlar doğru yönde atılmış adımlar olsa da Trump tarafından uygulamaya konulan ve Küba'ya yönelik mali zulmü son yıllarda görülmemiş seviyelere çıkaran 243 tedbir olduğu gibi kaldı.2

Aynı zamanda, 2022 boyunca, dünya ekonomisinin dinamikleri, Küba dış ticareti için çoğunlukla elverişsiz eğilimler gösteriyor. Bu bağlamda Rusya ile Ukrayna arasında 24 Şubat'ta başlayan savaşın yarattığı krizin etkisi belirgindir.

Bu çatışma, temel ürünlerin fiyatını doğrudan etkiledi. Küba örneğinde, 2021'de ortalama 18.452 USD/MT olan nikel fiyatındaki artış, Ocak ve Temmuz 2022'yi -ortalama olarak- yüzde 49,4'lük bir artışla 27.612 dolardan kapattı. Nikel fiyatları Mart 2022'de ton başına 48.078 dolar gibi tarihi bir rekora ulaştı.3 Ham şeker fiyatı ise bu yılın ilk yarısında yüzde 5,9 artarak pound başına 18,92 sente ulaştı.4

Öte yandan, 2021'de ortalama 68,21 ABD doları olan WTI petrolünün varil fiyatının 2022'nin ilk altı ayında yüzde 48,9 artışla 101,59 ABD dolarına yükselmesi bizi çok olumsuz etkiledi.5 Gıda söz konusu olduğunda, Haziran 2022'nin zirvesindeki ortalama fiyatlar, Haziran 2021'in yüzde 23,1 üzerindeydi ve geçen yılın sonuna göre yüzde 22,8 artış kaydetti. Bu gelişmede buğday fiyatlarındaki yüzde 48,5'lik artış ve süt ürünlerindeki yüzde 24,9'luk artış öne çıkıyor. Ancak gıda fiyatlarında Mart ayında ulaşılan maksimum seviyenin ardından, 2022’nin ilk yarısının sonunda hafif bir düşüş yaşandı.6

Dış finansman açısından bakıldığında, 2021'de ulaşılan 1,6 trilyon dolarlık zirvenin ardından, dünya ekonomisi için doğrudan yabancı yatırımlarda düşüş eğilimi ve durgunluk öngörülmeye devam ediyor. Yakın zamanda, yaklaşık 5 milyar dolar sermayeli 57 farklı yatırım için sürecin devam ettiği duyuruldu. Ancak, 2020-2021 yılları arasında yatırım izni verilen 47 yeni işletmeden 25'i kuruldu. Özetle, 2014'ten bu yana ancak 285 yeni işletme onaylandı ve bunların 29'u yeniden yatırımdı. Bu rakam, finansal olarak, yaklaşık yüzde 5'lik büyüme oranlarına ulaşmak için, her yıl gereken 2 ila 2,5 milyar dolar arasındaki tahmini ihtiyaçlardan çok daha düşük.7

Küba ekonomisinin dış finansmanının bir başka boyutuyla ilgili olarak, resmi olmayan kaynaklara göre ülkeye giren para transferleri 2019-2020 yılları arasında yüzde 26 düşüş göstererek tahmini 3.171 milyon USD seviyesinden 2.348 milyon USD seviyesine düştü. Bu akım 2021'de daha da düştü ve bu yıl için sadece yaklaşık 1 milyar dolar olarak hesaplandı.8

Öte yandan Küba, 2019'un ikinci yarısından itibaren üzerinde anlaşmaya varılan borç servisi ödemelerine uymadı ve bu durum 2020, 2021 ve şimdiye kadar 2022'de kötüleşerek devam etti.

Bu durum, Küba'yı Mayıs 2020'de Paris Kulübü kreditörleri ile borç ödemelerini yeniden müzakere etmeye ve 2021'e tekabül eden borç ve ödemelerin 2022'de yeniden başlatılması amacıyla ertelenmesini talep etmeye zorladı. Ancak bu sağlanamadı ve sadece 2020 ödemeleri ertelendi. Ayrıntıları bilinmemekle birlikte, Küba yakın zamanda Paris Kulübü ile borcun ödenmesi için ek süre belirleyen bir anlaşmaya vardı.9 Gayri resmi olarak, Rusya ve Çin’e olan borç servisi ödemelerinin 2027 yılına kadar ertelenmesinin sağlandığı, ancak bu erteleme için temerrüt faizi uygulanacağı da biliniyordu.10

Bugün, vadesi geçmiş ve ödenmemiş borçların yeniden müzakere edilmesinin mevcut koşullarda Küba için elzem olduğunun altını çizmek gerekiyor. Yatırımlar için borç takası; imtiyazlı faiz oranları ya da ulusal para birimi cinsinden ödemeler; kamu borç tahvili ihracı; iskontolu borç geri alımı; karşılıklı yükümlülükler ilkesi kapsamında borçların silinmesi ve borcun belirli mail ve hizmetlerden elde edilen ihracat gelirleri ile ödenmesi gibi yöntemler, dış finansman akışlarının toparlanması zarureti karşısında uygulanacak araçlar olarak öne çıkıyor. Ayrıca, mevcut durumun ötesinde, orta ve uzun vadeli bir finansal stratejide dış borçlanma sürecinin sürdürülebilirliğine de dikkat edilmesi gerekmektedir.

Genel olarak, ortaya çıkan karmaşık uluslararası durum, Küba ekonomisine ek maliyetler yüklemekte ve bu yıl için planlarda yüzde 4 büyüme olarak öngörülen ekonomik toparlanmayı geciktirmektedir. Bu hedef, 2022'nin ilk yarısının sonunda, Ukrayna'da savaş sonucu hammadde ve akaryakıt fiyatlarının artması, turizmin yavaş toparlanması ve elektrik enerjisi üretiminde yaşanan krizin ağırlaşması nedeniyle ciddi şekilde etkilenmiş bulunmaktadır.

Belirtilen dış etkenlere ek olarak, etkileri 2020'nin ilk çeyreğinden 2022'nin ilk yarısına kadar uzayan COVID 19 salgını, etkilenen hasta sayısında ve kayıtlı ölümlerde kademeli bir düşüş bildirilmiş olmasına rağmen, yılın ikinci çeyreğinde, vaka sayılarında gözlene artış ve – aynı süreçte – ülke genelinde dengue ateşi vakalarında görülen artış, sağlık önlemlerine sıkı bir şekilde uyulmasını ve sürecin sürekli izlenmesini gerekli kılmıştır. 

Özetle, Temmuz 2022'nin sonuna kadar tespit edilen Covid-19 vakaları, nüfusun yüzde 9,8'ine karşılık gelecek şekilde 1.107.985 kişi rakamına ulaştı. Covid-19 kaynaklı ölümler ise 8.529 kişiye ulaştı; bu sayıyla yüzde 0,77 olarak kaydedilen ölüm oranı, belirtilen tarihe kadar yüzde 1,11 olarak kaydedilen dünya ortalamasının altında kaldı.

Şu anda, her şey, takviye dozlarını da içerecek şekilde nüfusun kitlesel olarak aşılanması ile – yaklaşık nüfusun yüzde 91'i –hastalığın frenlenmesinin ve 2022 yılının ikinci yarısından itibaren kademeli olarak yeni normale dönüşün mümkün olacağını gösteriyor.11

II

Şimdiye kadar söylenenlerin bir sonucu olarak, 2022'nin ilk yarısında ulusal ekonominin durumu, engellemek için gösterilen çabalara rağmen, uluslararası ekonomik kriz ve Kuzey Amerika ablukası gibi güçlü dış etkilerin yanı sıra ülkenin ve dünyanın geri kalandaki sağlık sorunlarının sonuçlarını yansıtmaya devam etti.12

Böylelikle, daha önce 2021 yılı için yüzde 6 olarak öngörülen Küba'da makroekonomik büyümesi ancak yüzde 1,3'e ulaşmış, ancak bu mütevazi oran ile GSYH'de yüzde 13,1'lik düşüşe yol açan ve 2019'dan 2021'in ilk yarısına kadar devam eden olumsuz trend kesintiye uğramıştır. Bu ekonomik büyüme ile kademeli bir toparlanma başlamıştır ve bu eğilimle birlikte GSYİH’nin 2024-2025'e kadar tekrar 2019 seviyesine ulaşacağı tahmin edilmektedir.13

Küba ekonomisi 2022'nin ilk çeyreğinde, ekonominin hala düşüşte olduğu geçen yılın ilk çeyreğine göre yüzde 10,9'luk (en son rakamlar mevcut) bir büyüme göstermiştir. Bununla birlikte, bu artış olumlu bir gelişme olmakla birlikte henüz yeterince önemli bir ilerlemeyi temsil etmemektedir. Öte yandan, imalat sanayi, ticaret (perakende ticaret sirkülasyonu yüzde 99,2 ile plana uydu) ve elektrik, gaz ve su temini gibi üretken ve ticari faaliyetler küçülürken, inşaat, turizm, iletişim, ulaşım, eğitim ve halk sağlığı alanlarında kaydedilen büyümenin sonucu olan bu genel büyüme oranı önemli bir yanlılık taşımaktadır.

Turizmle ilgili olarak, sektör, bu yıl 30 Haziran’a kadar, 2021 yılı boyunca Küba'ya gelen tüm turist sayısına kıyasla yüzde 91,6'lık bir artışla 682.411 ziyaretçiye ulaşmıştır. Ancak, 2022 yılının ilk yarısında kaydedilen bu rakam henüz 2019’un aynı dönemindeki seviyesinin yüzde 26,6’sına denk gelmektedir. Bu nedenle, turizm alanındaki toparlanma, aynı dönemde yüzde 60'a ulaşan Amerika bölgesindeki toparlanmadan daha yavaş gerçekleşmektedir. Şimdiye kadar 2021'e göre kaydedilen artışlara rağmen mevcut eğilimler, 2022'nin ilk yarısında beklenen rakamlara ulaşılamadığı için bu yıl 2,5 milyon turist hedefine ulaşmanın pek mümkün olmadığını gösteriyor.14

Turizmin şimdiye kadarki yavaş toparlanması ve yakın gelecekte 2018'de elde edilen en yüksek rakamlara ulaşmama olasılığı nedeniyle; yapılan yatırımların yeterli oranda geri dönüşünün sağlanması gereği ve ayrıca gıda üretimi ve enerji alanında da acil yatırım ihtiyacı dikkate alındığında, toplam yatırımın yüzde 24’üne denk gelen yeni otel inşaatı yatırımlarının gözden geçirilmesi ihtiyacı gündeme gelmektedir.15

2022'nin ilk yarısında açık veren faaliyetlerin arasında şeker üretimi de bulunmaktadır. Planlanan 911 bin MT'nin şeker üretiminin yüzde 52'si gerçekleşmiş ve 474 bin MT şeker üretilebilmiştir. Bu nedenle, iç tüketim için şeker ithalatı zorunlu hale gelmiştir.

Yılın ilk yarısının sonunda, yakıta erişim ve elektrik üretimi ile ilgili olarak özellikle karmaşık bir durumla karşı karşıya kalınmıştır.16

Yakıta erişim ile ilgili olarak, 2015'ten beri ABD tarafından yaptırımlara maruz kalan Venezuela'nın hidrokarbon üretimindeki zorluklar nedeniyle arzında sorunlar yaşanmaktadır. 2015 yılında Venezuela’dan alınan yaklaşık 115.000 varil petrole karşılık, 2022 yılının ilk yarısında ortalama 56.610 varil petrol temin edilmiştir 17. Buna ek olarak, dünya piyasa fiyatlarında yılın ilk yarısında kaydedilen -neredeyse yüzde 49'a eşdeğer- artış, navlun maliyetleri ve ablukanın uluslararası armatörler üzerindeki etkileri nedeniyle Küba'nın yaklaşık yüzde 30'luk ek ödeme yapmasına yol açtı.

Öte yandan, ABD ablukasının sıkılaşması ve Küba ekonomisinin gelirlerinin düşmesi nedeniyle elektrik üretim santrallerinin işletilmesi için gerekli finansman yeterli olamamış ve bunun sonucu olarak ülke 2016 ile 2021 yılları arasında üretimde yüzde 16,4'e eşdeğer bir azalma ile karşı karşıya kalmıştır. Bu durum, yakın zamanda, Mariel, Havana ve Santiago de Küba körfezlerinde kurulmuş olan beş yüzer üretim santralinin ihale edilmesi gibi istisnai önlemlerin alınmasını gerektirmiştir. Ek olarak, bu yıl şu ana kadar meydana gelen arızalar ve plansız duruşlar, yaz aylarında bir üretim açığını kaçınılmaz hale getirmiştir. Bu bağlamda, 6.558 MW'lık kurulu gücün sadece yüzde 38'ine karşılık gelen 2.500 MW civarında üretim yapılabilmektedir.18

Dış sektörle ilgili olarak, yılın ilk üç ayında ihracat 300 milyon dolar artarken, ilk yarıyıl döviz getirisi 2,5 milyar dolara ulaştı, ancak bu rakam 2019'da elde edilen 4 milyar doların gerisindedir. Gıda ve akaryakıt ithalatında belirtilen fiyat artışları nedeniyle beklenenden yüzde 50 daha fazla harcama yapıldığını da dikkate almak gerekir.

2021 yılında 6.767 milyon dolar olarak kaydedilen, başta sağlık hizmetleri olmak üzere, toplam hizmet ihracatı gelirlerinin 2022 yılında yüzde 7,3 büyüyerek 7.260 milyon dolara ulaşması planlanmaktadır. Ancak, bu rakam 2019'da elde edilenden hizmet ihracatı gelirlerinin yüzde 26,4 gerisindedir.

Özetle 18 ayda gelirler 3 milyar dolar azaldı ve bu nedenle şu anda ülkede ekonomik faaliyetlerin normalleşmesine izin vermeyen ve bizi olağanüstü koşullarda çalışmaya zorlayan bir dış finansman açığı var.

Temmuz 2022'de Ulusal Meclis'te dikkatle ele alınan, özellikle konut inşası ve ilaçların bulunabilirliği ile ilgili sosyal sorunlar da bazı zorluklar olduğunu gösteriyor.

İlk durumda, son iki yılda konutların tamamlanmasında bir yavaşlama oldu, çünkü 2021'de planlanan konut inşasının yalnızca yüzde 42'si yerine getirilebildi. Bu gecikme 2022'nin ilk yarısında da devam etti, yılın ilk yarısında 2022'de tamamlanması planlanan konutların yüzde 33’üne karşılık gelen 36.831 konut inşa edildi. Bununla birlikte, yılın ilk yarısında ilaçlara erişim konusunda aylık ortalama 142 kalemlik bir eksiklik ortaya çıktı ve bu da yüzde 62’si Küba’da üretilen, 619 ürünü içeren ülkedeki temel ilaç listesinin yüzde 22,9'una tekabül ediyor. 

 José Luis Rodríguez

22 Ağustos 2022, Cubaperiodistas

"Küba Gerçeği", 2023 Şubat ayında Türkiye Komünist Partisi'nin (TKP) girişimiyle başlatılan bir yayın. Küba'da siyaset, ekonomi, yaşam, kültür gibi konularda Kübalı yazarların ürettiği makalelerin çevirilerini yayımlayan Küba Gerçeği'nde çıkan makaleler, artık soL'da paylaşılacak.

• 1. Makalesinin genişletilmiş versiyonu, "Küba: Uluslararası Durum ve 2022'nin ilk yarısındaki ekonomik konjonktürü karmaşık hale getiren faktörler", CIEM, "2022'nin İlk Yarısında Dünya Ekonomisinin Gelişimi Raporu", Ağustos 2022 www.ciem.cu
• 2. Bkz. CUBADEBATE (2022)
• 3. Bkz. Temáticas (2022).
• 4. Bkz. ASOCAÑA (2022),
• 5. Bkz. DATOSMACRO (2022) ve bu raporda Ukrayna'daki savaşın petrol üzerindeki etkisine ayrılan özel bölüm.
• 6. Bkz. FAO (2022).
• 7. Bkz. CUBADEBATE (2022a).
• 8. Bkz. Los Angeles Times (2022).
• 9. Bkz. Cuba News 360 (2022)
• 10. Bkz. Cuba News (2022).
• 11. Bkz. Küba Sağlık Bakanlığı (2022)
• 12. Bundan sonra açıkça belirtilmeyen veriler, Ekonomi ve Planlama Bakanı'nın 21 Temmuz 2022 tarihli Halk İktidarı Ulusal Meclisi raporundan alınmıştır. Bkz. CUBADEBATE (2022b ve 2022c)
• 13. Yazarın tahmini.
• 14. Bkz. Terrero (2022)
• 15. Aslında yılın ilk yarısında turizmle ilgili yatırımlar toplamın yüzde 35'ine ulaştı.
• 16. CUBADEBATE (2022d)
• 17. Bkz. La Patilla (2022).
• 18. 1994'te, Özel Dönemin ortasında, elektrik üretmek için yakıt bulunmaması nedeniyle mevcut olan kapasite buydu.