Asgari ücret son dönemlerde oldukça tartışıldı. Sarı sendikalarıyla patronlarıyla AKP ile birlikte tartışılan Asgari ücret düzenlemesinin birde çok konuşulmayan yanları oldu.
Bu sene asgari ücret belirlenirken, AKP iktidarı patronları yeni teşviklerle boğdu. Asgari ücret zamlandı, patronlara teşvikler yağdı. Patronların Ensesindeyiz İşsizlik Sigortası Fonu'nun çeşitli bahanelerle işçilerin cebinizden patronların kasasına nasıl akıtıldığını hazırladığı raporla ortaya koydu:
İşçilerin brüt giydirilmiş ücretlerinden yüzde 1 olarak kesilen ve İşsizlik Sigortası Fonu’na aktarılan para patronların hizmetine açıldı. Asıl amacı işçilerin işsiz kaldığı dönemde kullanılması için oluşturulan İşsizlik Sigortası Fonu; yatırımları, istihdamı korumak veya arttırmak bahanesiyle bizim cebimizden patronların kasasına akıtılıyor.
Patronlara verilen teşvikler için yaratılan kaynaklar Hazine’den ve İşsizlik Sigortası Fonu’dan sağlanmaktadır.
İşçinin cebinden patronların cebine
Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü İşsı̇zlı̇k Sı̇gortası Fonu Bültenı̇ Kasım 2022 – Gelir Gider Tablosu incelendiğinde bu durum açıkça gözler önüne serilmektedir. 2022 yılı Ocak – Kasım ayları arasında 78.540.606.000 TL toplam Geliri olan İşsizlik Sigortası Fonu’ndan sadece 11.227.794.000 TL İşsiz kalan işçilere ödenmiştir. İşsizlik Sigortasında bulunan paranın sadece yüzde 14,30’u İşsizlik parası olarak işçilere ödenmiştir. İşbaşı eğitim programı, Aktif İşgücü Programı ile Teşvik ve Destek tutarı adı altında patronlara 36.586.393.000 TL ödenmiştir. Yani fonun yüzde 46,58’i patronlara peşkeş çekilmiştir.
2008 yılından itibaren incelendiğinde Patronların İşsizlik Sigortası Fonu’ndan aldıkları paralar her geçen yıl artmıştır. 2021 yılında bu oran yüzde 63,05’e kadar yükselmiştir.
Açıkça görülmektedir ki, işçilerin ücretlerinden kesilen vergiler, işsizlik sigortasına aktarılan paralar, hepsi patronların yağmasına açılmıştır.
İşçi maliyetleri en düşük seviyede
Bunun yanında işçilerin ürettikleri mal ve hizmetlerden aldıkları pay her geçen yıl azalıyor. İşçilerin ürettikleri mal ve hizmet değerinin işçilik maliyetine bölünmesi ile işçilerin üretimden aldıkları pay hesaplanabilir. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK)’in açıkladığı Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistiklerine göre 2021 yılı için işçilerin ürettikleri mal ve hizmetlerden aldıkları pay yüzde 10,36’ya kadar gerilemiştir. Bu oran 2009 yılından itibaren ölçülen en düşük orandır.
Patronların işçilik maliyetlerini bahane ederek işçilere düşük ücretler dayatmasının bir aldatmaca olduğu aşağıdaki grafikten anlaşılmaktadır.
2009 yılında işçilerin ürettikleri mal ve hizmetlerden aldıkları pay yüzde 12,59 iken 2011 yılında bu oran yüzde 11,88’e gerilemiş ancak yükselme eğilimi ile 2015 yılında yüzde 15,00’e kadar çıkmıştı. 2016 yılından itibaren sürekli düşme eğilimine giren oran 2021 yılı itibari ile yüzde 10,36 oranına gerilemiştir.
Bir yandan işçilerin üretimden aldıkları pay sürekli olarak düşerken bir yandan da işçilerin ücretlerinden kesilerek oluşturulan işsizlik sigortası fonu yağmaya açılmış durumda.
Cebimizden çıkan ve İşsizlik Sigortası Fonu veya Hazine kanalıyla patronların cebine aktarılan 8 teşviki sizin için derledik.
Patronlara verilen teşvikler
1) Yüzde 5 SGK Primi Teşviki
2008 kriziyle birlikte getirilen bir teşviktir. Patronların SGK prim maliyetlerini düşürmek için yapılmıştır. Yasaya göre; işveren gerekli şartları sağlarsa yüzde 20,5 olan maliyeti yüzde 15,5 oranına geriletilmektedir. Geriye kalan yüzde 5’lik pay ise hazineden karşılanmaktadır.
2023 Yılı Asgari Ücreti üzerinden bir hesaplama yapıldığında 500,40’lik bir kaynak hazineden patronların cebine aktarılmaktadır.
2) Kadın, Genç ve Mesleki Yeterlilik Belgesi Olanların İstihdamı Teşviki (4447 Sayılı geçici 10. Maddesi)
Bu Teşvik 2015 yılından beri uygulanmakta ve Cumhurbaşkanlığı tarafından 29.12.2022 tarihinde 31.12.2023 tarihine kadar uzatılmıştır. Düzenlemeye göre; Yeni işe başlayan işçiler için işveren tarafından ödenmesi gereken SGK primi (yüzde 20,5) İşsizlik Sigortası Fonu’ndan ödenmektedir. Bu Teşvikle 2023 yılı Asgari Ücreti üzerinden hesaplama yapıldığında 2.051,65 TL patronlara teşvik olarak sunulmaktadır.
Ayrıca bu teşvik; yaş, cinsiyet ve Mesleki Yeterlilik Belgesi kriterlerine göre 12 ay ile 54 ay arasında değişmektedir.
3) İlave İstihdam Teşviki (4447 geçici 19. Maddesi)
01.01.2016’ten beri uygulanmakta olan bu teşvik; son yapılan düzenlemeyle 31.12.2023 tarihine kadar uzatılmıştır. Buna göre; teşvik şartlarını sağlayan patronlara; sigortalı ve işveren hissesi primlerinin tamamı İşsizlik Sigortası Fonu’ndan karşılanmaktadır. Buna göre imalat ve bilişim sektöründe en düşük 3.753,00 TL, en yüksek 10.008,00 TL ile diğer sektörlerde 3.753,00 TL teşvik İşsizlik Sigortası Fonu’ndan patronların cebine aktarılmaktadır.
İmalat ve Bilişim Sektöründe:
Teşvik Tutarı: Günlük asgari ücret (166,80 TL) x sigortalı pim ödeme gün sayısı (1-30) Azami teşvik tutarı (333,60 TL x 30 gün) = 1008,00 TL
Diğer Sektörlerde:
4) Gelir vergisi ve damga vergisi teşviki 4447 Sayılı yasanın geçici 21. maddesi
Bu teşvik 01.01.2018’den itibaren yapılmakta Cumhurbaşkanın bu teşviki 31.12.2023 yılına kadar uzatma yetkisi var.. Bu teşvike göre; İlave İstihdam Teşviki alan patronlara ayrıca İşçinin hesaplanan Gelir ve Damga vergisinin bir kısmı teşvik olarak geri almakta. 2023 yılı asgari ücreti üzerinden bir hesaplama yapıldığında bu teşvik tutarı en az 3.753,00 TL olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu teşvik İşsizlik Sigortası Fonu’ndan karşılanmaktadır.
5) Asgari Ücret Desteği
Bu teşvik patronlara 2018 yılından beri verilen bir teşvik. 2022 yılı için bu teşvik günlük 3,33 TL yani aylık 100 TL iken patronların talebiyle önce 250 TL’ye sonrasında ise 400 TL’ye çıkartıldı. Asgari ücret yüzde 55,66 oranında artarken patronlara verilen bu teşvik yüzde 300 oranında yani 4 kat artırılmış oldu. Günlük olarak bakıldığında 2022 yılında 3,33 TL olan teşvik 13,33 TL’ye çıkartıldı.
6) İşsizlik Ödeneği Alanlara Yönelik Teşvik
İşsizlik ödeneği almaya hak kazanan işsizleri istihdam eden işverenlere verilen bir teşviktir. Bu teşvik 3.352,68 TL olarak İşsizlik Sigortası Fonu’ndan patronlara verilmektedir.
7) Engelli işçiler için teşvik
Engelli işçi çalıştıran patronlar bu teşvikle, çalıştırdıkları her bir engelli için prime esas kazanç alt sınırı üzerinden teşvik almaktadırlar. 2023 Asgari Ücreti üzerinden hesapladığımızda bu teşvik tutarı 2.051,64 TL olmaktadır. Bu teşvik patronlara Hazine tarafından sağlanmaktadır.
8) Gelir ve Damga Vergisi Muafiyeti İle İşverene Getirilen Teşvik
Gelir ve Damga Vergisinin Asgari Ücret kadarına muafiyet 2022 yılından beri uygulanıyor. Böylece ücretler için Gelir ve Damga Vergisi muafiyeti ile birlikte 1.351,98 TL artış sağlandı. Aslında Gelir ve Damga Vergisi’nin Asgari Ücret tutarı kadarının ücretlerden muaf tutulması işçilerden çok patronlara verilen bir teşvik. Eğer Asgari Ücrete Gelir ve Damga Vergisi muafiyeti yapılmadan bir artış gerçekleştirilseydi net 8.506,80 TL’yi sağlamak için brüt Asgari Ücretin 1.899,12 TL olması gerekiyordu. Böylece işveren maliyeti 14.576,42 TL olarak hesaplanması gerekiyordu. Yapılan bu düzenleme ile birlikte işveren maliyeti 12.259,80 TL’ye düşürülmüş ve patronlara 2.316,62 TL’lik teşvik sağlanmıştır.
