AKP’li Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın bugün Irak’a düzenlediği ziyaret iki ülke arasında su, petrol, PKK’ye yönelik süren Pençe Kilit Operasyonları gibi gerilim başlıklarında uzlaşıya işaret ediyor.
Uzlaşının iki ABD ziyareti arasında gerçekleşmesiyse dikkat çekiyor.
Irak Başbakanı Muhammed Şiya Sudani geçen hafta ABD’deydi. Gündeminde ABD askerlerinin Irak’taki varlığı konusunda “bir sonraki aşamaya geçmek” vardı. Irak-ABD ilişkilerini “askeri-güvenlik temelli” bir çerçeveden “uzun süreli ekonomi ve güvenlik” temelli bir çerçeveye dönüştürmeyi istediklerini belirtirken, Biden ise Irak’ta “IŞİD’e karşı” işbirliklerinin devam ettiğini öne sürmüş, iki ülke arasındaki ekonomik başlıkları ele alacaklarını söylemişti.
Biden ile Sudani’nin görüşmesinde Irak Kürdistanı’ndan Türkiye’ye petrol akışının yeniden başlatılması ve Basra Körfezi’ni Türkiye’ye ve Mersin Limanı üzerinden Avrupa’ya bağlayacak “Kalkınma Yolu” projesi de vardı.
Sudani bir hafta süren Washington ziyaretinin ardından bugün Bağdat’ta Erdoğan ile bir araya geldi. Erdoğan'ın da iki hafta sonra ABD’yi ziyaret etmesi ve görevi süresince ilk kez Biden ile Beyaz Saray’da bir araya gelmesi bekleniyor.
Bağdat’ta önce Irak Cumhurbaşkanı Abdullatif Reşid ile görüşen Erdoğan daha sonra Sudani ile bir araya geldi.
Sudani ile Erdoğan görüşmelerin ardından ortak basın toplantısında konuştu.
Ziyaretinin iki ülke ilişkilerinde “yeni bir dönüm noktası” olacağına inandığını söyleyen Erdoğan imzalanan stratejik çerçeve anlaşmasıyla “güvenlik, terörle mücadele, ekonomi, ticaret, enerji, ulaştırma, çevre, sınır aşan sular, sağlık, eğitim” gibi pek çok alanda “ortak daimi komiteler” kurulmasına karar verildiğini söyledi.
Irak'ta PKK'nin 'yasaklı örgüt' ilan edilmesi
Görüşmelerde en önemli gündem maddelerinden birinin “güvenlik” olduğunu söyleyen Erdoğan, PKK’ye karşı “müşterek adımları” istişare ettiklerini kaydetti. Irak’ta PKK’nin “yasaklı örgüt” ilan edilmesini memnuniyetle karşıladıklarını belirten Erdoğan“Resmen terör örgütü ilan edilerek Irak topraklarındaki varlığının en kısa zamanda sonlanacağına olan güçlü inancımı bu vesileyle mevkidaşlarımla paylaştım” diye konuştu.
Irak’ın Türkiye’nin yürüttüğü Pençe Kilit Operasyonları’na egemenlik haklarının ihlal edildiğini belirterek tepki gösterdiği biliniyor. Milli Savunma Bakanı Yaşar Güler bu yıl Pençe-Kilit'in tamamlanacağını belirterek Irak'ın kuzeyine yaz aylarında yeni bir operasyon sinyalini vermişti.
Irak Başbakanı Sudani bugünkü basın toplantısında yaptığı konuşmada “Irak topraklarından başka bir ülkeye saldırı düzenlenmesine izin veremeyiz” dedi ancak ülkenin egemenlik haklarının da ihlaline izin vermeyeceklerini söyledi.
Irak Hükümet Sözcüsü Basim el-Avvadi Irak’taki PKK üyelerinin siyasi bir mülteci olarak kabul edileceklerini ve ülkede politik ya da silahlı bir faaliyette bulunmalarına izin verilmeyeceğini söylemişti.
Bağdat’tan sonra Erbil’e gideceğini açıklayan Erdoğan “Irak'a yönelik siyasetimizde farklı etnik mezhebi veya dini kesimler arasında ayrım gözetmediğimizin bilinmesini isterim” ifadelerini kullandı.
Fırat ve Dicle'deki su yönetimi için ortak projeler
Fırat ve Dicle nehirlerinden Irak’a ulaşan su miktarı da iki ülke arasında önemli sorun başlıklarından biri. Erdoğan basın toplantısında bu konuda oluşturulan ortak daimi komiteye işaret ederek “Su miktarı kadar, israfın önüne geçilerek suyun verimli kullanılması da önemlidir. Tesis ettiğimiz ortak daimi komite, su alanındaki işbirliğimizi, akılcı, bilimsel temelde ve ortak çıkarlarımızı dikkate alarak daha ileriye taşıyacak. Görüşmelerimizde ayrıca enerji, sanayi, sağlık, eğitim, bilim, turizm ve diğer başlıklarda da mevcut işbirliğimizin geliştirilmesine yönelik ortak irademizi bir kez daha teyit etmiş olduk” diye konuştu.
Sudani de iki ülke arasında imzalanan ve 10 yıl geçerli olacak anlaşmanın Fırat ve Dicle’deki su yönetimi geliştirecek ortak projeleri kapsadığını söyledi.
Kalkınma Yolu projesi için dörtlü mutabakat
Erdoğan’ın Bağdat ziyaretinde imzalanan önemli bir anlaşmaysa Katar, BAE, Irak ve Türkiye arasında imzalanan “Kalkınma Yolu Projesi Hakkında Ortak İş Birliği Mutabakat Zaptı” oldu.
Irak’ın Basra Körfezi’nde inşa edilen Faw Limanı’nı Türkiye sınırına bağlayacak olan demiryolu ve karayolunu içeren proje geçen yıl Eylül ayında G20 zirvesinde duyurulan ABD destekli Hindistan-Orta Doğu-Avrupa Ekonomik Koridoru’nda Kalkınma Yolu (IMEC) projesine bir alternatif olarak görülüyor. Çin ile ABD arasında Ortadoğu’da bir hegemonya mücadelesinin de zeminlerinden biri olan projenin, Süveyş Kanalı’na da alternatif bir güzergah olacağı ifade ediliyor.
Irak Başbakanı Sudani, projeyi “Doğu ile Batıyı bağlayan bir ekonomik nehir” diye niteledi.
Erdoğan da Irak ile geçen yıl 20 milyar dolar seviyesinde seyreden ticaret hacminin “önündeki suni engelleri” ortadan kaldırmak için yapılabileceklerini değerlendirdiklerini söylerken “Kalkınma Yolu Projesi'nin bu hedef bakımından hayati önemine değindik" diye konuştu. Erdoğan projenin Irak’ın ve bölgenin istikrarına katkı sunacağını savundu.
Erdoğan'dan İsrail ve İran'a mesaj
Irak ziyaretinde Gazze konusunu da ele aldıklarını kaydeden Erdoğan Sudani ile düzenlediği ortak basın toplantısında “İsrail ile İran ekseninde yaşanan gelişmeler savaşın yayılma ve tırmanma riskini arttırmakta, dahası Filistin'deki katliamı gölgelemektedir. Bu gerilimden Iraklı kardeşlerimiz de olumsuz etkilenmektedir” dedi, “Buradan ilgili tüm taraflara gerilimi tırmandırıcı adımlardan kaçınmaları telkinimi tekrar hatırlatmak istiyorum” ifadelerini kullandı.
Irak Kürdistanı'ndan petrol akışı başlayacak mı?
Erdoğan’ın Irak ziyaretindeki önemli gündemlerden biri de Türkiye’nin Irak Kürdistan bölgesinden petrol ve doğalgaz ithalatına yeniden başlamasıydı.
Irak, Türkiye’nin Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi’nin (IKBY) çıkardığı petrolü Kerkük-Ceyhan ham petrol boru hattı üzerinden ithal etmesinin iki ülke arasındaki anlaşmayı ihlal ettiği gerekçesiyle 2014 yılında tahkim davası açmıştı.
Paris merkezli Uluslararası Tahkim Mahkemesi’nin Irak lehine verdiği kararın ardından 25 Mart 2023’te bölgeden Ceyhan Limanı'na petrol akışı durdurulmuştu. Bu konu Biden ile Sudani'nin Beyaz Saray'da geçen haftaki görüşmesinde de gündeme gelmiş, Biden'ın Sudani'ye bu konuda baskı yaptığı basına yansımıştı.
Erdoğan’ın Bağdat’tan sonraki ikinci durağıysa Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi başkenti Erbil oldu. Akşam saatlerinde Erbil Uluslararası Havalimanı’na ulaşan Erdoğan IKBY Başkanı Neçirvan Barzani tarafından karşılandı.
