Sağlık Bakanı Fahrettin Koca 14 Nisan tarihli basın toplantısında tafsilatlı biçimde filyasyon dersi verdi, bundan sonra bu kelime halkın gündelik hayatına girecek dedi.
Konu gerçekten çok önemli. Bilim ve Aydınlanma Akademisi de sürecin en başından beri filyasyonun önemine ve Sağlık Bakanlığı’nın bu konudaki yetersizliklerine dikkat çekti.
Filyasyon ne demek?
Filyasyon etkenin ve etkenin kaynağının belirlenmesine, yani enfeksiyon zincirinin ortaya çıkarılmasına yönelik yapılan saha çalışmasıdır. Bir tür dedektiflik işidir.
Vakaların temas ettiği tüm kişilerin taranarak vakanın enfeksiyonu kimden aldığının ve kimlere bulaştırdığının ortaya çıkarılmasıdır.
Bu yapılmadan kaynak ve temaslıların bulunması ve dolayısıyla da salgının kontrol altına alınması imkansızdır.
Filyasyonun bir tarihi var
Filyasyon bulaşıcı hastalıklarla mücadelenin en klasik stratejisidir. Türkiye’de 1963 yılında uygulamaya başlanan sağlık ocağı sisteminde bulaşıcı hastalıkların kontrolü çalışmalarında çok önemli bir yeri vardı. Sağlıkta Dönüşüm ile birlikte aile hekimliği sistemine geçilince neredeyse unutuldu.
Yalnızca Türkiye uygulamıyor
Sağlık Bakanı aynı basın toplantısında Covid-19 salgınıyla mücadelede yalnızca Türkiye’nin filyasyon uyguladığını da söyledi.
Gerçek böyle değil. Küba en başından beri mücadele stratejisinin odağına filyasyon çalışmasını yerleştirdi. Bu görevi de birinci basamak sağlık sistemine verdi. Küba’da 1970’den beri çok iyi işleyen birinci basamak sağlık sistemi kendisine filyasyon çalışmalarında büyük avantaj sağladı. Üstelik Küba filyasyon çalışmalarına 28.000 tıp öğrencisinin katılmasını da sağlayarak işin etkinliğini daha da artırdı.
Sağlık Bakanı’nın söz ettiği filyasyon çalışması yetersiz
Bakan’ın açıklamalarından öğrendik ki; Türkiye’de 1200 tanesi İstanbul’da olmak üzere 4600 tane filyasyon ekibi vardır, her ekip içinde bir hekim bulunan üç kişiden oluşmaktadır, şimdiye kadar yaklaşık 260.000 kişi bu çalışmayla evlerinde taranmıştır, filyasyonla vaka başına ulaşılan kişi sayısı 4,5 kadardır.
Bütün bu verilerin ortaya çıkardığı eksikler şunlardır:
1-Filyasyon ekipleri ilçe sağlık müdürlükleri personelinden oluşturulmaktadır. Yani bu noktada bile birinci basamak sağlık sistemi ve o sistemdeki aile hekimleri ile ebeleri salgınla mücadelenin dışındadır. Aile sağlığı merkezlerinin salgınla mücadeledeki ilgili tek işlevi aile hekimlerinin hastaları ve yakınlarını telefonla takipten ibarettir.
2- Türkiye’de ortalama hane halkı büyüklüğü 3,5 kadardır. Bu durumda filyasyon ekiplerinin, temaslı olarak her hastanın hanesinden 2,5 ve hane dışından da 2 kişiye ulaştıkları anlaşılmaktadır. Oysa vakaların %60’ının 20-60 yaş grubunda olduğu, bu grubun hem iş hem de yaşam tarzı nedeniyle toplu taşımada, işte, kahvede çok sayıda insanla yakın temas ettiği dikkate alındığında, çalışmanın çok yetersiz olduğu anlaşılır.
3- Bakan’ın kendisinin de ifade ettiği gibi filyasyon çalışmaları mahallede ve evde yürütülmektedir. Oysa çalışan bireyler için işyeri ortamındaki temas sayısı büyük olasılıkla ev ortamındakinden çok fazladır. İşyerinde filyasyon yapmayan bir sisteme başarılı demek mümkün değildir.
4- Sağlık Bakanı filyasyonun vakanın son üç gün içindeki temaslılarına ulaşacak şekilde yapıldığını açıklamıştır. Oysa hastalığın kuluçka dönemi iki haftaya kadar uzayabildiği için, soruşturmanın da son iki haftaya kadar derinleştirilmesi zorunluluğu vardır. Sürenin kısıtlı tutulmasının nedeni muhtemelen personel ve ekip yetersizliğidir.
5- Sağlık Bakanı filyasyonun anlamı üzerinde uzun uzun durmasına rağmen, sözünü ettiği sistemin ne zaman hayata geçirildiği konusunda hiçbir bilgi vermemiştir. Sahadan gelen bilgiler salgının ilk günlerinde hiç filyasyon yapılmadığını göstermektedir.
Filyasyon nasıl yapılmalı?
Filyasyonun etkin şekilde işleyebilmesi ve etkili sonuçlar verebilmesi için şu koşulları yerine getirmesi gerekir:
1) Birinci basamak tarafından yürütülmeli ve her aile hekimi ile ebesi kendilerine bağlı nüfusun filyasyonundan sorumlu olmalıdır.
2) Filyasyon telefonla değil, evlere gidilerek yapılmalıdır.
3) Filyasyon çalışması işyerlerini de içermelidir.
4) Filyasyon çalışması vakanın son 14 gün içindeki temaslılarına ulaşmayı hedefleyecek şekilde yapılmalıdır.