DÜNYA SOLA DÖNÜYOR – KÜBA ve LATİN AMERİKA yazıları
Küba ekonomisine, hatta Küba’ya dair yanlış bilgilendirme kampanyaları, burjuva basınının en önemli meşgalelerinden bir tanesi. Hafta içinde Anadolu Ajansı’nın (ve aslında batı medyasının) böylesi bir saldırısına soL’da yer verdik.
Fakat bir de, bazıları hiç de kötü niyetli olmayan, fakat Küba gerçekliğine dair eksik bilgiden kaynaklanan yorum hataları oluyor. Bugün bunlardan bir tanesine, ve genellikle bizim cenahtan, soldan düşülen bir tanesine değineceğim.
Raúl Castro yönetiminin iş başına gelmesinin ardından bu sene Küba’da maaş sisteminde önemli değişiklikler yapıldı. Önemli yeniliklerden bir tanesi, performansa dayalı ücretlendirme sistemine geçilmesi. Yani artık Küba’da daha verimli çalışan işçi daha yüksek maaş alacak. Maaşlarda eskiden var olan ve katı biçimde uygulanan üst sınırlar kaldırıldı, teorik olarak maaşlar, üretim arttıkça yükselebilir. Eskiden emekli olduktan sonra yeniden çalışmaya başlarsanız, yeni maaşınız emeklilik maaşınızı geçemiyordu. Bu sınır da kaldırıldı. Ve bazı sektörlerde maaşlara çeşitli zamlar yapıldı. Şimdiye dek bundan en çok öğretmenler yararlandı. Raúl Castro, doktor ve öğretmenlerin maaşlarını artırma niyetini, 2008 Şubatında Başkanlığa seçildiği gün yaptığı konuşmada açıklamıştı zaten.
Bu değişiklikler karşısında bazen solcu yorumcular, Küba’da eşitsizliğin artacağı endişesine kapılabiliyor. Fakat bu yanlış.
Çünkü Küba’da toplumsal eşitsizlik, yüksek ücretlilerle düşük ücretliler arasındaki gelir farkından kaynaklanmıyor. Eşitsizlik, ücretlilerle kayıtdışı kazanç sağlayanlar arasında.
Şunu demek istiyorum: Küba’daki sorun, diyelim ki 14 dolar maaş alan bir kasiyerle 27 dolar maaş alan bir doktor arasındaki farktan kaynaklanmıyor. Sorun, 14 dolar maaş alan kasiyerle, tek bir masadan 20 dolar bahşiş alabilen garson arasındaki farktan kaynaklanıyor. (Aslında sendikalı garsonlar, bu bahşişleri toplayıp kamuya aktarmak zorundalar, ve evet, bunu yapan çalışanlar da var.)
Bu sebepten dolayı, maaşlardaki son düzenlemelerle birlikte Küba’da eşitsizliklerin arttığını değil, azaltılmaya çalışıldığını söylemek mümkün. Performansa dayalı ücretlendirme başta (aynı derecede önemli olmasına rağmen performansın nasıl ölçüldüğüne girmiyorum burada) yapılan düzenlemelerin tümü, Raúl'ün her konuşmasında temel hedef olarak ortaya koyduğu üretimi ve verimliliği artırmaya dönük yapılmış bulunuyor.
---
Peki Küba’nın bu diğer zenginleri, asıl zenginleri nereden para kazanıyor? Genel olarak şu 4 gruptan bahsedebiliriz:
Turizm ya da bağlantılı sektörlerde çalışarak yabancılarla sık sık temas kuran ve bu yabancılardan – fuhuştan bahşişe kadar uzanan geniş bir yelpazede – çeşitli şekillerde para alanlar.
Üsttekiyle bağlantılı bir diğer grup, karaborsa ticaret yürütenler. Bunların tümü zengin değil elbette, karaborsa Küba’da çok geniş. Devletin verdiği fakat kullanmadığı diş macununu satan birisi de bu karaborsanın bir parçası oluyor. Fakat yurtdışından tanıdıklarınız vasıtasıyla örneğin elektronik aletler getirip satıyorsanız, kazandığınız paranın miktarı değişiyor. En büyük para burada dönüyor. Cebinde binlerce dolar parayla gezen Kübalılar görmek mümkün – olasılığı düşük, ama evet mümkün.
Üçüncü grup, ülkenin ölüm-kalım savaşı verdiği doksanlı yıllarda verilmiş birtakım imtiyazlardan yararlananlar. Örneğin bu senelerde evinin odalarını kiralama hakkı elde etmiş olanlar. Devletin turistik tesis yapma sıkıntısının ortadan kalkmasıyla birlikte bu hak artık kimseye verilmiyor, fakat vakti zamanında bu hakkı kazanmış olanlar iyi paralar kazanıyorlar. Taksicilik, pizzacılık gibi kendi işini yapanları da bu gruba dahil edebiliriz. Bazı kişiye ait pizzacılar – Küba standartlarında – gerçekten çok iyi para kazanıyorlar.
Son grup ise, yurtdışında yaşayan yakınlarından para yardımı alanlar.
İlk iki gruba karşı devlet elbette mücadele ediyor. Fakat bu iki gruba karşı verilecek mücadelenin, bir tür polisiye baskıdan değil, ekonomik değişim ve müdahalelerden geçtiğini eklemek gerekir.
Raúl yönetiminde üretimin artırılması hedefinin yanında baştan beri Küba toplumundaki bu gerçek eşitsizliğin düzeltilmesi hedefi de güdülüyor. O yüzden, “Küba piyasa ekonomisine dönüyor, eşitsizlikler artıyor” benzeri tespitlerde bulunurken dikkatli olmak lazım. Bazen pratikte işler, kağıt üzerinde durduğu gibi olmuyor.