Toplumdaki haksızlıklara gözleri kapalı bir komedi nitelikli sayılabilir mi? Baktığınız açıya göre değişir. Gıdıklayıcı mizah, şu kötücül dünyadan bunalmış insanlara iyi gelebilir, neden olmasın. Düşük eleştirel düzeyine karşın ilk yıllarında seviyorduk Avrupa Yakası'nı. Seri üretim baskısıyla kalitesi giderek düştü. İş, uzun süredir Burhan Altıntop'un yapışkan cıvıklığıyla götürülüyordu. Hal keşke böyle kalsaydı. Kazanç hırsı, piyasaya ve tepedekilere yaranma güdüsü sanatta tarafsızlık bırakır mı hiç! Nitekim önceki dönemki türban sempatizanı bölümleri kanaldaki patron değişiminin ürünü gibiydi. Geçen hafta telefon dinlemelere gösterdiği hoşgörüyle de dizi sululuktan dikta yandaşlığına sıçradı.
Konuşmalarımız dinleniyor, internet iletişimimiz izleniyor. İnsanları derdest edip dostlarıyla şakalaşmalarını bile soruyorlar gece yarıları. Hukuksuz sağlanmış istihbarat bilgileri kanıt diye cümle aleme ilan ediliyor. Avrupa Yakası bunu gülmece malzemesi seçmiş. Dizideki karakterlerimizin telefonları dinleniyor. Sonunda bir bölümü topluca gözaltına alınıyor. Yine de yakınmıyorlar durumdan. Bu sadece bir yanlışlıkmış! Burhan'ın kimliğini kullanan bir dolandırıcının konuşmalarını dinliyormuş polis. Son derece haklı gerekçelerle izleniyorlarmış.
Psikolojide bu tepkiye "Kurbanı Suçlama" tavrı denilir. Diyelim birisi öldürüldü. Kurbanı tanıyan, tanımayan çok kişi şöyle düşünür: Muhakkak bir yerde yanlış yapmıştı. Bazı kirli işlere girmişti ya da bulunmaması gereken mekanlarda bulunuyordu... Çünkü hatasız biri kurban seçilmişse eğer, aynı şey kendi başına da gelebilir. Masum bir kurban düşüncesini o yüzden aklından kovar kişi.
Toplumda otoriteye itaati yaygınlaştıran başka ruhsal düzenekler de mevcut. Üçünden bahsedebilirim: 1- Hatalı düzgü (norm) belirleme: Örneğin Türkiye'de 12 Eylül darbesi gibi bir askeri darbe tehdidi görürsünüz. Ona karşı durayım derken iktidarın yaptığı tüm baskıları görmezden gelirsiniz. 2- Kendini haklı çıkarma: Bazı tatsızlıklar yaşanıyor, örneğin telefonlar dinleniyor, ama demokrasiyi korumak için yapılıyor bunlar. Öyle olmasa ben de karşı çıkarım, dersiniz. 3- Hafife alma: Telefonlar dinleniyorsa kime ne zararı olacak ki. Suç işliyorsan korkarsın, yoksa pek de kötü bir şey sayılmaz. (*)
Amerikalılar, Avrupalılar gibi yaşamak istiyoruz. Siyasetimiz oradaki gibi işleyecek, filmlerimiz ona uygun yazılacak. Madem heveslisiniz Avrupa yakasına, batılının biraz da iyi yönlerini alsanıza. Batılılar komedilerinde iktidarlarını bayağı hırpalayabiliyorlar. Rakiplerinin telefonlarını dinletti diye koskoca Başkan'larını istifaya zorlayabiliyorlar. Nixon'ı anımsayın.
Espri bulmak için zorlanmayın, kendinizi anlatın. Başbakan'ın damadına göre nasıl komedi üretiyorsanız, onu oynayın. Yeterince güldürecektir.
(*) Sternberg, Cognitive Psychology