Fransa Çevre Bakanı Royal'in boykot çağrısı yaptığı, ürünlerinde palm yağı kullandığı için 2017 yılında zor günler yaşayan Ferrero, BBC'nin geçtiğimiz eylül ayında yaptığı haberle tekrar gündeme geldi. Haber "Nutella, çocuklar tarafından toplanan fındıklarla mı yapılıyor?" diye soruyor.
Türkiye, dünya fındık üretiminin yüzde 70'ini sağlıyor. Türkiye’de üretilen fındığın yüzde 40'ını ise Ferrero grubu alıyor. Ferrero’nun fındık ihtiyacının yüzde 80'i Türkiye’den karşılanıyor. Türkiye'de ise fındığı mevsimlik işçiler ve bu işçilerin çocukları topluyor. Haberde, mevsimlik fındık işçilerinin iş güvenliği olmadan, zor koşullarda ve düşük ücretle çalıştıkları bilgisi yer alıyor. Fındık bahçelerinin sahipleri ise çocuk işçi çalıştırmak istemediklerini ancak ebeveynlerin çocuklarını çalıştırmakta ısrar ettiklerini söylüyor.
Geçen hafta The Guardian’da çıkan haber ise, Ferrero yöneticilerinin tedarikçilerinin çocuk işçi çalıştırılmasını önlemek için “her türlü adımı attıklarını”, satın aldıkları fındıkların hangi koşullarda kimler tarafından toplandığını 2020 yılında yüzde yüz takip etmeyi hedeflediklerini belirtiyor.
Ancak Wemove Europe adlı bir aktivist kuruluş tarafından Türkiye’de fındık toplayan çocuk işçilerle yapılan görüşmelerin toplandığı video başka bir gerçeği ortaya koyuyor. Videoda, 11 yaşında ve 12 yaşında çocuklar günde 12 saate kadar çalışmaya zorlandıklarını söylüyorlar. Ayrıca çocukların, çalıştıkları için okul yılının başlangıcına da katılamadıkları videoda yer alıyor. Wemove Europe, sorunun temel nedenini Ferrero'nun fındık için ödediği bedel olarak görüyor. Ferrero çocuk işçiliğini ortadan kaldırmak istiyorsa, Türkiye’de fındık için daha yüksek bir bedel ödemeli diyor.
KİMDİR BU FERRERO?
Dünyanın 47. zengini olan Giovanni Ferrero’ya ait olan, yıllık cirosu 9 milyar Avro’yu aşan ve 34 bin çalışanı olan şirket, İkinci Dünya Savaşı sonrası 1946 yılında İtalya’da kurulmuş. Ferrero’nun Türkiye’de 6’sı fındık fabrikası olmak üzere toplam 7 üretim tesisi bulunuyor. Şirket 19’uncu fabrikasını da 2013 yılında Manisa’da kurmuş. Şirketin markaları arasında Kinder, Nutella, Ferrero Rocher bulunuyor.
Fiskobirlik’ten sonra en büyük fındık alıcısı olan Oltan Fındık adlı şirket 2014 yılında Ferrero tarafından satın alınıyor. Aynı süreçte, iktidar çevreleri Fiskobirlik’in içini boşaltıp önemsizleştiriyorlar. Böylece Ferrero Türkiye’de fındık piyasasının en önemli aktörü haline geliyor. Türkiye’de Oltan Grubu’nu, İtalya’da ise Stelliferi grubunu satın aldıktan sonra Ferrero, dünyanın fındık ticaretinin üçte birini elinde tutar hale geliyor. Şu an dünyanın en büyük fındık tedarikçisi durumunda.
Fındık piyasasında tekel olunca, Ferrero, fındık fiyatlarına karar veriyor, ülkemizde 16 şehirde 770 bin hektarda üretim yapan 440 bin üretici aslında Ferrero'nun işçisi haline geliyor. Bir Cumhurbaşkanlığı yetkilisi Ferrero’nun talebi üzerine Ordu’da arazi bakabiliyor. Yani Ferrero ne isterse devlet onu yapıyor.
HER ŞEY BBC'NİN SORUSU İLE Mİ BAŞLADI?
Aslında tüm bu olay yaratan haberlerden önce The New York Times gazetesi, nisan ayında fındık bahçelerinde çalışan Suriyeli göçmenlerle ilgili yaptığı haberde, çalışma şartlarının kötülüğünden, ücretlerin düşüklüğünden ve çocuk işçiliğinden bahsediyor. "Türkiye’de 50'den az çalışanı olan tarımsal işletmelerde iş kanunu geçerli değildir, bu ürünlerin kontrolü şekerleme şirketlerine aittir" diyen haberin devamında ise, Ferrero'nun bu başlıkta üstüne düşeni yaptığını söylediği ancak durumun hâlâ kabul edilemez olduğu belirtiliyor.
Bu habere cevap ise mayıs ayında Fair Labor Association (Adil Emek Örgütü - FLA) adlı ABD menşeili bir STK’dan geliyor. Kendisine üye tedarikçilerin çalışma koşullarını uluslararası ve ulusal yasalara uygunluk açısından denetlemek, bir tür “sosyal baskı” yoluyla hak ihlallerini azaltmak gibi görünüşte “tüketici dostu” bir amacı bulunan bu STK, elbette üyesi olan markaların itibarı gibi faktörleri de dikkate alıyor. Bir tür arabulucu, uzlaştırıcı rolü oynuyor da denebilir. Zira insana yakışır çalışma koşullarını sağlamanın çoğu zaman “zorlayıcı” olduğunu belirten makalede, FLA'nın Türk hükümeti ile birlikte fındık işçilerinin hayatlarını iyileştirmek için çalıştıkları ancak kendilerine üye olmayan ve tedarik zinciri bahçelerini izlemeyen Ferrero'nun çalışma bahçelerine dair görüş paylaşacak durumda olmadıkları belirtiliyor. Ferrero’nun çocuk işçi çalıştırmasının önüne FLA da geçemiyor.
NUTELLA ÇOCUKLAR TARAFINDAN TOPLANAN FINDIKLARLA MI ÜRETİLİYOR?
Her ne kadar Ferrero, bunun takibini yapamadıklarını beyan etse de çocuk işçi sayısının 2 milyona yaklaştığı, yaklaşık 400 bin çocuğun mevsimlik tarım işçisi olarak çalıştığı ülkemizde bu soruya hayır yanıtı vermek imkânsız.
Başta belirttiğimiz gibi Wemove, bu sorunun nedeninin fındık fiyatlarında yattığını söylüyor. Ferrero, fındık için daha fazla para öderse aileler çocuklarını çalıştırmak zorunda kalmazlar!
Bu en iyi anlamıyla komik sayılabilecek öneri, gerçekten bir saflık ya da iyiniyet ürünü mü yoksa ortada kapitalist çıkarlar mı var? İşçilerin yaşam koşullarının iyileşmesine kimsenin itirazı olamaz. Ancak haftanın 7 günü, günde 11-12 saat, dik yamaçlarda çalışan, dinlenme zamanlarını da en temel gereksinimlerini karşılamaktan yoksun oldukları barakalarda geçiren ve tüm bu eziyet sonrası eline geçen (aylık toplamı asgari ücret bile olmayan) paranın bir kısmını dayı başına veren işçilerin sorunu Ferrero'nun fındığa daha fazla bedel ödemesi ile çözülebilir mi? Ya da sadece çocuk işçi çalıştırmayarak Ferrero “adil” bir çalışma düzeni mi sağlayacak? Bir tekel diğerinin kâr payını azaltmak için çalışma koşullarını dilediği kadar esnetmeye başvurabiliyorsa burada fındığa ödenen bedel değil işçi sınıfının örgütsüzlüğü konuşulmalıdır.
Nutella çocuklar tarafından toplanan fındıklarla mı üretiliyor sorusu eksiktir. Nutella ve bu düzende üretilen tüm ürünler eğitim hakkından yoksun, sağlık hakkından yoksun, oyun hakkından yoksun çocuklar ve bu çocukların ebeveynleri tarafından üretiliyor. Ağzımıza attığımız her lokmada, giydiğimiz her kıyafette, kullandığımız her alette bu yoksunluklara sahip çocuk, kadın, genç, yaşlı işçilerin emekleri var.