Bu köşede düzenli olarak İnsani Gelişme İndeksi puanı üzerinden ABD, Türkiye ve Küba’yı karşılaştırıyorum. Ekim ayının başında UNDP 2009 yılı İnsani Gelişme Raporu’nu yayınladı. Bu son raporda kullanılan veriler 2007’ye ait. Yani henüz son ekonomik krizin başlamadığı döneme. Bakalım kriz ülkelerin insani gelişmedeki durumunu ve performansını nasıl etkileyecek. Bunu önümüzdeki yılın raporunda kısmen görebileceğiz.
Yine tanımla başlayalım: İnsani Gelişme İndeksi (İGİ) 0 ile 1 puan arasında bir değer alan ve 1) yaşam umudu, 2) erişkin okur yazarlık oranı, 3) ilk, orta, lise eğitimlerine katılma oranı ve 4) kişi başı ulusal gelirin birleştirilmesinden elde edilen bileşik bir göstergedir. Puan 1'e ne kadar yakınsa durum o kadar iyidir.
Bu analizde, esas önemli olan, ülkelerin ham insani gelişme puanlarına göre sıralanması değil, her ülkenin bu puana göre dünya ülkeleri arasındaki sırası ile kişi başı ulusal gelire göre sırası arasındaki farka bakmaktır. Eğer bir ülke insani gelişme bakımından (kişi başı gelirdeki konumuna göre) daha yukarılarda yer alıyorsa, bu, o ülkenin insani gelişmedeki performansının olumlu olduğunu, yani gelirine göre daha iyi bir insani gelişme düzeyi elde ettiğini gösterir.
Son raporda ilk elde gözümüze çarpan kaba veriler şunlar: Küba İGİ puanı açısından yine yüksek puanlı ülkeler arasında (bu sene ilk olarak çok yüksek puanlı ülkeler diye bir sınıflama da yapılmış). Ayrıca performans açısından önceki yıllarda olduğu gibi birinci sırada yer alıyor.
Türkiye ise geçen seneki verilerle İGİ sıralamasında 76. sıradaydı, 2009 raporunda 79. sıraya geriledi.
Aşağıdaki tabloda, ABD, Türkiye ve Küba'nın hem İGİ puanları hem de İGİ performans puanları yıllara göre gösteriyoruz.
ABD ve Türkiye’nin insani gelişme performansları gelirlerine göre beklenenden daha kötüdür. ABD bu bakımdan yüksek gelirli ülkeler içinde tektir. 182 ülke arasında performansı Türkiye’den daha kötü olan ülke sayısı yalnızca 27’dir. Satın alma gücü paritesi cinsinden ölçülen kişi başı ulusal geliri Türkiye’ye yakın olan 21 ülke arasında (kişi başı geliri 10000-15000 ppp Dolar aralığında bulunan Şili, Venezuela, Arjantin, Meksika gibi ülkeler ve Türkiye’nin geliri 12955 Dolar) performansı Türkiye’den daha kötü olan yalnızca üç ülke vardır: Rusya, İran ve Botsvana.
Aşağıdaki tabloda ise İGİ’nin hesaplamasına dahil edilen göstergeler açısından yukarıdaki tabloda değerlendirilen üç ülkenin durumları görülüyor. Bu tabloda eğitimde Küba’nın belirgin üstünlüğü, buna karşılık gelirde dezavantajı görülüyor. ABD ve Küba’nın yaşam umutları birbirine neredeyse eşit.
Bu yazıyı iktisat yazınında makroekonomik verimlilik olarak tanımlanan bir kavrama bağlantı yaparak bitirelim. Makroekonomik verimlilik harcamaların-kaynakların minimize, ürünlerin-örneğin refahın maksimize edilmesini tanımlar. Harcama ne kadar az ve ürün-kazanç ne kadar yüksekse makroekonomik verimlilik o kadar yüksektir. Yukarıdaki iki tablonun bize gösterdiği sonuç makroekonomik verimlilikte Küba’nın dünya birincisi olduğudur.
Bu sonuç, kamunun, devletin, sosyalist yönetimin verimliliği düşürdüğünü, verimlilik için piyasanın, özelleştirmenin gerektiğini ileri sürenlere verilebilecek en iyi yanıttır.