Son günlerde "yargı krizi" yüksek yargıdaki çatışmalarla gündeme gelse de, en az onun kadar büyük bir başka yargı krizi yaşanıyor. Bu defaki kriz, özellikle yoksulları doğrudan vuruyor.
Gündem, yoksul vatandaşların da hak ettikleri şekilde yargı sistemine dahil olmaları için avukata erişimleri. Hükümet Ceza Muhakemeleri Kanunu 2024 Ücret Tarifesi'ni açıkladı. Avukatlar yeni tarifedeki düşük artışa itiraz ederken, Türkiye Barolar Birliği (TBB) tarifenin iptali için dava açtı, bazı barolar bu tarifenin meslek onuruna ve emeğe saygısızlık olduğunu belirterek CMK atamalarını durdurdu.
Öte yandan, bu başlıkta hükümetin kısıtlayıcı tavrı yalnızca avukatların emeğini ucuza getirmeye çalışması değil.
AKP-MHP iktidarının hukuk alanına müdahale ve meslek örgütlerini güçsüzleştirme adımlarından biri olan “çoklu baro” uygulaması şimdi de “grev kırıcı” yüzüyle gündemde.
"İkinci barolar" bugüne dek yalnızca İstanbul ve Ankara’da kuruldu. İktidara yakın avukatlarca kurulan bu barolar yola “siyasetten çok meslek sorunlarına öncelik verecekleri” iddasıyla çıktı. Ancak gelinen noktada ikinci baroların, mesleki hakları için mücadele eden meslektaşlarının önüne set çekme işlevini de üstlendiği görülüyor.
İstanbul Barosu'ndan anket
Türkiye’nin en çok üyeye sahip barosu olan İstanbul Barosu yeni tarifeyi kabul etmediğini açıkladı, ancak henüz bir eylem kararı almadı. Nedeniyse İstanbul 2 Nolu Baro’nun daha önce 2022 yılında yapılan CMK atama durdurma eylemine katılmaması ve bu yüzden o dönemde eylemin istenilen sonucu vermemiş olması.
“Beklentileri karşılamayan CMK ücret artışı karşısında gerçekleştirilecek eylemlerden birisi de CMK atamalarının durdurulmasıdır” açıklamasını yapan İstanbul Barosu CMK’da görev alan meslektaşlarına görüşlerini almak için SMS'le bir anket gönderdi.
Ankette daha önce 22 Aralık 2022 tarihinde kadına veya çocuğa karşı şiddet, cinsel saldırı veya cinsel istismar eylemleri dışında 24 saat boyunca zorunlu müdafiliğe ilişkin CMK atamalarının durdurulması kararı üzerine İstanbul’da 2 No’lu Baro tarafından bu atamaların devam ettiği ve yapılan eylemde istenilen sonuca ulaşılamadığı hatırlatıldı. Bu nedenle süreli ya da süresiz bir CMK atama durdurma eylemi konusunda üyelerinin görüşüne başvurulduğu bildirildi.
Anket süresi bu akşam dolarken soL’un edindiği bilgiye göre birçok avukat eylemin 2. Baro’nun boykot kırıcı tutumuna karşın eylemin yapılmasından yana görüş bildirdi.
Ankara ve Diyarbakır baroları CMK atamalarını durduruyor
Öte yandan Ankara Barosu ve Diyarbakır Barosu eylem kararı aldı.
Ankara Barosu’ndan yapılan açıklamada özellikle soruşturma aşamasında işkence ve kötü muamelenin önlenmesi amacıyla getirilen zorunlu müdafilik müessesesinin ceza yargılamasında hak arama özgürlüğünün, adil yargılanma hakkının olmazsa olmazı olduğu vurgulandı.
Açıklamada “Ancak görüyoruz ki ceza yargılamasında zorunlu müdafilik kapsamında yapılan görevlendirmelerin hukuk devleti içerisindeki rolü ve bu kapsamda Avukatlarca verilen hizmet iktidar tarafından hala tam olarak anlaşılamamakta veya bu hizmetin verilmesi bilinçli olarak tercih edilmemektedir” denildi.
Yoksul yurttaşlar için verilen adli yardım hizmetlerinde de yeterli kaynak aktarılmadığı için avukatların ücretlerini zamanında alamadığını da bildiren Ankara Barosu “iktidar bu nedenle avukatlara olan yığılmış borcunu ödeme yönünde hiçbir adım atmamakta, verilen sözler tutulmamaktadır” ifadelerini kullandı.
KDV muafiyeti veya KDV’nin düşürülmesi yönündeki taleplerinin de karşılanmadığına dikkat çeken Ankara Barosu “Bu koşullarda zorunlu müdafi hizmetinin sürdürülmesi mümkün değildir” diye belirtti.
Ortak bir eylem kararına dek Ankara Barosu’nca şimdilik belirsiz süreli olarak saat 22.00’dan 08.00’a kadar çocuk, şiddet mağduru kadın ve engelli vatandaşlar dışında görevlendirme yapılmamasına karar verildi.
Baronun CMK sistemindeki mazeret seçeneklerine de “Bu tarifeyi kabul etmiyorum” butonu eklendi.
'Angaryaya dönüştü'
Diyarbakır Barosu’ndan yapılan açıklamaya göre ilan edilen CMK ücret tarifesindeki ücretler 2024 yılı Avukatlık Asgari Ücret Tarifeleri'nde (AAÜT) aynı işlere yönelik belirlenen ücretlerin dörtte birine denk geliyor. Bir diğer deyişle, devlet, yoksul vatandaşın ihtiyacı için avukatlara asgari ücretin dörtte birini vermek istiyor.
Diyarbakır Barosu CMK ücretlerindeki düşük artış nedeniyle CMK görevlendirmelerinin avukatlar yönünden angaryaya dönüştüğü, ücretlerin gerçek enflasyon verileri ile AAÜT ile uyumlu hale getirilmesi gerektiği düşüncesiyle Otomatik CMK Atama Sistemi'ni (OCAS) bir hafta süreyle kapatılma kararı aldı. Bu bir haftalık sürenin sonundaysa CMK görevlendirmelerinin (çocuklara ve kadınlara yönelik şiddet ve istismar dosyaları ile acil görülen diğer işler dışında) tamamen durdurulmasına karar verildi.
Şanlıurfa Barosu da kapatıyor
Şanlıurfa Barosu da mevcut CMK Tarifesi kapsamında zorunlu vekillik/müdafilik hizmetlerinin yerine getirilmesinin ekonomik koşullar nedeniyle imkansız olduğunu belirterek yarın saat 08.00'den itibaren kadın ve çocuğa yönelik şiddet ve istismar dosyaları hariç süresiz olarak CMK OCAS sistemini tüm atamalara kapatacağını açıkladı.
İzmir Barosu'ndan eylem
İzmir Barosu da Bayraklı Merkez Adliye Binası'nda "belirlenen bu sefalet ücretlerine karşı" oturma eylemine başladı. İzmir Barosu ayrıca 15 Ocak'tan itibaren bir hafta süreyle CMK sistemini kadın ve çocuğa yönelik şiddet ve istismar dosyaları ile acil görülen diğer işler hariç olmak üzere kapattığını duyurdu.
CMK ücret tarifesinin iptali için Danıştay’da dava açan Türkiye Barolar Birliği 17 Ocak Çarşamba günü baro başkanlarını toplantıya çağırdı. Söz konusu toplantıda olası bir boykot kararının ve olağanüstü genel kurulun da görüşülmesi bekleniyor.
CMK ataması nedir? Tarife nasıl belirleniyor?
Ceza Muhakemeleri Kanunu (CMK) gereği şüpheli ya da sanıklara zorunlu müdafi ve vekil atamaları barolarca yapılıyor.
CMK görevleri için avukatların ücret tarifesi Türkiye Barolar Birliği’nin (TBB) görüşü alınarak Adalet ve Maliye bakanlıklarınca her yıl Aralık ayında belirleniyor ve Ocak ayında o yıl geçerli olacak tarife Resmi Gazete’de yayımlanıyor.
Bu yılki tarife 13 Ocak’ta Resmi Gazete’de yayımlandı. Yeni tarifede ücretlerde ortalama yüzde 58,40 oranında artış yapıldı.
Barolar Birliği ne yapacak?
İstanbul ve Ankara’daki “iki numaralı baroların” da bağlı olduğu Türkiye Barolar Birliği, enflasyon oranının da altında yapılan bu ücret artışının kabul edilemez olduğunu belirterek tarifenin iptali için Danıştay’da yürütmeyi durdurma talepli dava açtı.
TBB’den yapılan açıklamada “2024 Yılı CMK Ücret Tarifesi'ni, yürüttüğümüz kamusal hizmetin niteliğine, mesleğin onuruna, vakarına aykırı ve kabul edilemez buluyoruz” denildi.
Adalet Bakanlığı’nın 7 Aralık’ta TBB’ye görüş için tarife taslağı ilettiği, bu taslakta ilk iki kalem için yüzde 61,99, diğer kalemler için ortalama yüzde 90 oranında artış öngörüldüğü, TBB’nin bu oranları düşük bularak itiraz ettiği belirtildi.
Ancak yayımlanan ücret tarifesi bakanlığın taslakta önerdiği ve TBB'nin itiraz ettiği oranın da altında kaldı.
TBB bu ücretlerin “sarf edilen emek ve zamanın karşılığı olmadığı ve Anayasa’da düzenlenen angarya yasağına aykırılık teşkil ettiği”ni ve kabul edilemez nitelik taşıdığını belirterek tarifenin iptali istemiyle Danıştay’a dava açtı.
TBB ayrıca “CMK Ücret Tarifesi'ni, biriken Adli Yardım Ücretlerinin ödenmesini, önemli mesleki sorunlarımızı görüşmek ve Olağanüstü Genel Kurul toplantısını değerlendirmek üzere 17 Ocak 2024 (Çarşamba) tarihinde TBB'nin ev sahipliğinde Baro Başkanları toplantısı yapılacaktır” açıklamasını yaptı.
Yoksul avukatlar, yoksul şüpheli ve sanıklar... Adalet zenginlerin işi mi?
CMK görevi çoğunlukla mesleğe yeni başlamış ya da işçi avukatlarca yerine getiriliyor. Ücretlerin düşük olması ve ödemelerin bazı örneklerde 4-5 ay sonraya kadar sarkması çoğu avukatın bu görevi kabul etmemesine yol açıyor. Bu durumda mağdur olan yine yoksul ve avukat seçemeyen yurttaşlar oluyor.
Bir başka sorunsa adli yardım ödeneklerinin geç ödenmesi. Harç ve vekalet ücretlerini ödeyecek maddi gücü olmayan yurttaşlar adli yardım başvurusu yapabiliyor. Bu sayede barolarca yurttaşa gönüllü avukat ataması yapılıyor. Ancak birçok baroya ödenek gönderilmediği ya da geç gönderildiği için gönüllü avukat ataması yalnızca “hayati” olarak değerlendirilen konularda yapılmak zorunda kalınıyor.
Son olarak geçtiğimiz Ağustos ayında soL’da Ali Ufuk Arikan imzalı haberde şiddet gördüğü eşinden boşanmak için Karaman’da adli yardım başvurusu yapan bir kadına, baroda ödenek olmadığı için gönüllü avukat ataması yapılamadığı ortaya çıkmıştı.
Avukat Çisel Demirkan özelikle taşradaki barolarının bir süredir ödenek alamadığı, bu sebeple adli yardım için gönüllü avukat ataması yapılamadığının tespit edildiğini söylemiş ve "Adli yardım, emekçi ve yoksul halkın hak arama, yargı yoluna başvurmada tek seçeneği artık. Artan harç bedelleri, yükselen vekalet ücretleri, geçim sıkıntısı, asgari ücret bile alamayan emekçinin adli yardım dışında yargı süreci için çözümü bulunmamaktadır. Barolar tarafından adli yardım desteği ile gönüllü avukat ataması yapılmazsa seçeneksiz kalan emekçiler haklarını aramaktan vazgeçmek zorunda kalıyorlar” demişti.
“Ödenekler ve harcamalar belirlenirken emekçinin ihtiyaç ve gereksinimleri ön planda olması gerekirken, en temel hakkı olan savunma hakkından dahi yararlanması engelleniyor” diyen Demirkan, “Büyükşehirlerdeki barolar ise ödenek eksiğinden, sadece önem ve öncelik atfedilen dosyalara avukat ataması yapabiliyor” ifadelerini kullanmıştı.
CMK ücret tarifesi ve adli yardım ödeneklerinin geciktirilmesi emekçi avukatlar açısından bir geçim sorunu olduğu kadar tüm emekçilerin savunma hakkını da riske atan bir sorun niteliği taşıyor.
