Enerji üretim ve dağıtım organizasyonu gerek hacim gerek nitelik açısından devlet kontrolünde olması gerekirken, ardı ardına yapılan özelleştirmelerle alanın bütünü özel şirketlere bırakıldı. Elektrik üretiminde özelleştirme politikası 2002’den sonra hızlandı. Özel sektörün payı 2002 yılında yüzde 40 iken 2018’de yüzde 85’e ulaştı, 2019’da da yüzde 80,51'e çıktı.
Bunun temel bir sonucu halkın enerjiden yüksek fiyatlar ödeyerek faydalanması oldu. Üstelik kaliteli hizmet de alınması bir yana, pek çok yerde elektrikte kesintiler yaşanmaya başladı. En çarpıcı olaylardan biri 31 Mart 2015 tarihinde elektrik iletim sisteminden kaynaklandığı açıklanan arıza nedeniyle Türkiye’nin tamamında 8-10 saat süren elektrik kesintisi yaşanması olmuştu. Bir başka olaysa 2016 yılında Orta ve Doğu Karadeniz bölgelerinde 24 ilde meydana gelen şiddetli hava şartlarının yüksek gerilim hatlarında arızaya neden olmasıydı.
Üretimin yetersizliği ise bir diğer sorun. Enerjiyi kâr kapısı haline getiren şirketlerin eline bırakılan enerji üretimi dışa bağımlılığı da artırıyor.
Enerji pastası sermayeye nasıl hediye edildi?
Patronların Ensesindeyiz bu ay gündemine, kamu eliyle yoktan var edilen bir enerji tekeli olan Enerjisa’yı ele aldı.
Dosyada en çok aboneyi kapsayan ihaleleri kazanan elektrik şirketi olmasıyla bilinen Sabancı Holding’in Enerjisa’sının, yüksek elektrik faturaları ile emekçileri yoksullaştırırken bir yandan da nasıl büyüdüğü gözler önüne serilirken, enerji üretiminin nasıl özelleştirildiği de anlatıldı.
Rapora göre ilk önce elektrik üretim-iletim-dağıtım süreçleri parçalandı. Ardından dağıtım hizmetleri özelleştirildi. Şu anda tüm dağıtım hizmeti özel şirketler tarafından yapılıyor. Sonra sıra üretime geldi. Yap-işlet-devret ve yap-işlet modelleri uygulanarak enerji üretiminin büyük bölümü tıpkı dağıtım hizmeti gibi özelleştirildi. Böylece enerji alanı tamamen sermayenin eline geçti ve patronların kâr kapısı haline geldi. Üstelik her tür maliyet kaynaklı zarar devlet tarafından sübvanse edildi. Bu enerji pastasını elinde tutuan şirketlerin başında da Enerjisa var.
Elektrik dağıtımını yürüten kamu kuruluşu Türkiye Elektrik Dağıtım AŞ (TEDAŞ) da, Özelleştirme Yüksek Kurulu’nun 2 Nisan 2004 tarih ve 2004/22 sayılı kararı ile özelleştirme programına alındı ve Türkiye 21 dağıtım bölgesine ayrıldı. 2009’da başlayan elektrik dağıtımının özelleştirilmesi 2013 yılında tamamlandı.
Dağıtım alanındaki özelleştirmeler içerisinde en büyük payı, İstanbul’un Anadolu ve Avrupa yakaları, Ankara, İzmir ve Antalya’da görüyoruz. Bu bölgelerde dağıtım pastasından büyük payı kapan firmalarsa Sabancı, Cengiz-Kolin-Limak üçlüsü ve Bereket Enerji oldu.
Enerjisa kamu eliyle nasıl yoktan var edildi?
Enerjisa’nın kuruluş hikayesi enerjide özelleştirme hazırlıklarının başladığı doksanlı yıllara uzanıyor. Şirket, Sabancı Holding’in Türkiye enerji piyasası pastasından büyük payı kapmak üzere 1996 yılında kuruldu. Bir süre sonra Avusturya’nın en büyük elektrik üretim ve dağıtım tekeli olan Verund şirketi ile ortaklık yaptı. 2008 yılında enerji özelleştirme furyasının aslan payı olan Başkent EDAŞ’ın tüm hisselerini blok satış yöntemiyle satın aldı.
Takip eden yıllarda, İngiltere’de bulunan enerji üretim ve dağıtım şirketi E.ON’un Verbund’daki yüzde 50 Enerjisa hissesini almasıyla birlikte Sabancı Holding’le E.ON arasında 2013 yılında bir ortaklık sözleşmesi imzalandı.
Sabancı’nın Enerjisa’sı sadece tek bölgenin enerji dağıtımıyla yetinmedi. 2013 yılında yapılan ihaleyle Toroslar EDAŞ ve İstanbul AYEDAŞ da Enerjisa’ya satıldı. 2018 yılında borsaya açıldı. Enerji dağıtım işlerinin yanı sıra borsa spekülasyonlarıyla da kasasını doldurmayı sürdürdü.
Enerjisa halen Türkiye’de Ankara, Kırıkkale, Zonguldak, Bartın, Karabük, Çankırı, Kastamonu, Adana, Gaziantep, Hatay, Mersin, Osmaniye, Kilis ile İstanbul Anadolu yakası elektrik dağıtım hizmetlerini elinde tutuyor ve tüm bu bölgenin elektrik faturalarından milyonlarca lira kârı kasasına indiriyor.
Kârını sürekli katlıyor
Enerjisa, kamudan kâr garantisiyle aldığı dağıtım bölgelerinde yıllardır elektrik dağıtımı yapıyor. Enerjisa enerjinin elektrik dağıtım ağındaki ve müşteri çözümleri alanlarındaki yatırımları 2023 yılının ilk dokuz ayında geçen yıl aynı dönemde gerçekleşen yatırımın iki katının üzerine çıkarak 9 milyar TL’ye ulaştı.
Yaptığı yatırımın katbekat fazlasını da hemen kasasına koyuyor. 2023 yılının ilk dokuz ayında konsolide faaliyet gelirlerini geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 53 artırarak 15 milyar 949 milyon TL’ye, baz alınan net kârını ise yüzde 69 artırarak 4,3 milyar TL’ye çıkardı. Gelinen noktada Sabancı Holding, AKP öncesinde olmayan sektörden enerjiden büyük kârlar elde etti, enerjide kamu eliyle yoktan var edildi.
Halkın cebinden çıkarılanlar
TMMOB tarafından hazırlanan “AKP İktidarının Enerji Karnesi” raporuna göre enerji piyasasında üretim, iletim, dağıtım ve perakende satış hizmetlerinden oluşan faaliyetlerin ayrıştırılması ve özelleştirilmesi sonunda oluşan tüm maliyetler elektrik tarifeleri üzerinden tüketici faturalarına yansıtıldı.
Önceki dönemde perakende satış fiyatı, dağıtım sistemi kullanım fiyatı, iletim sistemi kullanım fiyatı, kayıp/kaçak fiyatı, perakende satış hizmeti fiyatı ve sayaç okuma fiyatından oluşan ve faturalarda bedelleri yer alan hizmet maliyeti bileşenleri, 1 Ocak 2016'dan itibaren enerji ve dağıtım fiyatları adı altında birleştirilip gizlendi. Faaliyet maliyetlerinin gizlendiği tarife yapısındaki enerji ve dağıtım birim fiyatlarında, günün koşullarına göre ve şirketlerin gelirlerini korumaya yönelik değişiklikler yapıldı.
İzlenen politikalar sonucu, sürekli artış eğiliminde olan elektrik ve doğalgaz fiyatları, son üç yılda daha sert bir yükseliş gösterdi. 1 Ocak 2019 ile 1 Nisan 2023 arasına TÜİK fiyat artışı yüzde 224 iken, değişik
abone grupları için elektrik fiyatları yüzde 174,3-516,2 oranlarında, doğalgaz fiyatları yüzde 358,5-700,6 oranında arttı. Böylece yurttaşların ödediği faturalar katlandı. Ödeyemedikleri için elektriği, gazı ve suyu kesilen konut sayısının yüz binleri bulduğu belirtiliyor.
Enerjisa depremzedeler için kurulan su arıtma cihazının elektriğini kesmişti
Kârlarını her geçen yıl katlayan Enerjisa, depremzedeleri de karşısına almıştı.
TKP Hatay'ın Defne ilçesinde halkın su kullanımı için kurduğu su arıtma cihazının elektriği Enerjisa tarafından kesilmişti. Arıtma cihazının çevresindeki çadır ve konteynerlerde yaşayanların da elektriğini kesen Enerjisa yetkililerine halk tepki göstermişti.
TKP Defne Belediye Başkan adayı Hizam Hasırcı sosyal medya hesabından yaptığı paylaşımda "Türkiye Komünist Partisi'nin mahallelere kurduğu su arıtma cihazlarından biri olan Çekmece Mahallesi, Kamil Yasin Yolcu parkındaki arıtma cihazının elektriği bugün Enerjisa görevlileri tarafından kesildi. Depremin üzerinden on ay geçmesine rağmen halka içme suyu veremeyenler, bugün halkın içme suyunun elektriğini kesip susuz bırakma yönünde her türlü adım atıyorlar" demişti.
