Çağlar boyunca insanlık hareket etmiş ve hareket insanın tarihinde belirleyici bir rol oynamıştır. Bu hareketin belirli kurallara ve tekniğe oturtularak eğlenmek ve rekabeti sağlamak için yapılmasına spor denir. Günümüzde sporun tüm yönleriyle bilimsel açıdan incelenmesi yönünde yürütülen çalışmalar alanına ‘Spor Bilimleri’ denmektedir.
Spor Bilimleri insanlarda sağlığın korunması, fizyolojik durumun değiştirilmesi gibi hedefleri gözetebilir ve bunun için ‘antrenman’ kavramını ortaya koyar.
Antrenmanın literatürde kabul edilen birden fazla tanımı olmakla birlikte kapsayıcı bir tanım yapmakta fayda vardır. Antrenman için ‘’sporcunun gerekli performansı gösterebilmesi için fizyolojik ve psikolojik fonksiyonlarına uyum sağlayabilmesi ve teknik özellikler ile taktik kapasitenin geliştirilmesine yönelik bireyselleştirilmiş ve sürekli artan, uzun süreli sistematik sportif faaliyetlerdir’’(M. Günay, E. Şıktar, 2019) tanımı kapsayıcıdır.
İnsanların spor alanında gelişim gösterebilmeleri için çalışmaları ve çalışmalarının sürekliliğini sağlamaları esastır. Engels’in “Çalışma insanın gelişiminde önemli rol oynar” diyerek belirttiği görüşü bu tezi destekler niteliktedir(Dündar, 2015).
Antrenman:
- Fizyolojik (kondisyon, teknik, taktik) (Motorik)
- Görsel antrenman (Observatif)
- Zihinsel antrenman (Mental)
olmak üzere üçe ayrılır: (M. Günay, E.Şıktar, 2019).
Spor Bilimleri sporcuları elit ve sedanter gibi farklı gruplarda incelemektedir. Elit sporcularda performans kavramı öne çıkartılırken sedanter bireylerde sağlığın korunmasına katkı sağlaması, sosyalleşmenin sağlanması, zamanın olumlu kullanımı gibi başlıklar altında rekreatif faaliyetler gerçekleştirilir.
Elit sporculuğa bakış
Elit sporcular kendi branşlarında yakalanabilecek en üst düzeyi yakalayabilen, profesyonel olarak spor ile ilgilenen kimselerdir. Kapitalist toplumlarda elit sporcular aynı anda iki mesleği yapmadıkları gibi kültürel olarak da farklı bir alana hapsedilmektedirler. Bireyin elit sporcu kapasitesine ulaşabilmesi için çocukluğundan itibaren bir plan ekseninde spora katılımı gerekmektedir. Çocukluktan itibaren bir plan ekseninde spora katılım için yapılan planlamaya ‘Spor İçin Yetenek Modellemesi’ adı verilir. Yetenek modellemesi sporcunun yaşam boyunca hangi yaş grubunda nasıl spor yapması gerektiğini planlar ve ülkedeki tüm çocukların spor ile buluşması hedefini önüne koyar. Tüm çocukların spora buluşması beraberinde tüm kitleler için ‘Yetenek Seçimi’ni gerçekleştirir ve toplum sedanter bireyler, yarı profesyonel sporcular ve elit sporcular gibi gruplara ayrılır.
Spor için yetenek modellemesi
Yarışsal sporun ve genç sporcuların yetiştirilmesinde eğer her sporcu kendisine uygun olan dalda antrenman yaparsa ve yarışsal spor için gerekli potansiyele sahip sporcuları seçerlerse, antrenörler çok daha iyi sonuç elde edeceklerdir(Dündar, 2015).
Sporda başarı için bilimin toplumların önüne koyduğu en mühim meselelerden biri olan yetenek modellemesi ülkede mümkün olduğunca fazla insanın modellemeye ve yetenek seçimine tabi tutulması gerektiği gerçeğini insanların önüne koyar. Yetenek seçim spor bilimlerine göre iki şekilde gerçekleşmektedir:
Doğal Seçim: Sporcular için bu seçim türü tesadüfün etken olduğu bir seçim türüdür. Sporcu kendi yeteneğini kendisi keşfedebilir ya da yeteneğini daha sonradan fark ederek branş değiştirir. Bu şekilde gerçekleştirirken seçimlerde performans gelişiminin istenen seviyeye gelmesi pek kolay olmamaktadır.
Bilimsel Seçim: Sporcu bu seçim türünde antrenörlerin ve bilimin yardımı ile yeteneğini açığa çıkartır ve kendisi için uygun spor dalına yönelir. Yetenek modellemesinde yeteneğin seçimi için farklı stratejiler geliştirilebilir. Yaşanmış sosyalizm deneyimleri yetenek modellemesi alanında günümüzde gelişkin kapitalist ülkelerin dahi atamadığı adımları atmıştır. SSCB’nin ve Doğu Almanya’nın 70’li yıllarda bu alanda çalışmalar yapmaya başladığı biliniyor. Doğu Almanya’da Harre ve SSCB’de Zatiorski’nin çalışmaları bu açıdan dikkate değerdir.
Farklı yaş grupları için ve farklı şekillerde uygulanabilir. Burada kitleler için önemli olan ayrıntı mümkün olduğu kadar çok çocuğun yetenek seçimine tabi tutulmasıdır. Temel Seçim, Ön Seçim, Son Seçim gibi farklı yetenek seçimlerini her çocuk için farklı yaşlarda uygulayarak çocukları yetenek ve kapasitelerine göre ayrıştırarak herkesin kendisi için en uygun branşta uzmanlaşmasını ve sporun genel ilkeleri hakkında bilgi sahibi olmasını hedef edinir.
Bugün ise gelişkin bazı kapitalist ülkeler ‘Uzun Vadeli Sporcu Gelişimi’ gibi bazı çalışmalar ile yetenek modellemesi üzerinde yoğunlaşıyorlar(Balyi, Higgs & Way, 2016). Fakat sporun gelişkin kapitalist ülkelerde toplumlarca daha kolay yapılabilir bir aktivite olması ve buna rağmen bu ülkelerin 2000’li yıllarda elde ettikleri spor başarılarının istatistiksel olarak reel sosyalizm deneyimlerini yakalayamamış olması dikkat çekicidir.
Erdem Turan-BAA Spor ve Sosyalizm Komisyonu
Kaynakça
- Balyi, I.,Way, R., & Higgs, C. (2016), Uzun Vadeli Sporcu Gelimi, Spor Yayınevi, Ankara.
- Dündar, U. (2015), Antrenman Teorisi, Nobel Yayınevi, Ankara.
- Günay, M., Cicioğlu, İ., Şıktar, E., & Kara.,E. ( 2018), Egzersiz – Antrenman ve Hormonal Uyumlar, Ankara, 2.Baskı.