Küba’nın İnsani Gelişme İndeksi (İGİ) açısından durumunu en son 12.10.2009 tarihli İnsani Gelişmede Son durum başlıklı yazımda incelemişim. Aradan epey uzun zaman geçmiş.
İGİ’nin hesaplanmasına zemin hazırlayan verilerle birlikle ülkelerin İGİ puanlarını gösteren son UNDP raporu bu yıl içinde yayımlandı. Her yıl yayımlanan rapor aslında iki yıl öncesinin verilerini içeriyor.
Dolayısıyla aşağıdaki ilk tablodaki yıllar verilerin alındığı Human Development Report’un yılıdır ama iki yıl öncesinin durumuna ilişkindir.
İkinci tablodaki veriler ise UNICEF’in The State of the World’s Children isimli yıllık raporlarından alındı ve veriler belirtilen yıla aittir.
Şimdi Küba’nın insani gelişmedeki durumunu karşılaştırmalı olarak yeniden değerlendirelim.
Bu kez İGİ’nin tanımını vermeyeceğim. Gelir, eğitim ve sağlıkla ilgili göstergelerin bileşik niceliksel sonucudur. Dileyenler yukarıda belirttiğim yazıma bakabilirler.
Ülkelerin İGİ puanlarına göre değerlendirilmesinden daha önemlisi İGİ performans puanıdır. Performans ülkenin bütün ülkeler arasında İGİ’deki sıralamasıyla gelirdeki sıralaması arasındaki farktır. Ülkenin İGİ puanındaki sıralaması gelirdeki sıralamasına göre daha yukarıda ise pozitif performansa sahip demektir.
Küba İGİ puanı açısından dünya ülkeleri içindeki 51. sırasını bu yıl da koruyor. Türkiye 2009 raporunda (2007 yılı verileri) 79. sırada iken 2011 raporunda 92. sıraya geriliyor. ABD’nin durumunda belirgin bir düzelme var ve 2009 raporunda 13. sırada yer alırken, 4. sıraya tırmanmış bulunuyor. Kriz yıllarında ve üstelik bu kriz ABD’de başlamış iken bu gelişmenin nasıl gerçekleştiğini açıklamak zor görünüyor. O nedenle ileriki yıllarda durumu izlemek kaydını düşerek geçiyoruz.
Aşağıdaki tabloda, ABD, Türkiye ve Küba'nın hem insani gelişmedeki sırasını hem de İGİ performans puanlarını yıllara göre gösteriyoruz.
ABD kendi tarihinde ilk kez İGİ’de pozitif performans gösteriyor ve bu başarısıyla ilişkili olarak, yüksek gelirli ülkeler içindeki sonuncu sıradan kurtularak makus talihini yenmiş bulunuyor.
Türkiye ise yakın tarihinin ve AKP’li yıllarının en kötü İGİ performans puanını alıyor: - 25. 187 ülke arasında performansı Türkiye’den daha kötü olan ülke sayısı yalnızca 11 (ibretlik liste şöyle: Birleşik Arap Emirlikleri, Katar, Trinidad, Kuveyt, Umman, Gabon, Botsvana, Güney Afrika, Gine, Butan, Angola). Oysa iki yıl önce Türkiye’nin performansı 27 ülkeden daha iyiydi. 2011 raporunda, geliri Türkiye’ye yakın ülkeler arasında performansı Türkiye’den daha kötü olan tek ülke ise Botsvana.
AKP’lilerin ve AKP’nin görmesi gereken bir gelişmedir bu.
Küba ise performans açısından açık ara önde gidiyor. Krize rağmen performansını artırmış bulunuyor. Küba’yı + 36 puanla ikinci sırada izleyen ülke Gürcistan.
Aşağıdaki tabloda ise İGİ’nin hesaplamasına dahil edilen göstergeler açısından yukarıdaki tabloda değerlendirilen üç ülkenin durumları görülüyor. Küba bebek ölüm hızı açısından kendisinden çok daha yüksek gelirli Türkiye ve ABD’nin açık ara önünde. Yaşam umudu açısından ise ABD ile aynı konumda ve Türkiye’nin önünde.
Kriz döneminde Türkiye hep krizden etkilenmeyen ülke olarak sunuldu. Yukarıdaki tablonun gelirle ilişkili verileri bu saptamayı kısmen doğrular nitelikte bir sonuç gösteriyor. Türkiye’nin gelirindeki düşüş ABD ve Küba’ya göre belirgin derecede az.
Ancak İGİ sıralaması ve performans puanı en fazla derecede olumsuz yönde etkilenen ülke de Türkiye. Bu bize, gelirdeki etkilenmemenin insani gelişmede herhangi bir olumlu yansımasının olmadığını gösterir. Muhtemelen, kriz yıllarında ulusal gelirin eskisine göre daha kötü nitelikli kullanımı ve gelir içeriğinin ithal girdilere dayalı yapısı bu sonuca neden olmuştur.