Küba ekonomisi, karşı karşıya kaldığı zorluklar nedeniyle geçtiğimiz yıl ciddi bir gerileme yaşadı ve resmi tahminlere göre Gayri Safi Yurtiçi Hasılası (GSYİH) yüzde 1 ila 2 arasında azaldı. Bu gelişime, olumsuz dış faktörlerin varlığını ve planlanan rakamların altında büyüme oranlarıyla yıllardan beri süregelen ulusal ekonomideki yönetim zorluklarının etkilerini ortaya koydu.
Öncelikle adil olmak gerekirse, bu konuda göz ardı edilemeyecek en temel faktör, 60 yılı aşkın bir süredir devam eden ve Şubat 2023'e kadar, 4 milyar 867 milyonu sadece bir senede olmak üzere 159 milyar 84 milyon dolardan fazla kayba neden olan ve ekonomimizin gelişimini etkileyen tek unsur olmasa da kalkınmamızın önündeki temel engel haline gelen ABD’nin uyguladığı ekonomik ablukanın giderek artan etkisidir.
Yukarıdakilere bir de uluslararası ekonomik krizin bir sonucu olarak, 2014-2016 yıllarına kıyasla gıda fiyatlarında kaydedilen yüzde 20’lik artış ile 2022 yılına nazaran düşüş yaşamasına rağmen geçen yıl ortalama 77 doların üzerinde seyreden petrol varil fiyatının yarattığı etki eklenmiştir. Tüm bunlar, bahsi geçen olumsuz eğilimler için bir katalizör görevi gören Ukrayna'daki savaş ve uluslararası nakliye maliyetlerinin artmasına sebep olan ve ekonomiyi derinden etkileyen İsrail'in Filistin halkına karşı yürüttüğü kanlı savaşın tam ortasında gerçekleşti.
Bu faktörler, Küba gibi yüksek oranda dışa açık ülkelerde, ulusal ekonominin planlanmasında büyük bir belirsizlik yaratarak, büyük boyutlarda bir ekonomik krizin patlak vermesi pek muhtemel dünya ekonomisinde büyüme oranlarının düşmesine yol açmıştır.
Yukarıda belirtilen ekonomik unsurlara ek olarak, COVID-19'un artçı etkileri dünya ekonomisi üzerinde ve Küba'da da etkili olmaya devam etmiştir. Bilim adamlarımız tarafından geliştirilen aşılar sayesinde hastalığın ölümcül etkileri azaltılmış olsa da, yüzde 0.77'lik bir vaka ölüm oranıyla nüfusumuzun yaklaşık yüzde 10'unu salgından etkilemiştir.
Küba dış sektörünün kırılganlıkları
Dış sektörümüzün gelişimine bakıldığında, 2023 yılında 9 milyar 65 milyon dolar olarak kaydedilen mal ve hizmet ihracatı değeri planlanandan 770 milyon dolar daha az gerçekleşmiştir. 2 milyar 155 milyonu mal ve 6 milyar 910 milyonu hizmet olan bu değer, ihracat seviyesinin 2022 yılında ulaşılandan da düşük olduğunu gösteriyor.
Yukarıdakilere ek olarak, fiyat artışları nedeniyle mal ithalatı için beklenenden daha yüksek bir harcama yapılmıştır ve bu da, 2019 yılına göre 718 milyon dolarlık ek bir harcamaya tekabül etmektedir.
İhracatımızla ilgili bölümde, yıl boyunca üretimi 41.000 tonda kalan nikel fiyatında ton başına yüzde 15'lik bir düşüş yaşanırken, yurtiçi üretimi planlanandan yüzde 25 daha düşük olan şeker fiyatında ise yüzde 28’lik bir artış yaşanmıştır.
Geçtiğimiz yıl etkilenen bir diğer nakit akışı ise, son on yılda 2 milyar ABD dolarını aşan fakat geçen sene 1 milyar ABD doların altına düştüğü tahmin edilen ülkeye giren işçi dövizinin hacmi oldu.
Bu bağlamda, işçi dövizinin ekonominin devlet dışı sektöründe sermaye olarak önemli bir rol oynadığını, bunun yanı sıra, kendisine gönderilen dövizi ülkenin para birimine dönüştürerek alışverişte kullanan nüfusun tüketim kaynağını etkilediğini de belirtmek gerekir.
Doğrudan yabancı yatırımlarla (DYY) ilgili olarak, imzalanan yeni iş anlaşmalarının sayısında ihtiyatlı bir ilerleme kaydedilmiştir, ancak ABD'nin ülkemize uyguladığı abluka nedeniyle daha büyük risklerle karşı karşıya oldukları göz önünde bulundurulduğunda, Küba'da yatırım yapmaya karar veren yabancı yatırımcılara yaklaşımda daha fazla esnekliğe ihtiyaç duyulmaktadır.
Ayrıca Küba, 2019'dan bu yana devam eden dış borç temerrüdünün sonuçlarıyla karşı karşıya kalmıştır.
Bu bağlamda, ödemeler için 2027 yılına kadar uzanan yeni vadeler üzerinde anlaşıldı, ancak ödenecek miktara gecikme faizi eklendi.
Bu nedenle, daha fazla dış kaynak sağlamak amacıyla borç yönetimini kapsayan yeni yolların hayata geçirilebilmesi için dış borç politikasına yönelik yaklaşımın yeniden tasarlanması bariz bir ihtiyaçtır. 2024 yılına ilişkin planlama değerlendirilirken bu konu daha ayrıntılı olarak ele alınacaktır.
Dış sektörün karşı karşıya kaldığı olumsuz koşullara ve küresel ölçekte yaşanan olumsuz sonuçlara rağmen işçilerimizin çabaları sayesinde ülke ekonomisinde bazı olumlu sonuçlar kaydedilmiştir. Bu durum yüzde 51 oranında büyüyerek toplamda 2,4 milyon ziyaretçiye ulaşan ve 400 milyon dolar daha fazla brüt gelir sağlayan uluslararası turizmin kademeli olarak toparlanmasıyla kendini göstermektedir.
Ayrıca, ülkenin petrol üretimi 3.1 milyon tonda tutularak -belli ölçüde- termoelektrik santrallerimizin üretimi temin edilmiş ve 2023 yılında toplam 343 aktif işletmeye ulaşacak şekilde 42 yeni yabancı yatırım anlaşması imzalanmıştır. Elektrik sanayinin yönetimindeki bu ilerlemeler sayesinde geçen yıl elektrik kesintileri yüzde 70 oranında azalmıştır.
Bunun yanı sıra bir kazanım da toplumsa alanda sağlanmış, bebek ölüm oranı düşürülmüştür. 2022 yılında bu gösterge 1.000 canlı doğumda 7,6 ölüm iken geçen yıl 7,1, anne ölüm oranı ise yüzde 5,4'lük bir düşüşle 100.000'de 38,7 olarak kaydedilmiştir.
Aynı şekilde, hassas durumdaki kişi ve topluluklara -olanaklar ölçeğinde- öncelikli düzeyde bakım sağlanmıştır.
Geçtiğimiz yılın olumsuz koşullarına bir de beklenen sonuçları vermeyen iç tedbirlerin uygulanması eklenmesi Aralık 2023'teki Ulusal Halk İktidarı Meclisi oturumunda bildirildiği üzere, ülkenin 2019 ve 2023 yılları arasında 3 milyar dolardan fazla dış gelir kaybına uğramasına neden olmuştur.
Bu durum, Parti Birinci Sekreteri ve Cumhurbaşkanı Miguel Díaz-Canel Bermúdez'in de belirttiği gibi, ekonomimizi daha verimli hale getirecek acil tedbirlerin gecikmeksizin alınması ihtiyacını doğurmuştur.
Analizin bu noktasında, bu yıla ait öngörüleri değerlendirmeden önce, 2023 yılında mal ve hizmet üretiminin gelişimi ve uygulanan ekonomi politikası hakkında daha geniş fikir sahibi olmak faydalı olacaktır.
Yazar: José Luis Rodríguez*
Yayınlandığı yer: Granma
Yayın tarihi: 13 Şubat 2024
Çeviri: Didem Kul
Fotoğraf: José Manuel Correa
"Küba Gerçeği", 2023 Şubat ayında Türkiye Komünist Partisi'nin (TKP) girişimiyle başlatılan bir yayın. Küba'da siyaset, ekonomi, yaşam, kültür gibi konularda Kübalı yazarların ürettiği makalelerin çevirilerini yayımlayan Küba Gerçeği'nde çıkan makaleler, artık soL'da paylaşılacak.
