ABD’li iktisatçı Paul Krugman, Türkiye'nin yüksek döviz borç stokunun "ölümcül bir sarmala" dönüştüğünü, 1998 Asya Krizi'nde Malezya'nın, 2001 krizinde Arjantin'in yaptığını yapmanın çözüm olabileceğini yazdı: Sermaye kontrolü getirin, döviz borçları ödemeyi reddedin.
BBC Türkçe'nin aktardığına göre New York Times gazetesinde yayımlanan makalesinde, Krugman Asya'da yaşanan kriz üzerine çalışmalar yapanların bir süredir benzer olayların Türkiye'de yaşanıp yaşanmayacağını merak ettiklerini ve artık bu sorunun yanıtını almaya başladıklarını söyledi:
"Senaryo şöyle: Bir ülke düşünün, bir anda nedeni ne olursa olsun yabancıların gözdesi haline geliyor ve yıllar içerisinde çok yüklü miktarlarda dışarıdan sermaye çekiyor.
Burada kritik olan borçlanılan paranın yerel para birimi değil, döviz cinsinden olması. Bu da geçmişte büyük para girişlerinin görüldüğü ABD'nin dolar cinsinden borçlandığı için benzer şekilde kırılgan olmamasının nedeni aslında.
Ancak bir noktada, bu parti sona eriyor. Dışarıdan gelen borcun 'aniden durmasına' neyin neden olduğu çok da önemli değil: Bunun nedeni ekonomi politikalarının başına damadın atanması gibi iç gelişmeler olabilir, ABD faiz oranlarındaki artış olabilir ya da sizinkine benzer başka bir ülkede yaşanan kriz olabilir."
‘ÖLÜMCÜL SARMAL’
Krugman, bir nedenle para girişinin aniden kesilmesiyle birlikte döviz cinsi borçlanmanın da ekonomiyi "ölümcül bir sarmala" sokacağı uyarısı yaptı ve bu sarmalı şöyle tarif etti:
"Güven kaybı, para biriminizin de hızla düşmesine, bu durum döviz cinsi borçların geri ödenmesinin zorlaşmasına, bu da reel ekonominin zarar görmesine ve güvenin daha da azalmasına neden olur. Bunun sonucunda da para birimi tekrar düşmeye başlar ve bu döngü devam eder."
Krugman, bu yaşananların sonunda dış borcun gayrisafi yurtiçi hasılaya (GSYH) oranının çok ciddi bir sıçrama yapacağına dikkat çekerek, Endonezya'nın kriz öncesi yüzde 60'ın altında olan dış borcunun GYSH'ye oranının 1998 yılında yüzde 170'e çıkmasını örnek gösterdi.
Etkili bir politikayla karşılık verilmediği sürece ülkedeki herkes iflas edene kadar para birimindeki değer kaybının ve dış borcun GSYH'ye oranındaki hızlı artışın süreceğine dikkat çeken Krugman, bir noktada para biriminin zayıf olmasının bir ihracat patlaması yaratacağını ve ekonominin de dış ticaret fazlasını temel alarak büyümeye, sonunda da krizden çıkmaya başlayacağını belirtti.
SERMAYE KONTROLÜ GETİRİLEBİLİR, DÖVİZ CİNSİ BORÇLARI ÖDEMEK REDDEDİLEBİLİR
Ancak Krugman herkesin iflas etmesini beklemeden krizden çıkış için kestirme bir yol olduğunu ancak bunun zorlu bir yol olduğunu söyledi:
"Krizin maliyetini azaltmak için yapılması gereken şey kısa vadede geleneksel adımların dışına çıkan ancak aynı zamanda uzun vadede geleneksel politikalara geri dönüleceğine dair güvenilir garantiler veren bir yaklaşım benimsemek.
Bu şöyle işliyor: Panik sonucu yaşanacak sermaye kaçışını engellemek için geçici sermaye kontrolleri getirmek ve muhtemelen döviz cinsi borçları ödemeyi reddetmek yoluyla, borç rasyosunun hızlı artışını durdurmak. Diğer yandan da krizin bitmesinin ardından mali açıdan sürdürülebilir bir rejim oluşturmak için taşları dizmeye başlamak.
Eğer her şey yolunda giderse, güven de kademeli olarak tekrar sağlanır ve sonunda da sermaye kontrolleri kaldırılır."
‘MALEZYA, GÜNEY KORE, ARJANTİN YAPTI, OLDU’
Krugman, 1998 yılında Malezya'nın bu reçeteyi uyguladığını, Güney Kore'nin de aynı dönemde ABD desteğiyle benzer bir yol izlediğini belirtti. İzlanda'nın 2000'lerin sonunda girdiği krizden sermaye kontrolleri ve özel bankaların verdiği kredilerin geri ödeme sorumluluğunu kamunun üstlenmemesini içeren politikalarla çıktığına dikkat çekildi.
"Arjantin de 2002 yılında gelenekselin dışına çıkan politikalarla iyi performans gösterdi ve birkaç yıl sonra borcunun üçte ikisini ödemeyi reddetti. Ancak Kirchner rejimi, ne zaman durması ve geleneksel politikalara dönmesi gerektiğini bilmiyordu. Bu da ülkenin yeniden krizin içine düşmesine neden oldu.
"Ve belki de bu örnek, bu tarz krizlerle baş etmenin ne kadar zor olduğunu ortaya koyuyor. Bunun için hem esnek hem de sorumluluk sahibi bir hükümete sahip olmanız gerek. Alınan özel önlemleri uygulayacak kadar teknik yetkinliğe ve bu uygulamaların büyük yolsuzluklara yol açmasını engelleyecek kadar dürüst olmasını söylemeye bile gerek yok.
"Ne yazık ki, bunlar pek de Erdoğan'ın Türkiye'sine benzemiyor. Elbette ki, Trump'ın Amerika'sına da benzemiyor. Neyse ki, bizim borçlarımız dolar cinsinden."
ARJANTİN’DE 2001’DE NE OLMUŞTU?
2001 yılında 100 milyar doları aşan dış borcunu ödeyemeyen Arjantin, yüksek boyutlu sermaye çıkışı, hiperenflasyon, para sisteminin çökmesi ve açlıkla karşı karşıya kalmıştı. Arjantin borçların önemli bölümü ödemeyi reddetti. Bu dönemde bir yandan toplumsal dayanışmayı destekleyen halk hareketlerinin güçlenmesi ve Latin Amerika’da dayanışma içindeki sol hükümetlerin yaygınlaşması, diğer yandan ülkenin ihraç ürünleri için oluşan olumlu dış konjonktür büyüme ve göreli refah artışı getirebildi.
Geçmişte yaşanan krizler, özellikle 2001 krizi Arjantin halkında IMF reçetelerine karşı güçlü bir tepki oluşturdu.
PAUL KRUGMAN KİMDİR?
City University of New York'ta öğretim üyeliği yapan Krugman, özellikle uluslararasi ekonomi ve ticaret, likidite sorunları, döviz krizleri alanlarında çalışıyor. Krugman, herhangi bir göreli avantaj taşınmadan da ülkelerin uluslararası ticarete dahil olmasının geliştirici olduğu yönündeki tezi savunan "uluslararası ticaret teorisi" ile tanınıyor, anaakım iktisadın önemli isimleri arasında yer alıyor.
