Dünya Sigara Bırakma Günü vesilesiyle Türk Toraks Derneği (TTD) Tütün Kontrolü Çalışma Grubu Üyesi Göğüs Hastalıkları Uzmanı Dr. F. Çağla Uyanusta Küçük ile görüştük.
Dünyada tütün endüstrisinin, iktidarlarla iyi ilişkiler kurarark çeşitli avantajlar kazandığını belirten Çağla Uyanusta Küçük, "Kâr amacıyla halk sağlığını hiçe sayan bir ulusötesi yapının, halk sağlığını korumakla yükümlü ve bunu uluslararası platformda beyan etmiş devletlerin bir arada bulunması eşyanın tabiatına aykırıdır" dedi.
'SİGARA ÇOK CİDDİ BİR HALK SAĞLIĞI SORUNU'
Bugün dünya sigara bırakma günü. Türkiye’de ve dünyada sigara ve tütün kullanımı ne düzeyde? Sigara bağımlılığı ne ölçüde bir halk sağlığı sorunu?
Dünyada 1.1 milyarın (yaklaşık 950 milyon erkek, 175 milyon kadın ) üzerinde sigara içen kişi yaşamaktadır. Bu kişilerin yaklaşık yüzde 80’i orta ve alt gelir grubundaki ülkelerde yaşamaktadır ve her yıl sigara yüzünden yedi milyon insan ölmektedir. Tütün salgını, bu hızla devam ettiğinde 21. yüzyılda tüm dünyada 1 milyar insan yaşamını bu nedenle kaybedecektir.
Türkiye’de Küresel Yetişkin Tütün Araştırması’na (KYTA) göre 2012 yılında 25-44 yaş arası erkekler yüzde 52.1 oranında, aynı yaş grubunda kadınlar ise yüzde 19 oranında sigara kullanmaktaydı. Bu rakamlar tütün kontrolü politikaları nedeniyle düşme eğilimindeydi. Oysa son yıllarda sigara iç satışının ve tütün tüketiminn arttığını, gençlerde tütün kullanımının artıyor olduğunu çalışmalardan biliyoruz.
Sorunuzun ikinci bölümüne gelirsek, sigara bağımlılığı çok ciddi bir halk sağlığı sorunudur. Kullanıcılarının neredeyse yarısını öldüren sigara dumanında 5000’den fazla kimyasal, 70'in üzerinde kanser yapıcı madde vardır. Sigara içme, kalp damar hastalıkları, KOAH ve astım gibi akciğer hastalıkları, inme, kemik erimesi, diş ve göz sorunlarına, ağız, boğaz, akciğer, mide, pankreas, böbrek, mesane, serviks kanserlerine, akut lösemilere neden olmaktadır. Erken doğum, düşük, ölü doğum, düşük doğum ağırlıklı bebek, doğumsal hastalıklar, doğum öncesi ve sonrası bebek ölümleri, ani bebek ölümü, anne sütü miktarı azalması, kısırlık diye bilinen infertiliteye de neden olabilir.
Dünyada tüm yaşlarda erkek ölümlerinin yüzde 25'inden fazlası ve tüm kadın ölümlerinin yüzde 15'inden fazlası tütün nedeniyle oluyor. Akciğer kanserinin en önemli sebebi sigaradır. Tüm kanserlere bağlı ölümlerin yüzde 30’undan, akciğer kanserine bağlı ölümlerin yüzde 90’ına yakınından sigara sorumludur. Akciğer kanserlerinin erkeklerde yüzde 86’sı, kadınlarda yüzde 49’u sigaraya bağlıdır.
Dünyada her yıl 890 bin civarı insan, kendisi tütün ürünü kullanmadığı halde, çevresel tütün dumanına (pasif ya da ikinci el sigara dumanı) maruziyet nedeniyle yaşamını yitirmektedir. Çevresel tütün dumanı çocuklarda, beyin tümörleri, orta kulak hastalıkları, solunum fonksiyonlarında yetersiz gelişim, astım, ani bebek ölüm sendromu ve alt solunum yolu hastalıklarına, solunum fonksiyonlarında kayıplara neden olabilmektedir.
'TÜRKİYE ASLINDA İMZALADIĞI SÖZLEŞME GEREĞİ TÜTÜN ENDÜSTRİSİYLE AYNI MASAYA OTURAMAZ'
TTD pek çok kongre, sempozyum ve etkinlikte sigara bağımlılığının dünyada tütün sermayesinin iktidarlarla olan ilişkileri üzerinden de ele alan sunumlar bilgilendirici toplantılar yaptı. Bu konuda ne söylemek istersiniz?
Uluslararası bir sağlık anlaşması olan Tütün Kontrolü Çerçeve Sözleşmesi Madde 5.3’te "(imzalayan) taraflar tütün kontrolü ile ilgili halk sağlığı politikalarını belirlemede ve uygulamada , bu politikaları tütün endüstrisinin ticari ve diğer çıkarlarından koruma adına ulusal hukuklarına uygun olarak gerekli tedbirleri alacaklardır" denilmektedir. T.C Devleti bu sözleşmeyi imzalayarak taraf olmuş, halkının sağlığını tütün endüstrisinin çıkarlarından koruyacağına söz vermiştir. Yani TKÇS, tütün endüstrisiyle aynı masaya oturulmaması gerektiğini anlatır bize. Tütün endüstrisinin birçok ülkede vergi ayrıcalıklarından, mali yardımlardan faydalanmakta olduğunu biliyoruz. Buna ek olarak yeni sigaralar, nargilelik tütün mamülü, dumansız tütün ürünleri, elektronik sigara, nikotin salıveren sistemler geliştirerek arzın büyümesine ve tüketimin artmasına neden olmaya devam etmektedir. Dünyada tütün endüstrisi ticaretin önemine inananları etkilemiş, ülkelerin ekonomi, sanayi, ticaret, maliye, tarım bakanlıklarında üretim, istihdam, vergi katkısı kavramlarını kullanarak ilişkiler kurmuştur. Sağlık sadece Sağlık Bakanlıkları ile sınırlı değildir, endüstrinin diğer bakanlıklarla ilişkilerinin de halkın sağlığına olumsuz etki yapacağı aşikardır. Bu nedenle etkin tütün kontrolü politikaları ve sağlıklı nesiller için iktidarların tütün endüstrisiyle herhangi bir konuda herhangi bir işbirliğine sıcak bakmaması gerekir. Tütün endüstrisi ayrıca toplumsal sorunlar, afet yardımları, çevre konusunda projeler, eğitime destek adı altında hibeler yaparak, karanlık yüzünü saklamakta ve özünde pazarlama ve satışa yatırım yapmaya devam etmektedir.
Bu bağlamda yakın zamanda Türkiye’de bir sigara şirketi yöneticisinin Ticaret Bakan Yardımcısı olmasının tütünle mücadeleyi etkileyecek yanları olabilir mi?
Bir önceki sorunuza verdiğim cevap doğrultusunda düşünürsek, çeşitli uluslararası kaynaklardan ve dava metinlerinden biliyoruz ki tütün endüstrisinin en önemli taktiklerinden biri çeşitli bahanelerle iktidarlara şirin gözükmesi ve kurumlara sızmaya çalışması. Kâr amacıyla halk sağlığını hiçe sayan bir ulusötesi yapının, halk sağlığını korumakla yükümlü ve bunu uluslararası platformda beyan etmiş devletlerin bir arada bulunması eşyanın tabiatına aykırıdır.
'HALK SAĞLIĞININ YANINDA SAF TUTMAK GEREKİYOR'
Türk Toraks Derneği dün “Dumansız hava sahamıza sahip çıkalım” açıklaması yaptı. Siz kapalı alanda sigara içilmemesi uygulamasının değiştirilmesi üzerine bir şeyler söylemek ister misiniz?
Tütün endüstrisi kapalı alanlarda sigara yasaklarının sigara bırakmayı arttırdığını ve sigara tüketimini azalttığını bilmektedir. O nedenle bu konu şüphesiz en önemli konularından biridir. Kapalı alanlarda sözde sigara içmeyenleri korumak adına sigara içenlere farklı bir alan tanımlanması tam da endüstrinin istediği şeydir. Dumansız hava sahası, tütün kontrolünün en önemli adımlarından biridir, herkesin malumu olan bir sağlık doğrusundan geri adım atılmasına, çoktan atılmış bir doğru adımın geri sarılmasına konuya emek veren sağlıkçılar, sivil toplum kuruluşları, bebek ve çocuklarının sağlığını düşünen ana babalar nasıl razı olur? Bu adım için zamanında yoğun emek harcamış devletin ilgili kurumlarının da toplumda oluşan bu kafa karışıklığını giderek açıklamalar yapacağını ve tekrar olumlu adımlar atacağını ummaktayız.
Son yıllarda sağlık profesyonellerinin mücadelesi ile özellikle reklam yasakları, dumansız hava sahası konusunda pek çok kazanım elde edilmişti. Bu mücadelenin bundan sonrası için söylemek istediğiniz şeyler var mı?
Halkın sağlığı yanında saf tutmak gidilecek yolu adeta aydınlatıyor. Kazanımlarımızı korumak, doğrularda geri adım atmamak, geliştirmeye devam etmek için durmak yok, mücadeleye devam.
Kaynaklar:
1.Evrengil E., TKÇS Uygulamasında Politika Çatışması: Türkiye’de Tütün Endüstrisine Sağlanan Yatırım ve İhracat Teşvikleri
http://www.ttb.org.tr/haber_goster.php?Guid=67d3ee28-9232-11e7-b66d-1540...
2.Dağlı E., Tütün Endüstri Oyunları ile Nasıl Baş Edilir? http://www.ttb.org.tr/STED/images/files/dergi/2014/3/index.pdf
3.Tobacco Atlas, WHO, TTD belgeleri.