Kürt aydınlanma tarihinden portreler: Erebê Şemo

Münir Gök

Blog: Kurdewarî

"Kürtlerin Rönesansı'' diye nitelendirebileceğimiz dönem, Kürt edebiyatına dair üretimlerin de doruk noktasına ulaştığı SSCB'de gerçekleşmiştir. Erebê Şemo(Şamilov) da bu dönemin en önemli Kürt aydınlarındandır. Erebê Şemo, 1897 yılında o dönem Çarlık Rusya'sı işgalinde olan Kars'ın Susuz köyünde doğdu. Şemo, çocukluk ve gençlik yılları büyük sıkıntılar içinde geçmesine rağmen eğitimine devam eder. Demiryolunda çalışırken Bolşeviklerle tanışır ve onlarla ilişkilerini geliştirir. Ardından Kızıl Ordu'ya katılır ve 1917 Ekim devriminde aktif rol alır.

Rusça, Ermenice, İngilizce ve Türkçe dillerini öğrenen Şemo, Bolşevikler için tercümanlık yapar. 1920'de yükseköğrenime başlar. Daha sonra eğitimine Doğu Enstitüsü'nde devam eder ve birçok öğrencinin okumasına da ön ayak olur. Yine bu dönemde Ermenistan Komünist Partisi içinde aktif rol alır.

SSCB'nin "Kürtçe Çalışma Birimlerinde" de yer alan Erebê Şemo,  1929 yılında Süryani asıllı İshak Maragulov ile beraber Latin harflerinden oluşan Kürtçe alfabe çalışmaları yaparlar. O dönemde diğer Sovyet halklarında olduğu gibi Kürtlerde de okuma yazma oranı düşüktür. Şemo ve arkadaşı bu durumu düzeltmek için kimi girişimlerde bulunurlar. İlk olarak Kürt köylerini gezip okuma yazma öğretmeye çalışırlar. Ardından Reye Teze (Yeni Yol) adlı bir gazetenin çıkartılması için girişimde bulunurlar ve Ermenistan Komünist Partisi'nin yayın organı olarak çıkartılır gazete.

SSCB'nin Kürtçe çalışma birimlerince çıkartılan Reye Teze, Sovyetlerde ve Mezopotamya'da yaşayan Kürtlere sosyalizm mücadelesini ve Reel Sosyalizmin kazanımlarını aktaran bir köprü görevi görmeyi amaçlar. Reye Teze 73 yıllık basın hayatıyla Kürt gazetecilik tarihinde en uzun soluklu gazetesi olma unvanına sahiptir. Reel Sosyalizmin dağılışının ardından 2003'de maddi sıkıntılardan dolayı kapanmıştır.

Erebê Şemo yazarlığının ilk yıllarında ağırlıkla siyasi eserler kaleme almıştır. Emrê Lenin (Lenin'in Emri), Terîqa Rêvolûsîya Oktyabrê (Ekim Devrimi Tarihi) bunun örneklerindendir. Şemo'nun ilk  Kürtçe romanı olan Şivanê Kurmanca* (Kürt Çoban) eseri 1935'de Erivan'da yayımlanmıştır. Yazar bu eserde kendi hayatından esinlenerek çocukluğundan Bolşeviklerle tanışmasına kadarki süreyi işlemiştir. Ayrıca kitap Kürtlerin Rusya'daki Ekim Devriminden öncesi ve sonrasındaki yaşamını ele alır. Bu bakımdan ideolojik bir tema içermektedir.

Sadece Sovyetlerdeki Kürtleri anlatmakla yetinmeyen Şemo, Kürdistan'ın farklı parçalarında yaşayan Kürtlerin durumunu da kaleme almıştır. Dımdım, Jîyana Bextewar (Mutlu Yaşam) ve Hopo eserleri bunun örneklerindendir. Yazar Dımdım eserinde Fars, Safevi ve Osmanlı devletleri arasında kalan Dımdım Kalesi'nin konu edinir. Farslar bu kaleyi almak için saldırır fakat Kürt askerleri ise bu kaleyi korumak için direnirler. Kitap bu ikisi arasındaki mücadeleyi anlatır. Jîyana Bextewar kitabında, Türkiye'de yaşayan Kürtlerin gördükleri zulümden kaçıp SSCB'ye sığınmaları, Ekim Devriminin öncesi ve sonrası anlatılır. Hopo eserinde ise sosyalizmin güzellikleri ve insan yaşamındaki olumlu gelişmeler konu edilir.

Komünizmi Kürt'ün gözünden anlatan Erebê Şemo; 1967'de Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Emektar Kültür İşçisi nişanının,  1978'de Sovyetlerin büyük ödüllerinden olan Kızıl Bayrak ve Halkların Dostluğu nişanlarının sahibi olur.

Maksim Gorki ise Şemo için; ''Kürt halkı Erebê Şamilov'un diliyle konuşuyor'' der. 21 Mayıs 1978'de hayata veda eden Şemo bizlere kocaman bir ''dil'' mirası bırakmıştır.

Erebê Şemo'nun mirasını sahiplenmek ve eserlerini mücadele içinde yeniden üretebilmek için onun dilini anlamak ve sonuna kadar konuşabilmek gerekir.

Erebê Şemo'nun diliyle konuşmak; herşeyden önce emeğin, aydınlığın, eşitliğin, özgürlüğün dilini konuşmaktır. Erebê Şemo'nun diliyle konuşmak; karanlığın üstüne yürümektir. Erebê Şemo'nun diliyle konuşmak; eşitsizliğin 'fıtratı'nı tarihin çöplüğüne göndermektir kahkahalarla.

Kaynaklar:

*Şivanê Kurmanca bazı kaynaklarda Şivanê Kurd olarak çevrilmiştir.

1) http://haber.sol.org.tr/medya/mezopotamyanin-sesinde-bu-hafta-sscbde-cik...

2) http://www.batmanpostasigazetesi.com/yazi/ereb-semo-ve-eserleri-6621.htm

Katkı ve Önerileriniz İçin: [email protected]