Jeolojide “süperkıta” kavramı, iki veya daha fazla kıtanın tektonik hareketler sayesinde bir araya gelmesiyle oluşan kara parçalarını tanımlamak için kullanılır. Yaklaşık 300 milyon yıl önce oluşan ve 175 milyon yıl önce dağılmaya başlayan Pangea, dünya üzerinde var olmuş süperkıtaların en sonuncusu, bilim insanları tarafından varlığı ispatlananların da ilkidir.
Karasal çoğunluğu güney yarımkürede bulunan Pangea ilk önce ikiye bölündü ve güneyde Gondvana, kuzeyde de Lavrasya adı verilen iki kıta meydana geldi. Daha sonra bu iki kıta da parçalara ayrıldı ve Gondvana’dan ayrılan parçalara Avustralya, Güney Amerika, Afrika ve Antarktika’yı oluştururken Lavrasya’dan kopan kara parçaları Kuzey Amerika ve Avrasya’yı meydana getirdi. İki paragrafta özetlenen tüm bu olaylar ve daha fazlası günümüze dek, 175 milyon yıl sürdü ve kıtalar hareket etmeye devam ediyor.
Dinozorların Pangea bölündükten sonra, yaklaşık 142 milyon yıl önce sona eren Jura Devri sonları ve onu takip eden Kratese Devri başlarında farklı kıtalara nasıl yayıldığı düşünülüyordu. Ama dinazorların ve çeşitli sürüngenlerin okyanusu nasıl aştıkları bir muammaydı.
Bunu açıklayabilecek bir öneriyi, Yunanistan’da bağımsız bir biyojeolog olan Leonidas Brikiatis, yeni yayımlanan derleme makalesinde sunuyor.
L. Brikiatis/Earth-Science Reviews 2016
Kıtaların hareketlerini geriye doğru takip eden ve o dönemlerdeki konumlarını tespit eden Brikiatis, 150 milyon yıl önce kıtalar arasında aynı anda bulunan iki (hatta üç) kara köprüsünün dinozorlarla birlikte kaplumbağalar, kertenkeleler ve erken dönem memelilerin yayılmasına yardımcı olmuş olabileceğini ifade ediyor. Bu köprüler için en iyi adaylar, okyanus sahanlığı adı verilen sığ sular. Brikiatis, tektonik hareketlerin bazı okyanus sahanlıklarını yukarı kaldırıp köprülerin oluşmasını sağlamış olabileceğini belirtiyor.
Brikiatis, bu köprülerden birinin 154 ila 151 milyon yıl önce Kanada’nın doğusundan bugün İspanya’nın bulunduğu İber Yarımadası’na, diğerinin de 131 ila 129 milyon yıl önce Kuzey Amerika’dan İskandinavya’ya uzandığını düşünüyor. Aynı zamanda bu iki köprüyle birlikte Avrupa’dan bugün Rusya’nın bulunduğu konuma üçüncü bir köprünün de yükselmiş olabileceğini ifade ediyor.
Makale hakkında konuşan Hollanda’daki Leiden Naturalis Biyoçeşitlilik Merkezinden omurgalı paleontoloğu Anne Schulp, bu köprülerin kesintisiz birer otobandan ziyade bir dizi atlama taşı gibi su üstüne çıkmış kara parçaları olabileceğini ifade ediyor.
Diğer yandan Portakiz’de bulunan Yeni Lizbon Üniversitesinden paleontolog Octavio Mateus, bu önerinin sorunlu yanlarından birine dikkat çekiyor. Mateus, dinozor fosillerinin o zamanlara tarihlenmesinin, dinozorların o kıtaya o zamanda ayak bastığı anlamına gelmediğini ifade ediyor. Yani fosiller her ne kadar 150 milyon yıl öncesini işaret ediyorsa da dinozorlar oraya çok daha öncesinde gelmiş, fakat fosil bırakmamış olabilirler. Gelecekteki paleontoloji çalışmaları konuya açıklık kazandırabilir.
-
İlgili makale ve haber:
Brikiatis, 2016, Earth-Science Reviews, "Late Mesozoic North Atlantic land bridges", dx.doi.org/10.1016/j.earscirev.2016.05.002
https://www.sciencenews.org/article/how-dinosaurs-hopped-across-ocean