İlaç kullanırken alkol almak bazı durumlarda tehlikeli sonuçlar doğurabilir. Çünkü reçeteli ve reçetesiz olarak satılan pek çok ilacın alkolle etkileşime girme potansiyeli var. "Bir kadehten de bir şey olmaz" demeyin! Bu etkileşmeler kimi zaman ölümcül olabilir.
Bazı ilaçlar için düşük miktarda alkol tüketmek sorun yaratmazken, bazı ilaçlarda alkolden tamamen uzak durmak gerekebilir. Örneğin kendisi de sakinleştirici (sedatif) etkiye sahip olan alkol, sedatif etkiye sahip bir ilaçla (diazepam gibi) birlikte alındığında ilacın etkisini güçlendirebilir. Bu durum araç ve makine kullanımı gibi dikkat gerektiren aktivitelerde kişinin araç kullanma yeteneğini ciddi şekilde zayıflatarak kazalara neden olabilir. Alkol, kan şekeri düzeyini azaltarak, şeker (diyabet) hastalarında şeker düzeyinin yeterince kontrol edilememesine de neden olabilir.
ALKOL VE İLAÇLAR NEDEN ETKİLEŞİME GİRER? ENZİMLER İÇİN REKABET
Bir ilacın etkisini gösterebilmesi için kan dolaşımına katılarak etki yerine ulaşması gerekir. İlaç kendisinden beklenen etkiyi gösterdikten sonra çeşitli enzimler aracılığıyla yıkılarak vücuttan uzaklaştırılır. Alkol de ilaca benzer şekilde kan dolaşımına katılır ve yıkılarak vücuttan uzaklaştırılır. Alkol, çeşitli mekanizmalar aracılığıyla (ilacı yıkan enzimleri meşgul etme, mide boşalmasını geciktirme, vb.) ilacın etkililiğinde değişikliğe neden olabilir.
Tipik bir alkol-ilaç etkileşmesine akut alkol alımı (birkaç saat içerisinde tek ya da birkaç içki) örnek verilebilir. Alkol ilaçla, aynı enzimlere bağlanmak için yarışmaya girerek ilacın yıkımının engellenmesine neden olabilir. Bu etkileşme sonucunda ilaç yıkılamadığı için vücutta kalış süresi uzar ve ilaca bağlı yan etkiler ortaya çıkabilir.
Tersine kronik, yani uzun süreli alkol kullanımında, ilacı yıkan enzimler olması gerekenden daha hızlı harekete geçebilir ve ilacın beklenenden kısa süre vücutta kalması sonucu ilaç etkisinde azalma olabilir. Bunun yanı sıra alkol, alerjik durumlarda kullanılan antihistaminik ilaçlar ya da antidepresanlar gibi bazı ilaçlarla etkileşime girerek tek başlarına kullanıldıklarında görülen sedatif (sakinleştirici) etkinin daha da şiddetlenmesine neden olabilir.
Bireyin ilaç kullanırken alkol tüketmesi durumunda ne olacağı konusunda belirlenmiş bir formül maalesef ki yok. Bireyler arası farklılıklar olabileceği gibi alınan ilacın ve alkolün türüne ve miktarına, kullanım süresine, kişinin hem ilaca hem alkole toleransına ve aynı zamanda bir dizi öngörülemeyen faktöre bağlı olarak alkol-ilaç etkileşiminin sonuçları değişkenlik gösterebilir.
Alkol-ilaç etkileşimi konusunda önemli bir konu yaşlılar. Yaşlılar ilaç-alkol etkileşimleri açısından özellikle yüksek risk altındadır. Çünkü genellikle genç yetişkinlere göre daha fazla sayıda ilaç kullanırlar ve alkolün, düşme ve diğer yaralanmalarla sonuçlanabilecek düşünme ve motor beceriler üzerindeki etkilerine daha duyarlıdırlar. Yaşlanma, aynı zamanda vücudun alkolü yıkma yeteneğini yavaşlattığından, olumsuz etkilerin daha kısa sürede hissedilmesine ve alkolün kan dolaşımında daha uzun süre kalmasına neden olabilir. Bu nedenle yaşlı bireylerin bu konuda özellikle dikkat etmeleri gerekir.
YAYGIN OLARAK KULLANILAN İLAÇLARIN ALKOLLE ETKİLEŞME POTANSİYELİ
Antibiyotikler
Antibiyotikler enfeksiyon hastalıklarını tedavi etmek için kullanılan ilaçlardır. Ilımlı alkol kullanımının (günlük 20-70 g alkol alımı // bir şişe birada (0.5 L) 20 g, bir şişe şarapta 70-80 g, 70’lik rakıda 250 g alkol bulunur) yaygın olarak kullanılan antibiyotiklerle herhangi bir soruna neden olacağı düşünülmemektedir.
Ancak bazı antibiyotikler (furazolidon, griseofulvin, metronidazol gibi) alkolle alındığında, bulantı, kusma, baş ağrısı ve konvülsiyona (kasılma) neden olabilir ya da iyileşme süresini uzatabilir. Bunun yanı sıra tüberküloz tedavisinde kullanılan bir ilaç olan izoniazid alkolle birlikte alındığında karaciğer hasarına neden olabilir.
- Kullanılırken alkol tüketiminden uzak durulması gerekilenler: Metronidazol, tinidazol, trimetoprim-sülfametoksazol.
- Alkolle etkileşebilen diğer antibiyotikler: Bazı antibiyotikler alkolle etkileşime girebilir. Bu ilaçları kullanırken alkol tüketme konusunda dikkatli olmalısınız: Ko-trimoksazol, linezolid, doksisiklin, eritromisin.
Antidepresanlar
Depresyonu daha kötü hale getirebileceği için genellikle antidepresan kullanırken alkol tüketilmesi önerilmez. Bunun yanı sıra alkol, uykulu olma hali, sersemlik gibi antidepresanların bazı yan etkilerini şiddetlendirebilir.
Antidepresanlar beyinde etkiledikleri sinyal moleküllerine göre farklı gruplara ayrılırlar. Çeşitli antidepresan gruplarının alkolle olası etkileşimi şu şekildedir:
- Seçici serotonin geri alım inhibitörleri (fluvoksamin, fluoksetin, paroksetin ve sertralin gibi): Ilımlı alkol tüketiminde genellikle ciddi yan etkilere neden olmazlar. Ancak ilaç üreticileri, uykulu hale neden olabileceğinden tedavi sürecinde alkol tüketiminden kaçınılmasını önermektedir.
- Trisiklik antidepresanlar (amitriptilin, doksepin, maprotilin ve trimipramin gibi): Trisiklik antidepresanların sakinleştirici, uyarıcı etkileri yüksektir. Alkol bu ilaçların sakinleştirici/uyarıcı etkilerinde artışa neden olur. Bunun yanı sıra ilacın kandaki düzeyini artırabilir ve yüksek trisiklik antidepresan düzeyleri konvülsiyonlara ve kalp atımında düzensizliklere neden olabilir.
- Monoamin-oksidaz inhibitörleri: Şarap, bira gibi bazı alkollü içeceklerde tiramin maddesi bulunur. Monoamin oksidaz inhibitörleri tiramin içeren içeceklerle birlikte alındıklarında kan basıncında ani ve aşırı yükselme gibi ciddi yan etkilere neden olabilir. Dolayısıyla bu grup ilaçlardan birini kullanıyorsanız alkol tüketiminden uzak durmanız faydalı olacaktır.
- Diğer antidepresanlar: Diğer antidepresanların alkolle birlikte kullanımının neden olduğu olası riskler tam olarak bilinmiyor. Ancak ilaç üreticileri genel olarak antidepresan kullanırken alkol alınmasını tavsiye etmiyorlar. Örneğin mirtazapin kullanırken alkol alımından kaçınmanız gerekir. Çünkü alkol kendinizi aşırı derecede uykulu hissetmenize neden olabilir.
Alkol alabilmek için antidepresanınızı kullanmayı asla bırakmayın. İlacınızı almamanız, grip benzeri semptomlar, vücutta elektrik çarpması, nöbet veya duyumsamalar gibi ani yoksunluk belirtilerine neden olabilir.
Ağrı kesiciler
Ağrı kesici ile birlikte alkol kullanımı sonrası ortaya çıkabilecek olası risklerde ne tür bir ağrı kesici kullanıyor olduğunuz önemlidir. Reçetesiz olarak alınabilen parasetamol ya da ibuprofen gibi ağrı kesicileri kullanıyorsanız ılımlı miktarda alkol kullanımı genellikle risk teşkil etmez. Ancak tramadol ya da kodein gibi sadece reçeteyle satılan ağrı kesicileri kullanırken alkol alımından kaçınmanız gerekir. Alkol bu ilaçların istenmeyen ve potansiyel olarak ciddi yan etkilerinin ortaya çıkmasını tetikleyebilir. Aspirin ve ibuprofen midenin tahrişine neden olabilirler. Alkolün de mideyi tahriş edici etkisi vardır. Dolayısıyla düzenli olarak bu ağrı kesicileri kullanıyorsanız olası ülser ve mide kanaması riskini önlemek için yüksek miktarda alkol tüketmemek faydalı olacaktır.
Tansiyon düşürücü ilaçlar ve kalp ilaçları
Alkolün, yüksek tansiyon, kalp krizi, kalp yetmezliği, anormal kalp ritmi gibi hastalıkların tedavisinde kullanılan beta blokerlerin etkisini azalttığı düşünüldüğünden bu ilaçları kullanan kişilerin alkol kullanımından kaçınmaları tavsiye edilmektedir. Yüksek tansiyon, kalp krizi ve inme tedavisi için anjiyotensin dönüştürücü enzim inhibitörü kullanan kişiler ilaçla birlikte akut alkol aldığında, alkol kan basıncının aşırı düşmesine neden olabilir. Kan basıncı aşırı düştüğünde kişilerde baş dönmesi, zonklama hissi ve hatta bayılma görülebilir. Dolayısıyla bu ilaçları kullanırken de alkol kullanımından kaçınılması tavsiye edilmektedir. Akut alkol alımında, alkol ilk etapta kan basıncının aşırı düşmesine neden olabilir. Birkaç saat sonra ise tam tersine kan basıncı yükselir ve tansiyon düşürücü ilaçların etkinliğini azaltır ve hatta kan basıncı üzerindeki kontrollerini ortadan kaldırarak hastayı adeta tedavisiz hale getirebilir. Bu nedenle yüksek tansiyon hastası olanlar ve/veya antihipertansif tedavisi altında olanlar alkol alımından kaçınmalılar.
Şeker hastalığı (diyabet) ilaçları
Şeker hastalığı olan kişiler alkolün içtikten hemen sonra ve hatta 24 saat sonrasına kadar kan şekerini düşürücü etkisinin olduğunun farkında olmaları gerekir. Yaygın olarak kullanılan diyabet ilaçlarından biri olan metforminin alkolle birlikte alındığında nadiren de olsa ciddi yan etkilere neden olabileceği bildirilmiştir. Alkolle birlikte alındığında kişide bulantı ve güçsüzlük gibi yan etkiler ortaya çıkabilir. Bir diğer diyabet ilacı olan glimepirid alkolle etkileşime girerek sersemlik, bulantı, yüzde kızarıklık ve kan şekerinde aşırı düşme gibi durumlara neden olabilir.
Sonuç olarak, alkol ve çeşitli ilaçlar arasında görülen etkileşimlerin karmaşıklığı göz önünde bulundurulduğunda, ilaç kullanırken güvenle alınabilecek alkol miktarı konusunda bir öneride bulunmak bir hayli güç. Kural olarak reçeteli ya da reçetesiz herhangi bir ilacın alkolle olası etkileşimi olup olmadığını anlamak için ilaçların kullanım bilgileri (prospektüslerini) mutlaka okunmalı. Konuyla ilgili hekime/eczacıya mutlaka danışılmalı. Beklenmeyen bir etkiyle karşılaşıldığında ise en yakın sağlık kurumuna/personeline başvurulmalı.
Kaynaklar:
Mari F, ve ark. Fatal poisoning due to co-ingestion of benzodiazepines and alcohol: A case report. Ind J Forensic Med Toxicol 2013;7:45-4.
Johnson BA, Seneviratne C. Alcohol–medical drug interactions. Handbook of Clinical Neurology 2014;125:543-559.
Alcohol-related drug interactions. Pharmacist’s Letter/Prescriber’s Letter 2008;24(1):240106.
Weathermon R, Crabb DW. Alcohol and medication interactions. Alcohol Res Health 1999;23(1):40-54.
Huang Z, Sjöholm A. Ethanol acutely stimulates islet blood flow, amplifies insulin secretion, and induces hypoglycemia via nitric oxide and vagally mediated mechanisms. Endocrinology 2008;149(1):232-6.
Qato DM, ve ark. Drug-Alcohol Interactions in Older U.S. Adults. J Am Geriatr Soc 2015;63(11):2324-31.
Adesso VJ, ve ark. The acute effects of alcohol on the blood pressure of young, normotensive men. J Stud Alcohol 1990;51(5):468-71.
Steckelberg, What are the effects of drinking alcohol while taking antibiotics? http://www.mayoclinic.org/healthy-lifestyle/consumer-health/expert-answe.... Erişim tarihi: 13.04.2017.
Hall-Flavin, Why is it bad to mix antidepressants and alcohol? http://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/depression/expert-answers/.... Erişim tarihi: 13.04.2017.
Can I drink alcohol if I'm taking antidepressants? http://www.nhs.uk/chq/pages/863.aspx?categoryid=73&subcategoryid=103. Erişim tarihi: 13.04.2017.
Can I drink alcohol if I'm taking painkillers? http://www.nhs.uk/chq/Pages/867.aspx. Erişim tarihi: 13.04.2017.