“…….
Bu dünya soğuyacak, 
yıldızların arasında bir yıldız, 
                       hem de en ufacıklarından, 
mavi kadifede bir yaldız zerresi yani, 
                       yani bu koskocaman dünyamız. 
Bu dünya soğuyacak günün birinde, 
hatta bir buz yığını 
yahut ölü bir bulut gibi de değil, 
boş bir ceviz gibi yuvarlanacak 
                       zifiri karanlıkta uçsuz bucaksız. 
Şimdiden çekilecek acısı bunun, 
duyulacak mahzunluğu şimdiden. 
Böylesine sevilecek bu dünya 
'Yaşadım' diyebilmen için...“ 

Nazım Hikmet Ran 

***

Dünyamızın kaynaklarını kullanmaktan çok sömürdüğümüz için olsa gerek, insanlık neslinin devamına dair huzursuzluklar içindeyiz. Sadece bilimsel amaçlarla değil, distopik senaryolar –ki gerçekleşme olasılıkları çok da düşük değildir- anında insanlığın devamlılığını sağlayabilmek için de gezenler arası yolculuklar yapıyoruz. İnsanlığa ev sahipliği yapabilecek, Dünya benzeri gezegen arayışı içindeyiz. Hatta Mars’ta koloni kurma ve sürdürülebilir yaşam alanı oluşturma projeleri için çalışmalar başladı. İnsanların yerleşeceği/istila edeceği yeni gezenler dışında, denklemde geleceğe göz kırpan başka bir değişken daha mevcut: Evrimsel sürecin farklı tesadüflerle başlayabileceği, Dünya dışında yaşamın filizlenebileceği gezegenler. Mars ve okyanus ihtiva eden uyduların bulunduğu bu listeye Ceres de adını yazdırdı. 

Ceres’te Dawn Sondasının bulduğu Ernutet Krateri (www.spaceflightinsider.com)

Ceres Güneş’e Dünya’dan 3 kat uzak, asteroid kuşağındaki – Mars ve Jüpiter arasındaki-  en büyük obje olmasına rağmen "cüce" sınıfında olan bir gezegen. 2007 yılında fırlatılan ve Güneş Sisteminin varoluşunu araştırmakla görevli olan Dawn Sondası, Mart 2015’te Ceres Gezegenine varmıştı. Sonda görevini bitirip dönene kadar, görüntülü ve kızılötesi haritalandırmalı spektrometresi ile gezegene dair veriler topladı.

Bunlardan ilki krater yüzeyinde göze çarpan parlak noktalardı. Gök bilimcileri heyecanlandıran bu tepeciklerin yüzeyden 4 km yüksekliye kadar ulaşabilen buz volkanları olduğu anlaşıldı. Bilim adamları özellikle gezegenin kutupları etrafında toplanmış olmakla birlikte, gezegen yüzeyinin hemen altında donmuş su olduğuna kanaat getirdi.[1] Ne kadarının sıvı olduğu bilinmemekle birlikte gezegenin %40’ının donmuş sudan oluştuğu sanılıyor ki bu kabule göre Ceres Güneş Sistemi içerisinde Dünya’dan sonra en büyük su rezervine sahip gezegen.[2] Yaşam emaresi için sıvı su ihtiyacı olduğundan, buz kütleleri tek başına yeterli değil. Bu noktada gezegenlerin iç ısısı ya da Güneş ısısı ile buzulları eritme hızlarına bakılıyor. Örneğin, Satürn uydusu olan Saturn II (Enceladus) git-gel kuvvetiyle oluşmuş iç ısısıyla buzul kütlelerini eritiyor ve var olan sıvı suyunun donmasını engelliyor. 

2014 yılında güneş ışığı ya da iç ısı kaynaklı olarak Ceres’den su buharı yayılımı tespit edilmişti.[2] Yani, Ceres Gezegeninde yüzey okyanusu oluşması muhtemel. Bu veriler ışığında 2015’den beri Ceres’in olası yaşam alanı olabileceği düşünülüyordu.

Bu düşünce, Şubat ayında NASA tarafından Science dergisinde yayınlanan makale ile pekişmiş oldu.[3]

Yine Dawn Sondası verilerine dayanan makale, spektrometre ölçümlerindeki emilimleri referans alıyor. Makale, Gezegen yüzeyinde bulunan yaklaşık 1000 km2 alanlık Ertutet krateri etrafında yapılan ölçümlerde 2,5 mikrometre ve 4 mikrometre dalga boylarına sahip emilimlere dikkat çekiyor. 3,2 mikrometre ve 3,6 mikrometre dalga boyu arasındaki emilimler Ernutet kraterinde organik madde varlığına işaret ediyor. Ölçümler organik moleküllerin (karbon bazlı moleküller) tiplerini öngörmek için yeterli kesinlikte değil. Buna rağmen, Ernutet krateri yüzeyinden ve etrafından alınan ölçümlerde özellikle 3,4 mikrometre dalga boyundaki farklı emilim özelliği, uzun zincirli C-H bağına sahip organiklere (yani katranımsı, asfalt benzeri moleküllere) özgü bir görüntü sunuyor. 

Dawn Sondasının spektrum ölçüm değerleri. (A) Mavi : Ernutet krateri organik zengin alanı (50 km) Gri: Ernutet krateri’nin organik fakir uzak çevresi (100 km güneydoğu) Kırmızı: Daha önce amonyak zengin killerin fark edildiği Occator krateri (B) Ernutet kraterinden alınan organik zengin (mavi) ve organik fakir (siyah) piksel örnekleri

Bu noktada cevaplanması gereken bir soru bu moleküllerin Ceres Gezegeninde nasıl oluştuğu. Bu sorunun iki yanıtı olabilir: Gezegenin yapısında bu moleküllerin bulunması ya da bu molekülleri içeren bir kuyrukluyıldız/asteroit cisminin gezegene çarpması. Her ne kadar organik madde yoğunluğu kraterin 50 km etrafında yoğunlaşsa da, araştırmacılar kraterin 200 km etrafından alınan ölçümlerde de organik madde izine rastlıyor.[1] Haliyle çarpışma senaryosunun olasılığı azalıyor. Ayrıca uzmanlar, çarpışma olsaydı, ortaya çıkacak aşırı ısıda organik moleküllerin bozulmasının bekleneceğini de belirtiyor. Sonuç olarak, araştırma ekibi makalede rastlanan moleküllerin Ceres’e özgü olduğu konusunda fikir belirtmiş. 

Eğer tahmin edildiği gibi bu organikler Ceres’in yapısında bulunuyorsa –organikler gök cisimlerinde nadiren karşılaşılan ilkel maddelere göre daha karmaşık maddelerdir– bunların Ceres’in yüzeyinde evrildiği söylenebilir. Avrupa Uzay Ajansı’ndan Michael Küppers’in belirttiği gibi gezegen üzerinde prebiyotik birleşimlerin (ilkel hayat formları) var olmasını olası kılıyor.[4] 

İlk yazarlardan Maria De Sanctis’in de itiraf ettiği gibi Ceres’in neden bu kadar özelleştiği henüz bir sır.[1] Ama bu cüce gezegen sayesinde sırlar kapısını aralayacak bir anahtarımız daha oldu. 

Dip not: Yaşanabilir olarak tanımlanan gök cisimleri sıvı su, enerji kaynağı ve kimyasal yapı taşlarını, yani karbon, hidrojen, azot (nitrojen), oksijen, fosfor ve sülfür barındırmalı. 

[1] http://www.space.com/35729-dwarf-planet-ceres-organic-molecules.html
[2] http://www.space.com/28068-dwarf-planet-ceres-life-dawn-mission.html
[3] http://www.cbc.ca/news/technology/dwarf-planet-ceres-organic-compounds-1...
[4] https://eos.org/articles/scientists-spot-organic-molecules-on-ceres
[5] Maria Cristina De Sanctis vd. Localized aliphatic organic material on the surface of Ceres. Science, 2017 DOI: 10.1126/science.aaj2305