Geçtiğimiz hafta yayımlanan bir makale, trigonometrinin Yunanlılar’dan 1500 sene kadar önce Babil uygarlığı tarafından geliştirildiğini ortaya koyuyor. Bu bulguya değin, trigonometrinin Yunanlılar tarafından geliştirildiği düşünülüyordu. M.Ö. 120 yıllarında yaşayan Yunanlı astronom Hipparkus trigonometrinin babası olarak biliniyordu.

1900’lü yıllarında başında, bugünün Irak’ının güneyine denk gelen coğrafyada bulunan Plimpton 332 tableti uzun süre deşifre edilememişti. Avusturalya’daki New South Wales Üniversitesi’ndeki (UNSW) araştırmacılar, bu tablette yer alan sembollerin dünyanın en eski ve en doğru trigonometri tablosu olduğunu belirlediler. Araştırmacılar, bu trigonometrik cetvelin eski zaman mimarlar tarafından tapınaklar, saray ve kanalların yapımında kullanıldığı tahmin ediliyor.

Babilliler bizim gibi onluk sistem yerine 60’lık sistem kullanıyorlardı ve günümüzdeki zaman birimlerimiz (60 saniye=1 dakika ve 60 dakika=1 saat) 60’lık sistemi halen sürdürüyor. Araştırmacılar, 60’ın üçe de bölünebildiği için, trigonometrik cetveldeki değerlerin günümüze kıyasla çok daha doğru olduğunu belirtiyorlar.

UNSW Matematik ve İstatistik bölümünden Dr. Daniel Mansfield, “Plimpton 322 dik açı üçgenlerini, açılar ve daireler değil de, oranlar cinsinden ifade eden yeni bir tip trigonometri kullanıyor. Tablet dünyanın en eski trigonometrik tablosu ve Babillilerin aritmetik ve geometriye oldukça farklı yaklaşımları nedeniyle, en doğru tablo.” dedi. Mansfield, “Eski dünyanın bize yeni şeyler öğrettiği nadir örneklerden bir tanesi” şeklinde konuştu.

Plimpton 322 tabletin kaynağının, eski Sümer şehri Larsa olduğu ve M.Ö. 1822-1762 arası tarihli olduğu düşünülüyor. Mansfield, bu bulgunun sadece modern matematik araştırmaları değil, matematik eğitimi alanında da yeni olanaklar yaratacağı belirtiliyor.

Bu yeni bulgunun, Babil matematiğinin statüsünü daha da yükselteceği de düşünülüyor. Pisagor teoremi olarak bildiğimiz, dik üçgenin kenarları arasındaki ilişkiyi veren eşitliğin de, benzer şekilde Samoslu Pisagor'dan (M.Ö. 570-495) bin yıl önce yazılmış Babil tabletlerinde yer aldığı biliniyor. Ayrıca Batı Müziği tarihindeki ilk müzikolog olarak düşünülen Pisagor’un da Babil’e eğitim almaya gittiği biliniyor.

Plimpton 322 gibi, henüz deşifre edilmeyen daha birçok tablet var ve dolayısıyla yeni sürprizler bizi bekliyor olabilir.

İlgili haber: http://www.telegraph.co.uk/science/2017/08/24/3700-year-old-babylonian-t...

llgili makale: Daniel F. Mansfield, N.J. Wildberger, "Plimpton 322 is Babylonian exact sexagesimal trigonometry", Hist. Math (2017), http://dx.doi.org/10.1016/j.hm.2017.08.001