Charles Darwin hakkında 40 yıl önce ortaya atılan bir iddiaya göre Darwin Temmuz 1858'de evrim teorisini beraber duyurmalarından önce meslektaşı doğabilimci Alfred Russel Wallace'dan kendisine gelen makaleyi iki hafta saklamış, bu arada kendi teorisini gizlice revize etmişti. Bu iddiayı araştıran Ulusal Singapur Üniversitesi'nden iki bilimci Wallace'ın Endonezya’nın Ternate adasından Darwin'e yolladığı mektubun rotasını yeniden oluşturdular. Araştırma sonucunda Wallace'ın, mektubu tarihçilerin varsaydığından bir ay daha geç gönderdiği ortaya çıktı, böylelikle Darwin hakkındaki bu suçlamalardan aklanmış oldu.
Tartışma neydi?
Sekiz yılını Singapur ve Güneydoğu Asya'da geçiren doğabilimci Wallace, doğal seçilim ile evrimi Darwin'den bağımsız olarak keşfetmişti. Seçilim fikrini Ternate adasındayken olgunlaştıran Wallace, fikirlerini bir makale haline getirdi ve bu makaleyi ünlü jeolog Charles Lyell'a iletmesi için 1858'de Darwin'e yolladı. İşte bu aşamada kimilerine göre Darwin, mektubun eline geçtiği tarih hakkında yalan söyleyerek, mektubu Lyell'a iletmeden önce kendi fikirlerini Wallace'ınkilerle kıyaslayarak gözden geçirdi.
Wallace'ın makalesi, 1858'de Darwin'inkiyle birlikte yayınlandı ve böylelikle bilim tarihinin gelmiş geçmiş en büyük devrimlerinden birini yaratan evrim teorisinin ilk yayınına imza atmış oldular.
Şüphe nasıl ortaya çıktı?
1972'de bir araştırmacı Wallace'ın Bates isimli bir arkadaşına yazdığı bir mektup daha buldu. Bu mektup Ternate adasından 1858 Mart’ında yola çıkan bir gemiyle yollanmıştı. Mektup Singapur ve Londra'da basılmış posta mühürlerini hala taşımaktaydı ve bu mühürlere göre 3 Haziran 1858'de Londra'ya varmıştı, yani Darwin'in Wallace'ın mektubunu aldığını iddia ettiği tarihten iki hafta önce. Şüphe böyle başladı: Nasıl olur da Wallace'ın Ternate'den aynı gemiyle yolladığı iki mektup aynı rotayı izleyerek Darwin'in eline, Bates'in eline geçtiğinden iki hafta daha geç ulaşabilirdi? Bu soru doğal olarak çok sayıda komplo teorisi doğurdu. Birçok yazar Darwin'in, Wallace'ın mektubunu gizli tutarak fikirlerini çaldığını iddia etti. Öte yandan birçok veri de mektubun Darwin'in eline, Darwin'in söylediği zamanda geçtiğini gösteriyordu.
Peki mektup Darwin’in eline ne zaman geçti?
Kendisinden önce pek çok tarihçinin konuyu incelediğini ve bu nedenle bu gizemi çözmeyi beklemediğini belirten Dr. van Wyhe, Wallace'ın makalesini Darwin'e ne zaman yolladığına dair güncel bir kanıt bulunmadığını, ortada sadece Şubat ayında makaleyi yazdıktan sonra sıradaki postayla gönderdiğine dair bilgiler içeren anılar olduğunu tespit etmiş. Bunu mektubun tam olarak ne zaman gönderildiğine dair güvenilir bir kanıt olarak görmeyen Dr. van Wyhe, Darwin'in mektubu 18 Haziran 1858'de aldığına dair kanıtların daha güvenilir olduğunu düşünmüş. Örneğin Darwin'in tüm yazışmalarının o tarihten sonra değiştiğini farkeden Dr. van Wyhe, mektubun Wallace tarafından yollanışının değil Darwin'in eline ulaşması tarafının izini sürmeye karar vermiş.
Eğer Darwin mektubu gerçekten 18 Haziran'da aldıysa mektup oraya nasıl ulaşmıştı? Mektup Darwin'in evinin bulunduğu Londra'nın kırsal kesimine bir gün önce yani 17'sinde varmış olmalıydı. Bu bilgiden yola çıkan Dr. van Wyhe, Güneydoğu Asya'dan İngiltere'ye bir gün önce, yani 16'sında ulaşan bir gemi olduğunu belirlemiş. Wallace'ın mektubunun o gemide olabileceğini düşünen Dr. van Wyhe geminin rotasının izini geriye doğru sürmüş: İngiltere, Akdeniz, Mısır, Sri Lanka, Penang, Singapur, Jakarta... Dr. van Wyhe'nin Hollandaca bilen asistanı Dr. Kees Rookmaaker bu aşamada çok yardımcı olmuş çünkü o dönem bölgede sömürgeci olan Hollandalıların gazetelerinden gemilerin varış ve ayrılış zamanlarını takip etmeyi başarmışlar.
Sonunda Ternate adasına kadar iz sürmeyi başaran araştırmacılar mektubun Mart değil, Nisan 1858'de postalandığını ortaya çıkardılar. Wallace'ın, Darwin'in Mart gemisiyle gelen bir mektubuna cevaben makalesini yazdığı Ternate adası ve bölgedeki diğer yazışmalarından anlaşıldığı üzere her seferinde cevaben yazdığı mektupları, cevap yazdığı mektubun geldiği gemiden bir sonraki gemiyle gönderdiği belirlendi.
Wallace'ın Güneydoğu Asya'da yaptığı çalışmalara dair kitabını tamamlamak üzere olan Dr. van Wyhe, Wallace'ın evrimi Darwin'den bağımsız keşfedişinin hikayesini paylaşmaya hazırlanıyor. Dr. van Wyhe Singapur'daki araştırma projesininin ve Wallace Online projesinin yöneticisi. Bu proje kapsamında oluşturulan internet sitesinde, Wallace'ın kitapları, makaleleri ve Güneydoğu Asya'da topladığı örnekler de dahil olmak üzere Wallace'ın çalışmalarına dair güvenilir bir kaynak oluşturulması amaçlanıyor. Sitenin 2013'te, Wallace'ın ölümünün yüzüncü yıldönümünde çevrimiçi olması planlanıyor.
(soL - Bilim)