İki Latin Amerika ülkesi, Venezuela ve Guyana arasında yüzyılı aşkın zamandır süren sınır anlaşmazlığı, uluslararası bir krize dönüşmüş durumda.
Venezuela hükümeti, 3 Aralık tarihinde, Guyana'nın Essequibo eyaletinin Venezuela'ya bağlanmasına dönük bir referandum düzenlemişti. Ülke genelinde yapılan referandumda Essequibo'nun ilhakı için en az yüzde 95 evet oyu çıktı.
Diğer yandan, halihazırda Guyana'ya bağlı olan Essequibo halkı, Venezuela'nın yaptığı bu referandum için sandığa gitmedi. Bu açıdan, yapılan referandum bir "kendi kaderini tayin hakkı" niteliği taşımıyor.
Sınır anlaşmazlığının kökeni
Venezuela, bugün Guyana'ya ait toprakların 1899'da çalındığını savunuyor.
O dönem İngiliz sömürgesi olan Guyana ve Venezuela arasındaki sınırlar, o yıl İngiltere, Rusya ve ABD hakemleri tarafından belirlenmişti.
ABD ve Avrupa ülkelerinin sınır belirleme sürecinde hileye başvurduğunu söyleyen Venezuelalı yetkililer, İngiltere ve o sırada hâlâ sömürge olan İngiliz Guyana'sıyla 1966'ta anlaşmazlıkları gideren bir mutabakat imzalandığını vurguluyor.
1966'da imzalanan Cenevre Anlaşması'yla, 1899'daki sınır belirleme sürecinde şaibe olduğu İngiltere dahil tüm taraflarca kabul edilmiş ve sınırların yeniden belirlenmesi yönünde adım atılması kararlaştırılmıştı.
Anlaşmanın imzalanmasından 3 ay sonra Guyana, İngiltere'den bağımsızlığını ilan etmişti. 1899'da belirlenen sınırların meşru olduğunu savunan bugünkü Guyana yönetimi, 2018 yılında Birleşmiş Milletler'den mevcut sınırların tanınmasına dönük kararın çıkarılmasını istemişti.
ABD, Guyana'nın ana güvenlik ortağı
Caracas yönetiminin Essequibo'nun ilhakı için harekete geçmesi durumunda Guyana'nın ana güvenlik ortağı ABD'nin ne tepki vereceği merak ediliyor.
Venezuela'nın 351 bin kişilik ordusuna karşılık Guyana ordusunun yalnızca 4 bin 70 personeli bulunuyor.
Ülkedeki petrol yatakları ve ABD'nin varlığı
Nüfusu 800 bin olan ülkenin Essequibo eyaletinde 125 bin kişi yaşıyor. Bu, ülke nüfusunun yaklaşık yüzde 15'ine tekabül ediyor. Ormanlık alanların yoğun olduğu ülke altın, elmas ve boksit gibi maden kaynakları açısından oldukça zengin. Bunun yanında, 2015 yılında ABD'li petrol şirketi Exxonmobil tarafından ülkenin okyanus kıyısında büyük petrol yatakları keşfedildi. Guyana'nın bugün en büyük gelir kaynağı ham petrol. Hem maden hem de petrol yataklarının büyük bir bölümü Essequibo'da bulunuyor.
Venezuela Devlet Başkanı Nicolas Maduro, referandum sonuçlarının hemen ardından Essequibo'da sondaj ve üretim faaliyetleri başlatmaları yönünde devlete ait petrol şirketlerine talimat verdi.
Maduro'nun bu hamlesinin ardından açıklama yapan Guyana Devlet Başkanı Irfaan Ali, Venezuela için "haydut ülke" dedi.
Liderler perşembe buluşuyor
Gerilimin ardından iki ülke liderlerinin, Latin Amerika ve Karayip Devletleri Topluluğu (Celac) ve Karayip Toplulukları'nın (Caricom) arabuluculuğuyla perşembe günü Saint Vincent ve Grenadinler ülkesinde bir görüşme yapması bekleniyor.
Konuya ilişkin açıklama yapan Ali, barışı teşvik etmek için görüşmeye katılacağını, ancak "Guyana'nın toprak sınırının tartışmaya kapalı olduğunu" söyledi.
Maduro da, söz konusu görüşmeye onay verdiğini açıkladı. Saint Vincent ve Grenadinler Başbakanı'na mektup yollayan Maduro, "Doğrudan diyaloğu, yüz yüze görüşmeyi memnuniyetle karşılıyorum. Benim önerim her zaman buydu, çünkü diyaloğa, samimi sohbete, halkların ve ülkelerin anlayış ve barış içerisinde yaşamasına inanıyorum. Halkımızı temsilen toplantıya katılacağım. Venezuela kazanacak'" ifadelerini kullandı.
ABD-Venezuela gerilimi yeniden tırmanabilir mi?
Venezuela ve ABD arasında son yıllarda yaşanan gerilimler, iki ülke arasındaki karşılıklı "yeniden yakınlaşma denemesi" adımlarına dönmüştü.
ABD ve diğer Batılı hükümetler, Venezuela'daki 2018 seçimlerini hileli olduğu iddiasıyla tanımamış ve Maduro hükümetine karşı sert yaptırımlar uygulamıştı.
Bununla birlikte, ABD kuklası muhalefet lideri Juan Guiado, o dönem kendini devlet başkanı ilan etmiş ve ABD tarafından devlet başkanı olarak tanınmıştı.
2020 yılında da, Maduro hükümetini devirmek amacıyla Kolombiya üzerinden ülkeye çıkarma yapan ABD destekli paramiliter güçlerin darbe girişimi, Venezuela ordusu tarafından engellenmişti.
Venezuela’da hükümet ve muhalefet, gelecek yıl seçim yapma konusunda 2 ay önce anlaşmaya vardı. ABD Dışişleri Bakanlığı sözcülüğü seçim kararından memnuniyet duyduklarını dile getirerek, ülkeye yönelik yaptırımların kaldırılacağını duyurmuştu.
ABD Hazine Bakanlığı tarafından verilen yeni lisansa göre, OPEC üyesi Venezuela, ürettiği petrolü altı ay boyunca herhangi bir sınırlandırma olmaksızın istediği şekilde satabilecek.
Verilen yeni lisans kapsamında Venezuela devletine ait altın madenciliği şirketi Minerven de işlemlerine devam edebilecek.
ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken, siyasi tutukluların bırakılması için Venezuela'ya Kasım ayı sonuna kadar süre verdiklerini belirtmişti.
Venezuela ve Guyana arasında yaşananların ardından, bölgede ekonomik faaliyetler yürüten ABD'yle Venezuela'yla gerilimin yeniden artıp artmayacağı merak konusu oldu.