Neoliberal Dönemin Bir Bilançosu

Burjuvazinin Türkiye toplumunun kaderi üzerindeki sınırsız egemenliğini kurma girişimi, bence 1980'de başlamıştır. Bu dönemeci izleyen çeyrek yüzyılı, salt büyüme göstergesini kullanarak önceki dönemlerle karşılaştıralım. Ve soralım: Burjuvazi, ekonominin yönetimine tamamen egemen olduktan sonra, Türkiye toplumunu dinamik bir gelişme sürecine taşıyabilme becerisini gösterebilmiş midir?

Yanlış anlaşılmasın: 1980 öncesinde de Türkiye toplumunun egemen sınıfı burjuvazi idi. Ancak, ekonomiyi yönetirken (çeşitli tarihsel ve konjonktürel zorlamaların sonunda) emekçi sınıfları da çeşitli biçimlerde "gözetmek" zorunda kalmıştı. Bu bağlamda tarımsal destekleme politikaları ile köylülüğe sosyal güvenlik, sendika, toplu sözleşme düzenlemeleriyle işçi sınıfına kentlerde gecekondulaşmaya sağlam bir yaşam alanı vererek kent yoksullarına eğitim ve sağlıkta "sosyal devlet" uygulamalarıyla tüm halk sınıflarına dönük açılımları hatırlatalım. 1980 sonrasında ise halk sınıflarının tüm geçmiş edinimleri, adım adım tasfiyeye uğradı. "Neoliberal" reçeteler burjuvaziyi bu tür kısıtlardan azat etti ekonomi ve toplum üzerinde sermayenin sınırsız egemenliğini oluşturma programını büyük ölçüde hayata geçirdi.

Bu dönüşümün ara aşamalarını, tüm sonuçlarını bu köşede gözden geçirme imkânı elbette yok. Sadece ekonomi üzerinde durarak ve tek bir gösterge (büyüme göstergesi) kullanarak bir değerlendirme yapmakla yetinelim. Aşağıdaki tablo, Cumhuriyet tarihinin çeşitli dönemlerinde milli gelirin (gayri safi mili hasılanın) ortalama büyüme hızlarını veriyor.

Ayrıntıya girmeden birkaç gözlemle yetinelim:

Bir kere, Cumhuriyet tarihinin seksen iki yılı boyunca gerçekleşen yüzde 4.9'luk ortalama büyüme, aynı dönem boyunca dünya ekonomisinin tümü dikkate alındığında "orta halli bir başarım" sayılabilir. Ve Türkiye ile emperyalist metropoller arasındaki açıklığı daraltacak bir dinamizm gerçekleşmemiştir.

İkincisi, Cumhuriyetin ilk çeyrek yüzyılında gerçekleşen düşük (yüzde 3.8'lik) büyüme hızının ardındaki ana etken ikinci dünya savaşı içinde ekonominin üçte bir oranında küçülmüş olmasıdır. Bu nedenle 1939'daki milli gelir düzeyine ancak dokuz yıl sonra, yani 1948'de ulaşılabilmiştir. Buna karşılık, Türkiye 1930'lu yıllarda büyük dünya buhranının yıkıcı etkilerinden, devletçilik-korumacılık senteziyle kurtulabilmiş ve Cumhuriyet tarihinin ilk ciddi sanayileşme aşamasını başlatabilmiştir.

Cumhuriyet tarihinde ikinci bir "altın çağ", kanımca, (yukarıda değindiğim "sosyal devlet" öğelerini de dikate alarak) 1962-1979 yıllarını içerir. 1970'li yılların sonlarındaki tıkanmalara rağmen, dönemin tümünde gerçekleşen yüzde 6,5'lik ortalama büyüme dikkat çekicidir.

Gelelim neoliberal döneme.... Sermayenin giderek artan tahakkümü, Türkiye ekonomisine bu dönem için ortalama yüzde 4'lük bir büyüme hızı "armağan" etmiştir. Çeyrek yüzyılı kapsayan bu oran, ekonominin "potansiyel" (yani tüm kaynaklarıyla sağlayabileceği orta dönemde azami) büyüme hızının, önceki otuz yıla göre ciddi boyutlarda aşağı çekildiğini gösteriyor.

Dahası da var: Neoliberal dönemde burjuvazinin ekonomi üzerindeki egemenliği arttıkça, büyüme hızı da aşağı çekilmektedir. 1980 sonrasının üç ayrı alt-döneminde, milli gelirin yıllık gelişme hızı adım adım düşmüştür.

1998'den bu yana, burjuvazi Türkiye ekonomisinin yönetimini (İMF, Dünya Bankası, AB aracılığıyla) tamamen uluslararası kapitalizme teslim etmiştir. Bu teslimiyet, Cumhuriyet tarihinin (ikinci dünya savaşı yıllarını dışlarsak) en düşük (yıllık yüzde 2.5'lik) ortalama büyüme hızı ile sonuçlanmıştır. Milli gelirde son dört yılda gerçekleşen yüksek oranlı artışlar, 1999 ve 2001'deki dramatik küçülmelerle bir arada alındığında, ekonominin sekiz yıllık bilançosu, en hayırhah ifadeyle "durgun" bir görüntü göstermektedir.

Mayıs'ta ekonominin karşılaştığı sorunlar, neoliberalizmin "büyüme karnesi"nin 2006'da da kırık bir not alma olasılığını güçlendirmiştir.

Dönemlere Göre Büyüme Hızı Dönemin NiteliğiYıllarOrtalama Büyüme, %Cumhuriyetin 82 yılı1924-20054,91. İlk 25 yıl1924-19483,8

1a.Yeniden inşa ve devletçilik

1924-1939

6,6

1b. Savaş yılları ve sonrası

1940-1948

0,0

2. Öncesi, sonrasıyla DP 1949-19615,93. Karma, müdahaleci ekonomi 1962-19796,54. Neoliberalizmin aşamaları1980-20054,0

4a. Kısmi liberalleşme

1980-1989

4,8

4b. Serbest sermaye hareketleri

1990-1997

4,4

4c. Kesintisiz İMF güdümü

1998-2005

2,5