Küba Devrimi'nin zaferinden bu yana devlet, ten rengi ve diğer koşullar nedeniyle ya da kişisel özelliklerinden dolayı ayrımcılığa uğrayan grupların kırılganlıklarını ortadan kaldırmak için farklı faaliyetler yürütmeye başlamıştır. Zabala (2008), eşitlik ve sosyal bütünleşmeyi destekleyen köklü sosyal, ekonomik ve siyasal dönüşümlerin gerçekleştiğini ifade etmektedir. Bu dönüşümler arasında özellikle kurumsallaşmış ırkçılığın, yani Küba'da ırk ayrımcılığının yok edilmesini amaçlayan bir dizi sosyal, ekonomik ve hukuki politikalar bütünü özellikle ilgi çekicidir. Bu dönüşümlerin sonuçları arasında, siyah ve melez nüfus da dahil olmak üzere mülksüz çoğunluğun yukarı sosyal hareketin hızlanması ve bunların toplumun sosyal ve sınıfsal yapısının dönüşümünde ifade bulması yer almaktadır. Bu süreçte ortaya çıkan yeni değerlerin- hümanizm, dayanışma, eşitlik ve onur- ve farklı ırklardan ve sosyal sınıflardan insanların birbirleriyle girdiği toplumsal pratiklerin etkisi büyük önem taşımaktaydı; bu koşullar, devrimci bir dönüşüm atmosferinde ırk göreli ideolojisini ve ırksal ilişkileri büyük ölçüde değiştirdi.

Ten rengine dayalı eşitsizlik daha görünür hale gelmiş olsa da ırk ayrımcılığının ve ırkçılığın bugün hala mevcut olan kalıntılarının ortadan kaldırılması için hala kat edilmesi gereken uzun bir yol vardır. Kübalı genç nesillerin bu sorunu içselleştirmeleri ve akademik, siyasi ve sosyal kurumlarla birlikte bu eşitsizliğin ortadan kaldırılmasına katkıda bulunmaları gerekmektedir. Küba devleti, bu sorunun çözümüne yönelik olası stratejileri geliştirmek için her türlü istekliliği göstermekte ve sorunun varlığını kabul etmektedir.

Küba Cumhuriyeti Anayasası, herkesin yasaklanmış ve kanunla yaptırıma bağlanmış olan ayrımcılığa uğramaksızın aynı haklardan, özgürlüklerden ve fırsatlardan yararlanmasını sağlayan eşitlik hakkının tanınmasını ve korunmasını destekler ve güçlendirir.

“Kübalı genç nesillerin bu sorunu içselleştirmeleri ve akademik, siyasi ve sosyal kurumlarla birlikte bu eşitsizliğin ortadan kaldırılmasına katkıda bulunmaları gerekmektedir.”

Küba Cumhuriyeti Anayasası'nın farklı maddelerinde, ülkenin ırkçılık ve ırk ayrımcılığıyla mücadele konusundaki kararlı tutumu vurgulanmaktadır. Örneğin, Madde 16, Bölüm g’ye göre anayasa “insan haklarından yararlanılmasını savunur ve korur, ırkçılık veya ayrımcılığın her türlü tezahürünü reddeder”; Madde 42: “Herkes cinsiyet, toplumsal cinsiyet, cinsel yönelim, cinsel kimlik, yaş, etnik köken, ten rengi, dini inanç, engellilik, ulusal veya bölgesel köken ya da insan onuruna zarar veren bir ayrımcılık anlamına gelen başka herhangi bir kişisel durum veya koşul nedeniyle herhangi bir ayrımcılık yapılmaksızın yasalar önünde eşittir, yetkili makamlardan aynı koruma ve muameleyi görür, aynı hak, özgürlük ve fırsatlardan yararlanır.” (Küba Cumhuriyeti Anayasası, 2019:3,4)

Küba Devleti, Küba toplumunda hala var olan ırk ayrımcılığının gerçek izlerini azaltmak ve ortadan kaldırmak için gerekli mekanizmaları uygulamaya yönelik eylemlere öncelik vermektedir.

Küba'da ırkçılık ve ırk ayrımcılığıyla mücadeleye yönelik bazı somut eylemler:

1. 2009 yılında Miguel Barnet tarafından kurulan José Antonio Aponte Komisyonu'nun oluşturuldu. Komisyon, ırk ayrımcılığına karşı mücadele ve Küba'daki Afrika kökenlerini koruma için daimi bir çalışma grubundan oluşmaktadır.

2. Kasım 2019'da Küba Cumhuriyeti Devlet Başkanı başkanlığındaki bir Hükümet Komisyonu tarafından koordine edilen Irkçılık ve Irk Ayrımcılığına Karşı Ulusal Program onaylandı.

3. Temmuz 2021'de Küba sosyalist modelinin sosyal adalet ilkeleri ve hedefleriyle bağdaşmayan tezahürlerin, önyargıların ve algıların ortadan kaldırılmasına yönelik eylemlerin uygulanması amacıyla Irkçılık ve Irk Ayrımcılığına Karşı Ulusal Programın il komisyonları oluşturuldu.

4. Ten rengi farklılığına dayalı eşitsizlik konusunda farkındalık yaratan kamu spotları ve görsel/işitsel capsler daha sık üretilmeye başlandı.

5. Üniversiteler, araştırma merkezleri, sivil toplum ve devlet kurumları ırkçılık ve ırk ayrımcılığıyla mücadelede daha çok yer almaya başlandı.

“Küba devleti, (...) ırk ayrımcılığının gerçek izlerini ortadan kaldırmaya yönelik faaliyetlere öncelik vermektedir”

Öte yandan, Yuvarlak Masa adlı televizyon programına katılan bir grup aydın1, Küba'da ırkçılığın geldiği duruma değinerek, Küba'da ırkçılık ve ırk ayrımcılığına karşı mücadelede çalışmaları yavaşlatan veya engelleyen ana hususların altını çizmiştir:

• Küba toplumunun etnik gerçekliğine ilişkin önyargı ve çarpık algının beraberinde getirdikleri konusunda yetersiz farkındalık.
• Toplum psikolojisi üzerinde uzun süreli ve gizli etkileri olan geçmişten miras kalan davranış kalıpların devamlılığı.
• Toplumumuzda ayrımcı tutum ve önyargıların kalıntılarının varlığını sürdürmesi konusunda 1962'den 1998'e kadar süren uzun süreli sessizlik.
• İşgücü pazarında ırksal önyargıların yarattığı çarpıklıklar.
• Etnik köken ve ten rengiyle ilişkili geçmişten kaynaklanan dezavantajlar, günümüzde Küba toplumunda hissedilir olmasına rağmen üzerine yeterince çalışılmamış ekonomik ve sosyal asimetrilere ve kırılganlıklara dönüşmektedir.
• Öğretmen eğitimi de dahil olmak üzere Küba’daki okullarda konunun anlaşılması konusunda yeterli ilerleme kaydedilmemiştir. Yüksek öğretimdeki durumun daha derinlemesine incelenmesi gerekmektedir.
• Küba toplumunun etnik farklılıklar ve ırkçılık karşıtlığı konusunda eğitilmesinde medyanın derinleşme ve uyum eksikliği.
• Toplumumuzda ırkçılık karşıtı bir bilincin geliştirilmesi için verilen mücadelenin Amerika Birleşik Devletleri, Latin Amerika ve Karayipler gibi diğer halkların mücadelesiyle eklemlenmesi ihtiyacı.
• Bölgeselciliğin basit bir folklorizm olmadığı, bölgesel veya yerel kökenlere ilişkin önyargıların yabancı düşmanlığıyla temas noktaları olduğu ve bunun ırk temelli önyargılardan çok da uzak olmadığı göz ardı edilemez (Fuentes T, García, D., 2020).

Zabala (2020) “2008-2018 arası on yılda Küba'da yürütülen çeşitli araştırmaların sistematizasyonu ve analizi” başlıklı yazısında, Küba’da ırkçılığa ve ırk ayrımcılığına karşı mücadelenin sürdürülmesi gerektiğine işaret eden bazı temel unsurları tanımlar:

1. Eğitim: Yükseköğretimde beyaz öğrencilerin oranının daha yüksek olması, mesleki-teknik eğitim ve ortaöğretimde siyahların biraz daha fazla oranda yer alması. Yükseköğretimi tercih eden, tamamlayan ve bu eğitime erişen beyaz öğrencilerin oranında kademeli bir artışın olması.

2. Meslek: Siyahlar ve melezler serbest mesleklerde ve devlete ait avantajlı işyerlerinde düşük oranlarda, vasıfsız basit mesleklerde yüksek oranlarda istihdam edilmektedir. Siyah ve melez kadınlar daha çok kayıt dışı işlerde çalışırken üst düzey yönetim pozisyonlarında beyaz olmayanların oranının daha düşük olması.

3. Gelir: Daha az avantajlı işler ve daha düşük işçi dövizi desteği nedeniyle siyahların ve melezlerin bireysel ve aile gelir durumları nispeten daha düşüktür.

4. Çevre ve yaşam koşulları: Siyah ve melezler geçici konutlarda, gecekondularda ve hijyenden uzak mahallelerde daha çok yaşamakta; konutlarında temel hizmetlere (ortak mutfak, su temini, kanalizasyon, tuvalet veya duş) ulaşım daha az ve kalitesiz olmakta, evde sınırlı ekipman bulunmaktadır.

5. Sağlık ve refah: Beyaz nüfusta sağ kalım oranlarının daha yüksek olması. Beyaz olmayan nüfusun ölüm nedenleri ve riskli davranışlar açısından dezavantajlı olması; akciğer tüberkülozuna bağlı daha yüksek morbidite ve mortalite riski ile adolesanlarında erken yaşta çocuk sahibi olma oranının daha yüksek olması.

6. Daha fazla sosyoekonomik dezavantajlar: Siyah ve melez nüfusta yoksulluk, kırılganlık ve dışlanma oranlarının yüksek olması.

Sonuç olarak, insanların zihinlerinde, günlük davranışlarında, ailelerinde ve farklı kademelerdeki yöneticilerde ayrımcılığın izlerini ve varlığını ortadan kaldırmanın karmaşık bir zorluk olduğunun farkına varmak gerekir. Ayrımcılığa yol açan durumların açıklanmasına, ayrımcılığa uğrayan tüm insanların farklı bağlamlarda sosyal ilerleme için aynı fırsatlara sahip olmadığının anlaşılmasına ihtiyaç vardır. Farklı toplumsal bağlamlarda dışlanmış veya kötü muameleye maruz kalmış kişiler lehine harekete geçilmesi gerekmektedir. Bu ırkçılık olgusunun nedenlerini tespit etmek ve her bölgenin somut gerçekliğine göre uyarlanmış eylemleri belirlemek gerekmektedir.

Bibliyografik referanslar:

Küba Cumhuriyeti Anayasası (2019). Havana.
Fuentes, T., García, D. (2020). Irkçılığa ve ırk ayrımcılığına karşı ulusal program: “Küba rengine inanıyorum”, http://www.cubadebate.cu/especiales/2020/03/11/programa-nacional-contra… adresinde.
Zabala, M. (2020). “Desigualdades por colour de la piel e interseccionalidad Análisis del contexto cubano 2008-2018”, Tensión y complicidad entre desigualdades y políticas sociales içinde. Küba bağlamının kesişimsel analizi 2008-2018. ISBN 978-959-7226-68-0 ISBN 978-959-7226-68-0 ISBN 978-959-7226-69-7
Zabala, M. (2008). “Análisis de la dimensión racial en los procesos de reproducción de la pobreza: el rol de las políticas sociales para favorecer la equidad social en Cuba”. CLACSO.

Yazar: Reynaldo Miguel Jimenez Guethon
Yayınlandığı Yer: Lajiribilla
Yayın Tarihi: 09/05/2024
Çeviri: Didem Kul

"Küba Gerçeği", 2023 Şubat ayında Türkiye Komünist Partisi'nin (TKP) girişimiyle başlatılan bir yayın. Küba'da siyaset, ekonomi, yaşam, kültür gibi konularda Kübalı yazarların ürettiği makalelerin çevirilerini yayımlayan Küba Gerçeği'nde çıkan makaleler, artık soL'da paylaşılacak. 

• 1. Mart 2020'deki Yuvarlak Masa toplantısına Kültür Bakan Yardımcısı Fernando Rojas, UNEAC Başkan Yardımcısı ve Aponte Komisyonu Başkanı Pedro de la Hoz, tarihçi ve Aponte Komisyonu Başkan Yardımcısı Rolando Rensoli ve oyuncu, profesör ve televizyon yönetmeni Raquel González katıldı.