Aslı Deniz Kayabal'ın “Gramsci'nin kayıp defteri” başlıklı yazısı 18 Mart 2013 Pazartesi tarihli soL Gazetesi'nde yayımlanmıştır.
İtalyan Komünist Partisi (PCI) ve L’Unita’ gazetesinin kurucusu Antonio Gramsci, 27 Nisan 1937’de, Roma’da bir klinikte yaşama veda etti. Faşist yönetim döneminde uzun yıllar hapiste yattı Gramsci. Hayatta olduğu sürece tuttuğu notları ve defterlerini, eşi Giulia’nın kardeşi Tatiana Schucht’a emanet etmişti. Bu notlar, Gramsci’nin tarihi mirasıydı. Schucht ölümünün ardından Gramsci’nin ailesine Rusça kaleme aldığı bir mektupta, kendisine bazıları 200’er sayfalık notlardan oluşan 30 adet defter bıraktığını yazdı Pci’nin kurucusunun.
Gramsci’nin ölümünün üzerinden yıllar geçse de hapis yattığı yıllarda siyasi ve kültürel düşüncelerini içeren notları ve miras bıraktığı defterleri, bugün de tartışma konusu olmaya devam ediyor. Defterlerden 29’u bugun Gramsci Vakfı Enstitüsü arşivinde korunsa da, son defterin nerede saklı kaldığı bir sır.
Gramsci’nin hapiste tuttuğu notları içeren bu defterler, Palermolu tarihçi ve felsefeci Franco Lo Piparo’nun Donizelli yayınevinden çıkan “I due carceri di Gramsci” ve “L’enigma del quaderno” başlıklı kitaplarda Gramsci’nin yaşamının son döneminde savunduğu siyasi düşünceler konusunda bir tartışma başlattı.
Lo Piparo’nun araştırması, özellikle kayıp olan son deftere odaklanıyor. Çünkü Sicilyalı tarihçi. bu defterde Pci’nin yöneticilerinden Palmiro Togliatti’nin ve SSCB’deki reel sosyalizmin Gramsci tarafından eleştirildiğini iddia ediyor. Ancak Gramsci Enstitüsü Vakfı yetkilileri, bu iddiaların gerçekçi olmadığını savunuyor.
Lo Piparo’nun yazarı olduğu “L’enigma del quaderno”, İtalya’da Gramsci’yi, özellikle de ölümü öncesindeki siyasi düşüncelerini hedef alan iddiaları, bir tür “spy story” mantığı ile aktarıyor. Kayıp defterdeki notları, Pci liderinin Roma’da Quisisana kliniğinde yattığı dönemde tuttuğunu aktarıyor Lo Piparo.
Özgürlüğüne kavuştuktan sonra Moskova’ya gitmeyi düşleyen Gramsci’nin ortadan kaybolan 26 sayfalık notlarının Pci yöneticisi Palmiro Togliatti ve neo-klasik iktisat okulunun temel yaklaşımlarına yönelttiği eleştirilerle tanınan ekonomist Piero Sraffa’nın arşivindeki belgelerde aranabileceği vurgulanıyor.
Bu son defter neden sır oldu? Gramsci’nin düşünce dünyasını polisiye bir roman tekniğiyle kavramaya çalışsan Lo Piparo, İtalyan Komunist Partisi, Genel Sekreteri Palmiro Togliatti ve SSCB’deki yönetimi bazı açılardan eleştiren görüşler olabileceğini, bu nedenle 30. defterin gizli tutulduğunu öne sürüyor. Gramsci Vakfı Enstitüsü, Sicilyali tarihçinin ortaya attığı bu iddialara karşı çıksa da, Gramsci’nin siyasi ve kültürel düşüncelerini içeren defterler -özellikle de kayıp olan son defter- İtalya’da uzun soluklu bir tartışma başlatacak gibi görünüyor.