Ekonomi yönetimi dün Saray'da 2025-2027 dönemini içeren Orta Vadeli Programı'nı (OVP) açıkladı.
Niyet beyanı niteliği taşıyan OVP'de enflasyon tahminleri yükseltilirken, büyüme öngörüleri aşağı çekildi.
Programın "yol haritası" niteliğinde olduğunu vurgulayan Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz, dezenflasyon sürecinin başladığını, büyümenin yavaşlayacağını, işsizliğin sınırlı artacağını söyledi.
Enflasyon hedefi teknik değil, politik
Programın temel hedefinin "enflasyonda belirgin düşüş kaydetmek" olduğu belirtildi. 2024 yıl sonu enflasyon tahmini yüzde 41,5 olarak belirlendi. Bu oran Merkez Bankası'nın öngördüğü tahmin aralığının üst bandı olan yüzde 42’nin sınırlı altında.
Önceki yılın OVP'sinde 2024'te yıl sonu enflasyonun yüzde 33 olacağı öngörülmüştü. Böylece güncellenen hedef enflasyon tahminleri oranları arasındaki fark 8,5 puan oldu.
Ekonomi yönetiminin hedef enflasyon tahmini önümüzdeki dönem emekçiler için kritik önem taşıyor. Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, bir yıl önce ücret zamlarında gerçekleşen değil, hedeflenen enflasyonun baz alınacağını söylemişti.
Yeni OVP'de 2025 yıl sonu tahmini 2,3 puanlık revizyonla yüzde 17,5 oldu. Ekonomi yönetimi geri adım atmazsa Aralık ayında düzenlenecek asgari ücret görüşmelerinde yıllık zam için bu oran esas alınabilir.
İktisatçılarsa bu hedefi gerçekçi bulmuyor. 2024'te enflasyonda gerilemeyi sağlayan etmenlerden biri olumlu baz etkisiydi. Önümüzdeki yıl baz etkisi oldukça sınırlı olacak. Bu nedenle ekonomi yönetiminin belirlediği hedef enflasyonun gerçekçi olmaması ücretlere kasıtlı bir saldırı anlamına geliyor.
OVP'ye göre asgari ücrete zamda hedef enflasyon dayatmasını destekleyecek bir adımın da 2025'in ikinci çeyreğinde atılması öngörülüyor.
Yapılacak idari düzenlemeyle tarımsal ürünlerin alım fiyatlarının "geçmiş enflasyona endekslemeden" belirlenmesi hedefleniyor.
Büyüme yavaşlarken işsizlik nasıl dizginlenecek?
2024 yılı için yüzde 3,5 büyüme tahmin edildi. Ancak yılın ilk yarısında büyüme yüzde 3,8 olarak kaydedildi. 2024'te tüm yıl büyüme oranının yüzde 3,5 olabilmesi yılın ikinci yarısında büyümenin yavaşlayarak yüzde 3,2'e gerilemesi gerekiyor.
Bir önceki OVP’de büyüme oranları sonraki 3 yıl için sırasıyla yüzde 4, yüzde 4,5 ve yüzde 5 olarak belirlenmişti. Yeni OVP'de de aynı eğilim gösterildi. Bu tahminler yarım puan düşürüldü. Hedeflerin IMF'nin büyüme öngörüsüyle yakınlığı dikkat çekti.
Ekonomi yönetimi, "dengelenme" diye andığı belirgin yavaşlamaya karşın 2024 yılında yüzde 9,3 olacağı tahmin edilen işsizliğin 2025 yılında sınırlı artışla yüzde 9,6’ya çıkacağını öngörüyor.
Büyümede durgunluk yılın henüz ikinci çeyreğinde başlamışken işsizlikte sınırlı gerilemenin nasıl olacağı yanıt bekleyen bir soru.
Emeğe saldırı hızlanacak
Yeni OVP'de "esnek çalışma" hedefi korundu. "Değişen koşullara uyum", "daha verimli bir yapı" gibi ifadelerle süslenen bu model için Çalışma Bakanlığı'nın görevlendirdiği bir heyet halihazırda çalışmalarını sürdürüyor. OVP'ye göre, esnek çalışmaya kamu ve özel sektörde yasal statü kazandırmak için gerekli kanun değişikliği 2025'in ilk çeyreğinde yapılacak.
İktidara yakın medyanın aktardığına göre temel hedeflerden biri belirli süreli iş sözleşmelerini yani geçici işçiliği yaygınlaştırmak.
Bu alanda ilk adım, İŞKUR bünyesinde başlatılan İşgücü Uyum Programı oldu. Bu programla birlikte işsizler kamuda "esnek" modelle çalıştırılabilecek. Geçici süreliğine ve harçlıkla istihdam edilecek 120 bin işsiz, kamunun en çok ihtiyaç duyduğu alanlarda işgücü maliyetini yüzde 60 düşürecek.
Uzun vadeli hedeflerden biri de "sosyal güvenlik harcamalarının bütçe üzerindeki yükünü azaltmak" olarak belirlendi.
OVP'de 2025'in ikinci çeyreğinde yapılması öngörülen mali düzenlemeye göre "Sosyal güvenlik sisteminde kişilerin daha çok istihdamda kalması" sağlanacak. Bu hedef emeklilik hakkına saldırı anlamına geliyor.
Nitekim AKP Grup Başkanı Abdullah Güler geçtiğimiz hafta "Kimi ülkelerde emeklilik yaşı 70" diyerek emeklilik yaşının yükseltileceğinin sinyalini vermişti.
Demir ağlar patronlara uzanacak, maden aramak 'kamu yararı' sayılacak
Önceki yılın OVP'sinde yer alan ulaştırma ve madenciliğe dair iki hedefe yeni OVP'de de yer verildi.
Ulaştırma alanındaki hedefe göre, sanayi bölgeleri ve limanların mevcut demir yolu ağına bağlanması için bir program oluşturulacak. 2025 sonunda hazırlanması beklenen düzenlemenin temel amacı, pandemi sonrası gündeme gelen alternatif tedarik ağlarından sermayenin daha fazla pay kapabilmesini sağlamak.
Geçen yıl 35 milyar dolarlık ulaştırma yatırımının 30 milyar doları demir yoluna ayrıldı. 2053'e dek ulaştırma yatırımında aslan payının demir yoluna ayrılması planlanıyor.
Madencilik alanındaki hedefe göre, 2025'in ikinci çeyreğinde hazırlanması öngörülen kanun değişikliğiyle maden arama faaliyetleri "kamu yararına faaliyet" olarak tanımlanacak. Bu kapsamda türüne ve çeşitli niteliklerine göre maden şirketlerine sağlanan ayrıcalıklar artırılacak.
Maden kanunu AKP iktidarında defalarca değiştirildi. Bu dönemde maden patronlarının serveti katlanarak büyüdü. Son 15 yılda yaklaşık 400 bin madene ruhsat verildi. AKP iktidarı süresince 2 bine yakın maden işçisi hayatını kaybetti.
Çocuk emeği sömürüsü derinleşecek
2025 hedeflerinden biri de mesleki eğitimi yaygınlaştırmak ve müfredatını özel sektörün ihtiyaçları doğrultusunda değiştirmek.
Milli Eğitim Bakanlığı’nın Mesleki Eğitim Merkezleri (MESEM) programı kapsamında öğrenciler staj adı altında bir gün okulda dört gün çeşitli işletmelerde ucuz işgücü olarak çalıştırılıyor. Canı pahasına çalıştırılan öğrencilerin ücretleri de tüm kayıtlı işçilerin maaşlarından kesilerek oluşturulan İşsizlik Fonu'ndan karşılanıyor. OVP'de bu uygulamanın yaygınlaştırılması için yeni düzenlemeler yapılması ve finansman yöntemlerinin geliştirilmesi öngörülüyor.
Mesleki eğitimi yaygınlaştırmak için atılacak bir diğer adım da milyonlarca öğrenciyi kapsıyor. Buna göre meslek liseleri dışında kalan liselerde de mesleki eğitim verilebilmesi için bir düzenleme hazırlanacak.
Şimşek'ten yeni vergi sinyali
OVP açıklanmadan bir gün önce Merkez Bankası Başkan Yardımcısı Reuters'a verdiği demeçte enflasyonla mücadelede "mali görünüm"ün önemine işaret etmişti. Bu açıklama yeni vergilerin yolda olabileceği şeklinde yorumlanmıştı.
OVP sunumunda konuşan Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek de benzer yönde mesajı verdi ve şirketlere işaret etti:
"Özellikle bazı istisnaların gözden geçirilmesi, indirimli oranların gözden geçirilmesi hususunda çalışmalarımıza sürekli devam edeceğiz. Rantın vergilendirilmesi hususunda çalışmalarımıza devam edeceğiz."
Meclis'in Ekim ayında açılmasıyla birlikte yeni vergi düzenlemelerinin gündeme geleceği bir süredir kulislerde konuşuluyor. Ancak ekonomi yönetiminin imza attığı son vergi paketi, Şimşek'in sermayeden artık daha fazla vergi alınacağı yönündeki çıkışının sınırlarını gösteriyor.
Meclis'e sunulmadan önce birçok kalemi kırpılan paket, daha yılın başında patronlardan almaktan vazgeçilen vergi tutarının sadece yüzde 8'i kadardı. Küçük ve orta ölçekli sermaye kesimini sınırlı ölçüde etkileyen pakete büyük patronlarsa itiraz etmemişti.
Erdoğan destekledi, patronlar memnun
Son yıllarda ekonomide sıkça makas değiştiren iktidar, 2023 seçimlerinden bu yana ''Şimşek Programı"na tam destek sunuyor. AKP'li Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan yeni OVP için de "güveniyoruz ve desteğimiz tam" dedi.
Patron örgütleri yeni OVP'ye desteklerini sunarken taleplerini de dile getirdi. Ayrıca ekonomide yavaşlamanın faturasının kendilerine çıkarılmaması konusunda uyarıda bulundular.
TÜSİAD Yönetim Kurulu Başkanı Orhan Turan, OVP'de 2024 yılı için enflasyon beklentisini gerçekçi bulduklarını söyledi. Büyümeye paralel işsizliğin gerileyeceğini belirten Turan, "Ekonomi soğuduğu zaman işsizliğin artması normal" dedi.
"Frene çok hızlı basmamamız lazım" diyen MÜSİAD Başkanı Mahmut Asmalı, emekçiler daha az tüketebilir hale getirilirken patronlara teşviğin hız kesmemesi gerektiğinin altını çizdi:
"Yeni pazarlar elde ettik, bunu kaybetmememiz lazım. Üreticiye yönelik tedbirlerin, sanayicilerin elinin güçlendirilmesi lazım. Özel tüketimi kısalım ama üreten sanayicilere olan desteğimizden vazgeçmeyelim."
Daha fazla teşvik talep eden bir diğer isim İstanbul Ticaret Odası İTO Başkanı Şekib Avdagiç oldu:
"Farkındayız, ekonomik programın uygulama sürecinde sıra zor kazanımları elde etmeye geldi. Kalıcı düşük enflasyona ivedi şekilde ulaşılması önemli. Zorlu hedeflere, iş dünyasının üretim ve istihdam hedeflerinden ödün vermeden ulaşmak daha da önemli."
OVP'deki tahminleri tutarlı bulan İstanbul Sanayi Odası Meclis Üyesi İsmail Gülle de, "Kurun rekabetçiliği düşürmemesi gerekiyor. Bu kurla ihracatçının çok zorlandığını hepimiz biliyoruz" dedi.
