Yeni koronavirüs (KOVİD-19) pandemisi nedeniyle ülkemizde de ilk can kaybı yaşandı.
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) geçtiğimiz günlerde Avrupa'nın KOVİD-19 pandemisinin merkez üssü haline geldiğini açıkladı.
SALGIN VE PANDEMİ TANIMLARI
Salgın (epidemi) bir hastalığın ani bir şekilde ve beklenenden daha fazla sayıda görülmesidir. Pandemi ise epideminin dünya ölçeğinde yayılması anlamına gelir. (1)
DSÖ'NÜN BELİRLEDİĞİ SALGIN AŞAMALARI
Bir salgının aşamalarının belirlenmesi ve pandemi tanımının netleştirilmesi salgın yönetimi bakımından ilk kritik aşamadır.
DSÖ bu işi önceki influenza salgınları döneminde ve o salgınların deneyimleri üzerine 1999’da gerçekleştirmeye başladı. Bu çalışma 2005 ve 2007’de önemli aşamalardan geçerek, 2009’da Pandemic Influenza Preparedness and Response isimli dokümanda şekillendi. (2)
Bu dokümanda DSÖ bir salgını pandemiyle sonuçlanabilen 6 aşamada tanımladı. Buna göre 6. aşama pandemi aşamasıdır ve salgın artık DSÖ’nün farklı bir bölgesinde yer alan en az bir ülkede daha ortaya çıkmıştır.
KOVİD-19 pandemisi için konuşacak olursak; salgının orijini olan Çin’in içinde yer aldığı Batı Pasifik bölgesinin dışındaki bir bölgede (örneğin Avrupa bölgesinde) bulunan bir ülkede (örneğin Fransa’da) yerli, yani Çin’le teması olmayan vakalar görülmeye başlamıştır.
DSÖ YENİ KORONAVİRÜS PANDEMİSİ YÖNETİMİNDE HANGİ HATALARI YAPTI?
1) Pandemi ilanında gecikti:
DSÖ, Çin’in ilk bildirimi yaptığı tarihten (31 Aralık 2019) itibaren düzenli durum raporları yayımlamaya başladı. İlk kez 3 Şubat 2020’de Çin’in içinde yer aldığı Batı Pasifik bölgesi dışında kalan iki bölgede (Avrupa ve Amerika) yer alan ABD’den (2 vaka), Almanya’dan (8 vaka), Fransa, İspanya ve İngiltere’den (1’er vaka) vaka bildiriminde bulunuldu.
Dolayısıyla 3 Şubat tarihi DSÖ’nün, kendi yaklaşımına göre salgının pandemi aşamasına geçtiği tarih olarak kabul edilmelidir. Buna karşılık DSÖ ancak 11 Mart 2020’de durumu pandemi olarak ilan etti.
Yaklaşık 1,5 aylık bu gecikme DSÖ’nün yeni koronavirüs salgını yönetimine ilişkin hatasıdır.
Kim bilir belki de DSÖ, pandemi nitelemesinin ortaya çıkaracağı panik havasının yol açacağı borsa çöküşlerinin sorumluluğunun üzerine yıkılmasından kaçınmak, piyasa tanrılarının şimşeklerini çekmemek için bu “tedbirli” yolu tercih etti. Ama ülkeleri de önlem almak konusunda pusulasız bırakmış oldu. İtalya’nın salgının başlangıç aşamasında neredeyse tamamen duyarsız davranmasında bu tavrın etkili olmuş olabileceği akılda bulundurulmalıdır.
2) Şüpheli vakalardan numune alma kriterini belirlerken çok kısıtlayıcı davrandı:
Salgın kontrolünde şüphelilere tanı konulması çok önemlidir. Ancak tanı koyduğunuz hastaları tedavi edebilir ve ancak bu şekilde karantina uygulaması başlatabilirsiniz. Tanıda gecikirseniz salgın hızla yayılır.
DSÖ 27 Şubat’ta (ki o tarihte İtalya’da salgının dramatik boyutlara ulaşacağı ortaya çıkmıştı) duyurduğu algoritmada şüphelilerden tanı amaçlı numune alma kriterlerini de açıkladı.(3) Hemen belirtelim ki Türkiye de bu kriterlere göre numune alıyor. (4)
Buna göre; a) semptomların başlamasından önceki 14 gün içerisinde yurt dışında bulunma öyküsü olanlar veya b) doğrulanmış bir vaka ile yine aynı süre içinde yakın teması olanlar veya c) hastanede yatış gerekliliği olan ve KOVİD-19 düşündüren hastalar dışındaki hiçbir hastadan, (bırakın ateş, öksürük yakınmalarının varlığını, pnomoni olduğu doğrulanmış olsa bile), KOVİD-19 tanısı için numune alınamıyor.
Bu yaklaşım muhtemelen pek çok ülkede hastaların erken dönemde yakalanmasını engelleyerek salgının yayılmasında etkili oldu. Türkiye’de vaka sayısının şu ana dek düşük olmasının nedenlerinden birisi de yine aynı kısıtlayıcı kriterin sonucu olarak vakalara tanı konulamaması.
En azından ilk yerli vaka saptandığı andan itibaren bu algoritmanın terk edilerek, hekimlere pnomoniden şüphelendikleri her hastadan numune alma olanağının verilmesi gerekir.
https://www.cdc.gov/csels/dsepd/ss1978/lesson1/section11.html(¹)
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK143061/#ch4.s1(²)
https://www.who.int/publications-detail/global-surveillance-for-human-in...(2019-ncov)(³)
https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/Bulasici-hastaliklar-db/hastali...(⁴)