Küresel Kriz Maden İşçileri ve Aileleri İçin Yakıcı Oluyor

Bu ayın (Aralık 2008) 10'unda Reuters'in geçtiği bir habere göre dünya madencilik devi Rio Tinto 40 milyar dolara ulaşan borcundan ötürü zor durumda. Bu yüzden yatırım harcamalarının yarısından vaz geçen şirket iş gücünü de %13 azaltacağını duyurdu. Bu şekilde 14.000 maden işçisinin daha işsiz kalacağı anlaşılıyor. Borsa'ların iniş çıkışı, bankaların batışı, fon yöneticilerinin tutuklanması ya da intiharı seçkinleri ilgilendiriyor. Ama, belli ki KRİZ onların dünyasıyla sınırlı değil. Dünyanın her yerinde işten çıkarmalar sürüyor. Yüz binlerce emekçi işsiz kalıyor, yoksulluk ve giderek açlığa itiliyor.

Ülkemizde de bu sıkıntı yaygın olarak yaşanıyor, ama maden işçileri gözden ırak yaşıyor, sesleri toplumda henüz pek yankılanmıyor. Yine de, bazı örnekler medyaya da ulaşıyor. İşte yerel bir gazetenin anlatımıyla Kayseri'de olanlar:

"Ücretlerini Alamayan Madenciler Eylem Yaptı

KAYSERİ'nin Pınarbaşı İlçesi'ndeki krom madeninde çalışan 180 işçiden 50'si 3 aydır ücretlerini alamadıkları gerekçesiyle kent merkezinde eylem yaptı. İşçiler adına konuşan Halil Kandemir, "Aç sefil kaldık" dedi. Taşeron Ağaoğulları Madencilik şirketinin yetkilileri de kriz nedeniyle işçilere ödeme yapamadıklarını bildirdi.

Pınarbaşı İlçesi'nin Toruntepe Mevkii'ndeki Dedeman Madencilik'e ait krom madenini işleten Ağaoğulları Madencilik Limited Şirketi tarafından çalıştırılan 180 işçiden 50'si, 3 aydır ücretlerini alamadıkları gerekçesiyle otobüsle geldikleri Kayseri kent merkezinde eylem yaptı. Ağaoğulları Madencilik'in Sivas Caddesi üzerindeki Yurttaşlar Apartmanı'ndaki irtibat bürosuna gelen işçiler, açıklama yapıp, şirket yetkilileri ile görüştü. Madenciler adına konuşan işçi Halil Kandemir, krizin kendilerini teğet değil, ezip geçtiği söyledi. Kandemir, "Krizi biz yaratmadığımız halde, üstüne kriz yıkılan garibanlarız. Yerin 400 metre altında krom madeni çıkaran çoğu gurbetten gelmiş işçileriz. Günde yaklaşık 300 ton mal çıkartıp, 200- 300 bin YTL kazandırdığımız işyerinden aylardır para alamıyoruz. Aslında taşeron ile Dedeman Madencilik arasında mağdur olduk. Dedeman 'Parayı verdik gidin' diyor, taşeron Ağaoğulları ise 'Alacağım var' diyerek paralarımızı vermiyor. Bu da yetmedi kriz nedeniyle, 'Stok var madeni kapatıyoruz, hepinize çıkış vereceğiz' dediler. Yani, altta kalanın canı çıksın misali eziliyoruz" diye konuştu.
Maden işçisi Halil Kandemir, kredi borçlarının gırtlaklarına kadar dayandığını söyledi. Kandemir, "Bizden oy isteyenlere sesleniyoruz 'Kriz bizi teğet geçer, hamdolsun etkilenmeyiz' dediniz. Ama biz canlı örnekler olarak işte, Kayseri'de aç sefil kaldık. Ama işçi artık uyandı. Bir torba kömüre ve bir kutu makarnaya kanmayız" diyerek, sözlerini tamamladı.
Ağaoğulları Madencilik'ten elleri boş çıkan işçiler polisin kaldırımı kapatmamaları yönündeki uyarılarını dikkate alıp, yakındaki Emirgan Parkı'nda bir süre bekledi. İşçiler, daha sonra otobüslere binip, geldikleri Pınarbaşı İlçesi'ne döndü.
Ağaoğulları Madencilik Limitet Şirketi İdari ve Mali İşler Müdürü Mustafa Demiral, ekonomik kriz nedeniyle işçilere şimdilik para veremeyeceklerini belirtti. Demiral, "Dedeman Madencilik'e ait krom madeninin çalıştırmak için 1 yıllık sözleşme imzalamıştık. Ancak, firma stoklarında krom madeni olduğu gerekçesiyle faaliyeti durdurdu. Biz de işçilere, 'Hazırlıklı olun sizlerin çıkışını vereceğiz' dedik. Şu an elimizde para olmadığı için işçilerin alacaklarını veremiyoruz. Ancak gelecek çarşamba günü paraları ödeyebileceğiz. Paralarını verdikten sonra da işçileri çıkartacağız" diye konuştu."

Aşağıdaki satırlar, Jamie Kneen'in 19 Kasım'da derlediği ve yalnızca bu yılın Temmuz-Kasım ayları arasında, geciken ya da kapanan maden arama-geliştirme-işletme projelerine ilişkin bir sıralama. Kneen, MiningWatch Canada'nın Koordinatörü. O'na bir kulak verelim.

KASIM 19 - Afrika'ya odaklanmış olan Orta Afrika Maencilik&amp Arama şirketi Demokratik Kongo Cumhuriyeti'ndeki bakır ve kobalt madencilik çalışmalarını zayıflayan talep ve düşük fiyatlardan ötürü geçici olarak durdurdu.

KASIM 19 - Avustralya AIM listesinde yer alan metal üreticisi Weatherly International Namibia'daki iki bakır madenciliği projesini kapattı ve dünya bakır fiyatlarındaki düşüşten ötürü ülkedeki öteki projelerinde çalışan işçi sayısını 100 kişi azalttığını açıkladı.

KASIM 18 - ABD platin grubu metal madencisi Stillwater Madencilik şirketi yılın ilk önceki bölümlerine göre %60'tan fazla düşen paladyum ve platin fiyatlarından ötürü halâ kârlı kalabilmek için Doğu Boulder Madeni'ndeki çalışmalarını küçülteceğini, yatırım harcamalarını azaltacağını ve grubun istihdamını küçülteceğini açıkladı.

KASIM 18 - Dünyanın üçüncü büyük platin madencisi Lonmin, Güney Afrika'daki madenlerini kapattığını ve büyüme projelerini durdurduklarını açıkladı. Yeni CEO'ları Ian Farmer şirketin "kan, zahmet, ter ve yaş" ile güçlendirileceğini belirtti.

KASIM 17 - Kanada Kuzey Alberta'daki Fort Hills petrollü kumlar projesinin sahipleri, Pazar koşulları duraylılaşana kadar son yatırım kararlarını geciktireceklerini duyurdu.

KASIM 17 - Londrada kayıtlı elmas üreticisi Gem Diamonds yıl boyu zarar ettiklerini duyurmak zorunda olduklarını ve küresel kredilereki çatırdama yüzünden işletmelerini yeniden gözden geçireceklerini duyurdu. Şirket Afrika'daki en az iki projelerini durdurdu.

KASIM 17 - Teal Arama&ampMadencilik şirketi küresel emtia pazarındaki kargaşanın maden şirketi, sahip olduğu farklı dallarda madencilik yapan bir alt şirket, African Rainbow Minerals'ın Demokratik Kongo Cumhuriyeti'ndeki Lupoto bakır projesinin küçük ölçekli madencilik işletmelerindeki üretimi kısmaya zorladığını bildirdi.

KASIM 14 - Denver'de kurulu Geovic Mining, küresel emtia, anapara ve kredi pazarlarındaki kargaşadan ötürü Kameron'daki Nkamouna kobalt projesinin yapım ve finans bulma çalışmalarını geciktireceklerini duyurdu.

KASIM 13 - Toronto TSX ve Avustralya ASX borsalarında kayıtlı olan bakır madencisi Anvil Mining Kinsevere ikinci aşama sıvı özütleme-elektro kazanma tesisinin yapım ve imalatını, şirket yeni fonlar bulana ve küresel finans ve emtia pazarları duraylılaşana kadar askıya aldıklarını duyurdu.

KASIM 13 - Xstrata Nickel düşük nikel fiyatlarından ötürü Sudbury'deki Craig ve Thayer-Lindsley madenlerindeki işletme programlarını yava yavaşlatacak.

KASIM 13 - Baz metal madencisi Lundin Mining metal fiyatları eski durumuna dönene kadar Portekiz'deki Neves-Corvo bakır-çinko madenindeki üretimi durduracağını ve öteki işletmesi Aljustrel'de de bakım ve onarım çalışmalarına geçeceğini duyurdu.

KASIM 12 - Bakır madencisi First Quantum bakır fiyatları hızla düşünce Zambia'daki Bwana Mkubwa tesisinde üretimi durdurdu ve is petrol ve öteki tüketim mallarının düşük fiyatlarından yararlanabilmek üzere sözleşmelerini yeniden masaya yatırdı. Şirket hayati olmayan arama ve yatırım programlarını da erteledi.

KASIM 12 - Ferrokrom üreticisi International Ferro Metals üretimini %40 kıstığını duyurdu ve şirketi ekonomideki fırtınadan korumak üzere bazı yatırım harcamalarını askıya aldığını açıkladı.

KASIM 12 - Hollanda alüminyum üreticisi Vimetco Ekim ayındaki 80 000 tonluk kesintiden sonra Çin'deki üretimini 15 000 ton daha kıstı. Şirket ayrıca Romanya'daki üretimini de 2009 için yılda 65 000 ton azalttı. Böylece şirketin üretimi 160 000 indirimle 515 000 ton'a azaldı.

KASIM 11 - Cameco Corporation borçlanma pazarındaki etkili daralmadan ötürü harcamalarını gözden geçirdiğini duyurdu.

KASIM 11 - Toronto Borsası'nda, TSX'te kayıtlı olan Arehada Mining düşen metal fiyatları işletmeyi kârsız duruma dönüştürünce Çin İç Moğolistan'daki çinko-kurşun-gümüş maden ve işletmesindeki çalışmalarını geçici olarak durdurdu.

KASIM 11 - Frontera Copper Meksika'daki Piedras Verdes maden işletmesindeki çalışmalarını askıya aldıve çalışanlarının sayısını 100 kişi azalttı. Gerekçe düşük metal fiyatları.

KASIM 11 - Reuters'in bildirdiğine göre Çin'deki rafine nikel üretim tahmini bir önceki tahmine göre %10 kadar azaldı ve talep azalınca bu yıl için 130 000 tona indi.

KASIM 10 - Dünyanın ikinci büyük çinko madencisi OZ Minerals düşük ve oynak emtia fiyatları, alt üst olan döviz kurları ve sıkışan kredi pazarından ötürü bütün yatırım ve işletme harcamalarını gözden geçiriyor.

KASIM 10 - Platin ve krom üreticisi Xstrata Alloys ve onun Güney Afrika'lı ortak girişim ortağı Merafe Resources, Xstrata-Merafe krom girişiminin altı fırınını geçici olarak kapattı. Bu altı Güney Afrika fırını yaklaşık 500 000 ton ya da girişimin yıllık ferrokrom üretiminin %29'unu temsil ediyor.

KASIM 10 - Phoenix'te kurulu Freeport-McMoRan Copper&ampGold Kolorado'daki Henderson madenindeki molibden üretimini metal fiyatlarındaki ani ve şiddetli düşüş ve zayıf küresel ekonomik koşullardan ötürü %25 kıstı. Şirket ayrıca, üretimin 2010 yılında başlaması planlanan Climax molibden madeninin yeniden çalışmaya başlamasını da erteledi ve bakır ve molibden işletmelerindeki üretim düzeyini gözden geçirmeye başladı.

KASIM 10 - Reuters'in bildirdiğine göre Rio Tinto Alcan Suudi şirketi Maaden ile ortak olarak kuracağı 10,6 milyar dolarlık aluminyum projesini askıya aldı.

KASIM 10 - Rio Tinto madencilik grubu Avustralya'daki demir madeni üretimini %10 azaltarak müşterilerinin talep azalması ve taşımaların azalmasına karşı önlem aldı.

KASIM 7 - Eastern Platinum platin grubu metal fiyatlarının düşüşüne karşı kısa erimli gelişme planını yeniden değerlendirmeye aldı.

KASIM 7 - Meksika'da bir gümüş ve baz metal madeni olan TSX'te kayıtlı Silver Eagle Mines borç ödemelerini yapamadığı için kendisini satılığa çıkarmak ta dahil "tüm olası seçenekleri ", düşünmeye başladı.

KASIM 6 - Molibden üreticisi Thompson Creek Metals molibden fiyatlarındaki dramatik düşüşten sonra Kanada'daki Davidson yer altı madeninin geliştirilmesini erteledi.

KASIM 6 - Kanadalı metal madencisi FNX Mining harcama planlarında bu yıl içindeki ikinci kısıntıyı yaptı ve 2009 yılı harcamalarında da "dramatik" bir indirim yapabileceğini açıkladı.

KASIM 5 - Peter Hambro Mining 2009 yılı arama, inşaat ve bakım harcamalarını ayrıntılı bir şekilde yeniden gözden geçirmeye başladı.

KASIM 4 - HudBay Minerals Guatemala'daki Fenix nicel projesinin inşaatını metal fiyatlarındaki düşüş ve ekonomik belirsizlik gerekçesiyle geciktirmeye karar verdi.

KASIM 4 - Londra'da kayıtlı Aricom küresel ekonomik krizden ötürü harcamalarını kesebilmek için demir madeni projesini gözden geçirmeye karar verdi.

KASIM 3 - TSX Girişimci Yatırımcılar Borsası'nda kayıtlı olan Inca Pacific işletme sermayesini koruyabilmek için Magistral bakır/molibden projesinde bir bilyalı değirmen siparişini iptal etti ve uzun sürede hizmete girecek başka donanımların siparişini de geciktirmeye karar verdi.

KASIM 3 - Güney Afrika'lı Solidarity sendikası dünyanın üçüncü büyük platin üreticisi olan Lonmin'in sendikaya olası bir ufalma düşündüğünü bildirdi.

EKİM 31 - Reuters'in haberine göre dünyanın en büyük nikel üreticisi olan Norilsk Nickel finans krizinden ötürü Moskova'daki işgücünü %10 azaltacak.

EKİM 31 - Brezilya'lı madenci şirket Companhia Vale do Rio Doce kasım ayında başlayarak demir madeni üretimini %10 düşürmeyi ve böylelikle küresel finansal yavaşlama ve bunun çelik talebini düşürmesine uyum sağlamaya çalışacağını açıkladı.

EKİM 30 - Dünyanın en büyük altın işletmecisi Barrick Gold, finans krizi ve hammaddelere talebin düşmesi korkusundan sonra değerleri "güzel bir şekilde" düşen rakiplerini ya da onların mallarını ucuza kapatabilmek için fırsat kollamaya başladığı bildiriliyor.

EKİM 29 - Kanada'nın çeşitli dallarda çalışan madencilik ve enerji grubu Sherritt International, hammadde fiyatları düşmeyi sürdürürken büyüme girişimlerini askıya almayı da kapsayacak şekilde maliyetleri ve yatırım harcamalarını düşürücü "acil adımlar" atmaya başladı.

EKİM 29 - Vancouver'da kurulu Baja Mining Pazar koşulları düzelene kadar Meksika'daki Boleo bakır madeninin inşaatını geciktirecek.

EKİM 29 - Denver'de kurulu altın büyüğü Newmont Mining finans ve hammadde pazarındaki karmaşadan ötürü bazı projelerini geciktirebileceğini bildirmekle birlikte, başkanı ve CEO'su Richard O'Brien'ın analizcilere söylediği gibi bu ortamdan yararşlanmak üzere bazı fırsatlar da görmektedir.

EKİM 29 - Aquarius Platinum platin grubu metallerin düşük fiyatları karşısında Güney Afrika'nın Batı bölümündeki Bushveld Complex'indeki Marikana'daki 2 nolu şaftını bakım ve onarıma aldı.

EKİM 28 - Platin şirketi Wesizwe Platinum buharlaşan metal fiyatları ve finans pazarlarından ötürü yıllık 350000 onsluk platin grubu metal üretme kapasiteli Frischgewaagd-Ledig projesi konusunda her türlü seçeneği düşünmeye başladı.

EKİM 28 - Cliffs Natural Resources, çelik katkılarında düşen talepbe karşılık Minnesota'daki üç pellet fırınını boşa çıkarttı.

EKİM 28 - Avustralya'nın üçüncü büyük demir madencisi Fortescue Metals Grubu, bazı büyüme harcamalarını erteledi.

EKİM 27 - Güney Afrika'lı Simmer &amp Jack Mines, pazardaki yatırım koşulları yeni büyüme projelerini desteklemek için önemli ölçüde bozulduğu için Buffelsfontein altın madeni ve Transvaal Gold Mining Estates projelerini geliştirmeyi yavaşlattığını bildirdi.

EKİM 24 - Güney Afrika demirli metal madencisi Assmang Machadodorp çalışmalarındaki iki ferrokrom fırınını kapatarak kötüleyen Pazar koşullarına karşı önlem aldı. Spot pazarında ferrokrom ve krom ürünlerine olan talebin birden düşüşü bu girişimi kışkırtmıştı.

EKİM 24 - Bakır ve kobalt madencisi Katanga Mining yuatırım harcama planlarını yeniden gözden geçirmeye başladı ve aynı zamanda, Kamoto rehabilitasyon projesine yatırım yapmayı sürdürecek.

EKİM 23 - Değişik madenler üzerine çalışan Anglo American, pazardaki duraysızlık ve belirsizlikten ötürü yatırım harcamaları programını gözden geçiriyor.

EKİM 23 - Yine değişik madenler üzerinde çalışan Teck Cominco, düşen metal fiyatşlarına uyabilmek ve borçlarını ödeyebilmek için says yatırım ve arama harcamalarını kısmayı ve bazı varlıklarını satmayı planladıklarını bildiriyor.

EKİM 23 - Dünyanın en büyük bakır madencisi Codelco'nun CEO'su gazetecilere yüksek bakır fiyatlarının süper çevrimi birden sona erdiğini söyledi. Şili hükümetinin sahip olduğu şirket yeni fiyat ortamına uymak üzere adımlar atmaya başladı.

EKİM 22 - Uranium One Güney Afrika'daki Dominion madeninin bakım ve onarıma alınacağını ama, bu arada bir alıcı aramayı ya da işletmeyi tümden kapatmayı düşündüğünü açıkladı. Çakılan uranyum fiyatları, maliyet enflasyonu ve madendeki ticari üretimin umulandan yavaş gelişmesi Dominion işletmesinin ekonomisinde "önemli bir bozulma " yarattı.

EKİM 21 - Reuters'e göre elmas devi De Beers, azalan talepten ötürü gelecek iki satışında cilalanmamış taş miktarını azaltacak.

EKİM 21 - TSX'e kayıtlı FNX Mining düşük hammadde fiyatları ve yatağın yüksek işletme maliyetlerini ileri sürerek Ontario Levack Complex'indeki kontakt nikel üretimini askıya aldı.

EKİM 21 - Toronto'da kurulu North American Palladium Thunder Bay'deki Lac des Iles platin grubu metal (PGM) madenini geçici olarak kapayacak ve 350 çalışanını işten çıkaracak. Çakılan platin grubu metal fiyatlarından ötürü maden başa baş noktasının çok altında çalışıyor.

EKİM 21 - Arizona'da kurulu Freeport-McMoRan Copper &amp Gold hammadde fiyatlarının hızla düşüşüne karşı, madenlerinin büyütülmesinden vaz geçti ve en az bir işletmesinin yeniden başlamasını iptal etti. Grup, ABD'ndeki tarihi Miami bakır madenini yeniden başlatma planı vardı ve Arizona'daki Sierrita ve Bagdad madenlerindeki azar azar büyümeyi bile erteledi.

EKİM 20 - Toronto TSX'de kayıtlı olan First Nicke Kanada Sudburry havzasındaki Lockerby nikel madeninde üretimi, metal fiyatlarının düşüklüğü ve zorlaşan finans koşullarından ötürü askıya aldı, böylece ekonomik koşullar düzeldiğinde ve fırsatlar değerlendirildiğinde üretime yeniden başlayabilmesi kapısı açık bırakıldı.

EKİM 20 - Rusya'nın en büyük gümüş madeni Polymetal, düşen metal fiyatlarına bakarak üretim tahminlerinde indirim yaptı ve gelecek yılki yatırım planlarını değiştireceğini bildirdi.

EKİM 17 - Metals analistlerine göre planlama ya da geliştirme aşamasındaki pek çok platin projesi bugünkü fiyat koşullarında yaşatılabilir olmak için savaş vermek zorunda. Bir uzmana göre bir çok platin girişimcisi "sudaki ölü gibiler".

EKİM 15 - Çeşitlenen madenci Rio Tinto, CEO'su Tom Albanese'nin bildirdiğine göre yakın dönem yatırım harcamaları ve proje mal oluşlarını son pazar kargaşasının ışığında yeniden düşünmeye başladı. Bununla birlikte, grup hammaddeler için uzun dönemli kestirimlerin olumlu olduğuna inanılıyor.

EKİM 15 - Zambia Merkez Bankası küresel finans krizinin Çin gibi tüketicilerin Zambiya bakırına olan talebini olumsuz etkileyeceğini ve yabancı yatırım akışına zarar verceğini bildirdi. Bir görevli uzayacak bir finans krizinin Çin gibi ana tüketicilerin bakır talebini etkileyeceği ve ülkenin bakır madenciliği endüstrisinde büyümenin durmasına neden olacağı uyarısını yaptı.

EKİM 14 - Londra'da kurulu Gem Diamonds Bostwana'daki Gope projesine başlamayı, projenin finansmanında beklenen gecikmelerden ötürü erteleyebileceği uyarısını yaptı.

EKİM 12 - Dünya Elmas Borsaları Birliği madencilik firmalarını cilalanmamış mücevher taşlarını pazara sürmeyi azaltmaları konusunda zorlamaya başladı. Reuters örgütün endüstrinin gücünü korumak için harekete geçilmesi gerektiğini söylediğini bildirdi.

EKİM 13 - Avustralya ASX ve Toronto TSX'te kayıtlı olan Intrepid Mines finans pazarındaki karmaşadan ötürü fon bulmakta güçülük çektiği için Arjantin'de San Juan bölgesindeki Casposo altın/gümüş projesinin inşaatını geri bıraktı.

EKİM 9 - Baz metal madencisi Strategic Resource Acquisition, geçerli çinko fiyatlarında projenin ekonomik olmaktan çıktığını belirledikten sonra Mid-Tennessee çinko maden kompleksini geçici olarak bakım ve onarıma aldı.

AĞUSTOS 21 - Kanada'da kurulu baz metal madencisi HudBay Minerals, düşük çinko fiyatları, yüksek işletme maloluşu ve "genel enflasyoner baskılar"ı gerekçe göstererek New York'taki Balmat çinko madeni ve konsantratörünü kapayacağını bildirdi.

AĞUSTOS 7 - Lundin Mining Portekiz'deki Aljustral projesinin, bu çinko fiyatlarıyla ekonomik olarak sürdürülemez olduğunu bildirdi. Şirket Aljustrel işkletmelerinin değerini düşürdükten sonra 152,8 milyon USD nakit olmayan zarar bildirdi.

TEMMUZ 14 - Teck ve Xstrata Resources Batı Avustralya'da birlikte sahip oldukları Lennard Shelf Pillara madenini çakılan çinko fiyatları ve artan maliyetler madeni ekonomik olmaktan çıkardığı için kapatacaklarını duyurdu. Şirketler ayrıca daha güçlü bir Avustralya doları ve umulandan daha düşük üretime de dikkati çekmiştir.Aslında, maden emekçilerinin kaderi bu. Metal fiyatları yükselip üretim ve aramalar hızlandığında bir hevesle işe girenler, Ne iş yaptığını bilmedikleri, adını bile bilmedikleri LME'ndeki (Londra Metal Borsası) fiyatlar düşmeye başladığında ilk gözden çıkarılanlar olur. Geçmişte de günümüzde de bu eve göndermeler bazen ücretsiz izinle, çoğun da temelli oluyor.

Bundandır, maden işçisi köylü kalır. Hepsi varsa tarımsal yaşamını da sürdürmeye uğraşır.

Şimdi de öyle olmak durumunda.

Onların da sendikaları ve sözde "Toplu Sözleşmeleri" var ama, sözleşme metinlerinin en uzun bölümü disiplin kurallarından ve işçinin hangi durumlarda ne kadar kolaylıkla işine zon verileceğinden söz eden bölümleri olur. Bunu, Türk İş'e bağlı "Türkiye Maden İşçileri Sendikası"nın web sayfasında görmek kolay.

Şimdi bir bölümü doğrudan işsiz, bir çoğu da işsiz kalma kaygısıyla uyku uyuyamaz durumda. Hele, güvenip eve bir çamaşır makinesi almış, oğluna kızına düğün yapmak için borçlanmışsa! Yaşlılar ise bugünlerde kendilerini daha bir çaresiz hissediyor. Kriz'in Psikolojik olanı bu olmalı.

Haklı değiller mi? Henüz işten çıkarılmamışlarsa bile, dedikodular kulaklarını tırmalıyor. Onlar da duyuyor, Londra Metal Borsası'ndaki Nikel fiyatları son 3 ayda 9,5 dolar/libre'den 4,5 dolar/libre'ye inerken, stokların da 1,5 kat artmış olduğunu. Fiyatlar 1,5 yıl kadar önce 24 dolar/libre'ye kadar çıkmıştı ama, orada duramamış, o günden bugüne düzenli olarak düşmüştü. Düne kadar kâğıtlarına para yatıran İngiltere yurttaşlarına bütün izinleri aldıklarını, geri kalan ağaç kesme iznini alabilmek için Çevre ve Orman Bakanlığı üst düzey bürokratlarını Kanada'ya geziye götürdüklerini muştuluyan Enickel plc (Sardes Nikel) Turgutlu Çaldağ'da açık havada sülfürik asitle cevher zenginleştireceği nikel-kobalt işletmesinin sesi soluğu birdenbire kesildi. Enickel'in borsadaki hisselerinin fiyatları son 1,5 yıl önceki 62 penny'den bugün 2,5 penny'ye inmiş durumda. Nikel fiyatlarıyla birlikte şirketin borsadaki kâğıtlarının değeri de dibe çakılınca Turgutlu'daki işletmede herkese izin verildiği haberleri gelmeye başladı.

Aynı durum bütün metaller için yaşandı. Aluminyum'un libresi bugün 0,79 USD. Son üç ayda %40'tan çok değer yitirdi. Son sekiz ayda değeri yarıya indi. Beş ay önce 2,50 USD(lb olan krom fiyatı bugün 1,55 USD/lb. Bakırın fiyatı da 3 ayda yarıya indi. Kurşunda %45, Platin'de %60, Kalayda %40 ve Çinko'da hemen hemen %50 fiyat düşüşü yaşandı son 3-5 ay içinde. Altının bile onsu 960 dolara kadar çıktıktan sonra bugün 790 dolar dolayında.Hurda metal fiyatlarının düşüşü daha da sert.

Dikkatleri çeken, düşüşlerin son 2 ayın içinde yaşanan finans krizinden çok daha önce başlamış oluşu. Spekülasyonlarla, hedge fonların oyunlarıyla önceki yıl oluşturulan balonlar önce pörsüdü, sonra da patladı. Krizi borsada parası olanlardan önce üretenler hissetmeye başlamışlardı bile.

Sonunda yazının uzun girişindeki resim ortaya çıktı. Yatırımlar durduruluyor, işletmeler bakıma alınıyor, üretim programlarında kısıtlamalar yapılıyor, bazı işletmeler geçici ya da kalıcı olarak kapatılıyor. Ve çalışanlar işten çıkarılıyor. Maden işçileri işsiz kalıyor. Ruhi Kandhari'nin 21 Kasım'da Yeni Delhi'den The Economic Times'a yazdığına göre bugünlerde Hindistan'daki demir madeni işletmelerinden 20'si bütünüyle kapandı, 50'sinde de vardiyalar azaltıldı.

Kapanan işletmeler demir cevheri dışsatımı yarı yarıya azaldıktan sonra Ekim ayından bu yana yaşandı. Kapanan işletmelerle birlikte binlerce işçi de işsiz kaldı. Hindistan Madenciler Federasyonu (Fimi) Başbakan'a yazdığı bir yazı ile dışsatımda gümrüklerin kaldırılmasını ve demiryolu taşıması ve liman ücretlerinin indirilmesini istedi. Karnataka ve Chitradurga-Tumkur bölgesindeki madenlerin %80'i kapandı. Yalnızca Karnataka bölgesinden limanlara cevher taşıyan kamyon sayısının 35.000 olduğu ve her biri 5'er kişi çalıştıran bu sektörün de yıkıma sürüklendiği belirtiliyor.

Peter Koven de, Financial Post'taki 12 Kasım yazısında girişimci madenci şirketlerin son 15 ayda yaşadıklarını sergileyen bir rapora değinerek bunların güçlü ve büyük firmalarca yutulma yolunda olduğuna değiniyor. Yine aynı yazarın 31 Ekim'deki yazısında, Genuity Capital Markets firmasının anlisti Michael Gray'e göre girişimci küçük madenci firmaların %50-75'inin ayakta kalamayacağı sanılmakta.

Güney Afrika'nın FM (Financial Mail) dergisinin 31 Ekim sayısında kapak konusu da "Madencilik Endüstrisindeki Büyük Çöküş"tü. Matthew Hill'in yazısında, önce o dönemdeki Güney Afrika Başbakanı Barry Hertzog'un 1929'daki büyük bunalımın başlangıcında bir çöküş beklemenin yersiz olduğunu söylediğini ama, 1928'den 1934'e kadar GAC'nin elmas dışsatımının 16,5 milyon sterlinden 1,4 milyon sterline indiğini anımsatıyor. Şimdi ise finans krizi bütün dünyada madencilik sektörünü sarsmaya başladı. Credit Suisse'in bildirdiğine göre 2009 yılı için yeni maden ve varolanları geniletme projelerine ayrılan 50 milyar dolar kadar kaynağın şimdiden geri kaldığı ve 2010-2012 için programlanan 150 milyar dolarlık yatırım projesinin de dondurulduğu biliniyor. Bu yüzden şimdiki GACmaden ve enerji bakanı Buyelwa Sonjica yerel madencilik sektörünün büyük bir bunalımla karşılaşabileceğini söylüyor. 500.000 kişilik istihdamı ve toplam ticari dışsatımın %50'sini sağlamasıyla GAC madenciliği ekonomik yaşam üzerinde önemi etkiye sahip. Bu yüzden 2008 için büyüme öngörüleri azaltuılmış durumda. Madencilikteki istihdamın üçte biri komşu Mozambik, Lesotho ve Swaziland'dan geldiği için bunalım bu ülkeler için de tehlike sergiliyor. Dev madenci firmalar Rio Tinto ve Anglo American, GAC'ndeki büyüme planlarını gözden geçirdiklerini ve BHP Billiton da yakın geleceğe ilişkin karamsarlığını dilegetiriyor. Giriş'te Jamie Kneen'in de değindiği şekilde Uranium One'ın Dominion madenini ve iki gün sonra Patrice Motsepe'nin African Rainbow Minerals'ın iki ferrokrom fırınını kapatmış oluşuna bakarak, Marsh Risk Consulting Africa firmasından Jane March'ın GAC'nde daha çok maden işletmesinin kapanacağını öngörmesi anlaşılabiliyor. GAC'nde özellikle platin ve baz metal madenciliği zorda.

Şimdilik bundan etkilenmeyen tek bir madencilik türü var: altın işletmeciliği. Aynı grupta yer aldığı öteki değerli metallerin (precious metals) fiyatları da başka metallerle birlikte düşerken, altın fiyatlarında ciddi bir düşüş olmadı. Dünyadaki finans krizi, dünyanın en işler spekülasyon aracı olan altını ayakta tutmayı sürdürüyor. Altın fiyatları hafifçe yükselip, hafifçe düşüyor ve tatlı tatlı (!) salınıyor. Bu nedenle, duraksamadan yağmaya devam ediliyor.Küresel kapitalizm kendi seçkinlerinin sorunlarına çözüm arayışı içinde. O dünyanın bir köşesine sıkıştırılmış Türkiye'yi yönetenler ise, yer altı kaynaklarından kalanlarını da küresel kapitalizme sunmak ve dayatılan ilkel teknolojilerle çevre ve insan sağlığına onulmaz yaralar açılmasının üstünü örtmekle meşguller. Hep anlatılmaya çalışılıyor, bugünün madenciliği dünkülerden farklı. Artık yüksek tenörlü yeni maden yatakları bulunamıyor. Yeni geliştirilen teknolojilerle ve daha güçlü iş makineleri ile, daha az doğrudan emekle, çok daha düşük tenörlü maden yatakları işletiliyor dünyada. Bundan ötürü de, eskisi kadar cevher çıkarabilmek için eskisinin onlarca katı kaya kazılıp öğütülüyor. Doğaya daha fazla zarar veriliyor, çalışanlara daha fazla kanser yapıcı tozlar solutuluyor. Düşük tenörlü cevherler artık ince öğütülüp tanklarda ya da daha da çok açık havada kimyasal maddelerle yıkanıyor. Bu işlemler sırasında çevreye katı-sıvı-gaz kimyasal atıklar salınıyor, eskisinden çok daha fazla asitli sular oluşup yayılıyor. Bu teknolojiler sözde çağdaş, sözde sürekli denetimler yapılıyor ve sözde atık yönetimi planları, kapanma sırasında geride kalan her şeyin ıslahı için kapatma planları var. Henüz işini bitirip işletmelerini söz verdikleri gibi kapatan olmadı. Ama, ya bugünlerde metal fiyatları düştü diye işletmelerine ara veren ya da bütünüyle kapatanların umurunda mı, bu planlar?Henüz Enickel'in Turgutlu Çaldağ işletmesinin açılmamış olduğu ve nikel fiyatları durunca işletmesine fiyatlar yükselene kadar ara vermedikleri için ne kadar şükretsek azdır. O zaman yıkama (leach) yığınlarına emdirilmiş sülfürik asit tozlarla ve esen rüzgârın önüne katılan asit sisleriyle Manisa, Saruhanlı, Turgutlu, Salihli ovaları halkında ve doğasında nelere vesile olacaktı. Hayırlara değil elbette. Elbette, kalkıp kapatma planlarındaki gibi bu işi bitmemiş, içinde cevher duran yığınları 6 ay temiz suyla yıkayıp, bu suları arıtıp, yığınların üzerini toprakla kapatıp, ağaç yetiştirmeyeceklerdi! Şimdilik ucuz atlattık.

Balya'da da çekilen acıların daniskasını yaşamaktan ucuza kurtulduk. Ya Dedeman Madencilik büyüme aşkıyla Japonlarla daha erken anlaşmış, Balya'da tasarladığı yatırıma 2 yıl önce başlamış, eski kabuk bağlamış atıkları elleçlemiş, kazmış aktarmış, yeni atıklarını yeni atık barajına toplamaya başlamış olsa idi de, kurşun fiyatları ondan sonra dibe çakılmış olsa idi, ne olacaktı? Ya, bu yeni ve taptaze atıklardan çevreye ağır metaller saçılmaya başladığında kapatılsa idi bu kötü tasarlanmış işletme Balya'da geri kalan 1800 insana ne olurdu? Dış mihraklar çevrecileri kafaya alsa ya da almasa sonuç değişir mi idi?

Altın fiyatlarının düşmemekte oluşuna da şükürcü olmamız gerekmez mi? Öyle olsa idi Uşak Eşme ve Ulubey ilçe ve köylerinde yaşayanlar, Kanadalı Eldoradogold şirketi Kışladağ Altın İşletmesi'ndeki siyanürle cevher yıkanan yığınlara kostik döksün, havayı kontrol etsin de önceki gibi yüzlerce kardeşimiz zehirlenmesin diye ne yapabilirlerdi.

Madencilik ürünleri pazarının, metal borsalarının karakteri dün nasıl idi ise, bugün de aynı. Yine, kârları düşünce işçi çıkartmak onların ilk aklına gelen şey.Ama bu kez işletmeler farklı. Artık işletmeler açık ocak, büyük atık yığınları ve açık havada kimyasal işlemlere dayalı. Artık işletmeye ara verildiğinde çalışanların tek zararı işlerinden ve gelirlerinden olmak olmayacak. Geride kalan işletmeden çıkan asitli ve ağır metal yüklü sular tarlalarında, havaya yayılan hidrojen siyanür gazı ya da sülfürik asit sisi onları evlerinde de rahat bırakmayacak.Dünyada henüz hiçbir şey değişmedi. İletişim devrimi, hızlı bilgisayarlar, internet, haber alma hakkı, demokratik haklar, özür dilemeler, sivil toplum kuruluşları, açık toplum enstitüleri, hiçbir şey maden işçilerinin ve maden işletmelerinin çevresinde yaşayan halkların geçimini, sağlığını, esenliğini güvence altına almadı. Değişen tek şey sömürü ve yağmanın, kapitalizmin küreselleşmesi oldu.

Olsun.

Sömürüye karşı direniş, soyguna karşı koyma, sınıfsal örgütlenmeler ve devrim ve iktidara el koymaktan başka bir kurtuluş olmadığına olan inanç ta değişmedi.

Ama dünya değişecek.