Benito Mussolini’nin İspanya’da Palma de Mallorca üssündeki Lejyoner Hava Kuvvetleri’ne bağlı uçaklar, Katalunya başkenti Barselona’yı bombalamaya başlamıştı. Tarih, 13 şubat 1937’yi gösteriyordu. Bu bombardımanlar 15 ocak 1939’a kadar devam etti. Ancak en az bin kişinin can verdiği, geri kalan binlercenin yaralandığı, Bask şehri Guernica’nın tarihi merkezinin yerle bir edildiği en yoğun bombardımanlar, 1938 yılının 16,17 ve 18 mart günlerinde gerçekleştirildi.
Mussolini’nin Lejyoner Hava Kuvvetleri’ndeki askeri uçakları, II. Dünya Savaşı’na hazırlanıyordu. Duce’nin kayınbiraderi Galeazzo Ciano “Bu bombardımanlar ve operasyonlar, İtalyan ordusu için başarılı bir tatbikat. Mussolini açısından Naziler tarafından bir tür fark edilme çabasıydı.” diye not düşmüştü tuttuğu günlüğe 1938’de.
Anna Raya, 8 yaşındaydı
İtalyan yapımı Savoia-Marchetti 79 avcı bombardıman uçakları, 1.800 sivil yapıyı yerle bir etti. En büyük yıkımlardan biri çoğunlukla denizci ailelerin ikamet ettiği Barceloneta mahallesinde yaşandı. Bugün 84 yaşında olan Anna Raya, bu semtte oturuyordu. Devam ettiği okul bombalandığı zaman Anna, 8 yaşındaydı. 1 ekim 1937 tarihindeki bombalı saldırıda hayatta kalabilen birkaç çocuktan biriydi.
İtalyan uçaklarının bombardımanı sırasında devreye giren alarm ve patlamaları hayatta kalabilenler bugün de anımsıyor. Bu kişilerden biri de faşistlerin 1.908 adet hava saldırısına uğrayan Barselona’da annesini yitiren yazar Juan Goytisolo’ydu. İspanyol şair, denemeci ve yazar, bazı İtalyan avukatların Katalan başkentinde yaşanan bombardımanlarda İtalya’nın sorumluluğunu araştırmak amacıyla başlattı hukuki soruşturmanın en büyük destekçisi.
Faşist yönetimin sorumluluğuna büyüteç
Altraİtalia Derneği’nden avukat Marcello Belotti, Barselona’nın bombalanmasında İtalya’da Mussolini yönetimideki faşist idarenin sorumluluğunu araştırdıklarını aktarıyor. Bu girişim, 2007 yılında Barselona’da “Bombalar Yağarken” adı altında açılan bir sergiyle gündeme geldi. İspanyol iç savaşı sırasında yaşanan bombalı saldırılar konusunda İspanyol adalet sisteminin suskunluğunu dikkate alan bir grup İtalyan hukukçu, bu saldırıların bazılarının mimarı olan İtalya’nın sorumluluğunu çok yönlü biçimde soruşturuyor. Picasso’nun “Guernica” yapıtına konu olan Bask şehri Guernica’nın bombalanmasında Alman hükümetinin 1990’lı yıllarda Bask bölgesinden özür dilemesi ve bu konuda tazminat ödemesine karşın İtalyan hükümetinin Katalonya başkenti Barselona’yı hedef alan bombardımanlarda hiçbir sorumluluk almadığına dikkat çekiliyor
Altraİtalia Derneği’nden Marcello Belotti, İtalya’nın İspanyol iç savaşı sırasındaki sorumluluğu bir yana İspanyol halkını 40 yıl boyunca diktatörlük rejimine boyun eğmeye mahkum eden faşist yönetime verdiği desteği de sorguladıklarını dile getiriyor.
Barselona’da yaşayan bir grup avukat, tarihçi ve araştırmacının üç buçuk yıl süren soruşturmasının ardından 2 haziran 2011’de dönemin İtalyan hükümeti hakkında suç duyurusunda bulunularak bir soruşturma açılması istendi. Bu yönde önce Madrid, ardından da Barselona’da bir adım atıldı. İlk girişim reddedilse de Altraİtalia’nın avukatları Newton Bozzi ve Jaume Asens bir üst mahkemeye başvurarak geçtiğimiz ocak 2013’de İtalya’daki faşist idarenin İspanyol iç savaşi sırasında Barselona’nın bombalanmasındaki sorumluluğu konusunda soruşturma başlatılmasını sağladı.
Hayatta olan pilot var mı?
Altraİtalia’nın avukatlarının suç duyurusu, İspanya’da 1977’de yürürlüğe giren, İspanyol iç savaşının mimarlarını yasalar önünde koruyan kişiler yerine bu saldırılarda rol üstlenen İtalyan askeri pilotlara açıldığı gerekçesiyle kabul edildi.
İtalyan avukatlar, Franko rejimi sırasında insanlığa karşı suç işleyenler hakkında soruşturma başlatılması girişiminde bulunan, ancak Madrid Mahkemesi’nce hakkında tutuklama kararı çıkarılan ünlü İspanyol yargıç Baltasar Garzon’un tamamlayamadığı adımı attıklarını düşüncesinde.
Şimdi bu uluslararası boyuttaki hukuk soruşturmasında İtalyan Savunma Bakanlığı, 1938 yılında Barselona’yı bombalayan 21 pilotun kimlikleri konusunda Altraİtalia’nın avukatlarına gerekli bilgileri verecek. Elbette bu pilotlardan çoğunun bugün hayatta olmadıkları düşünülse de.
İspanyol şair ve yazar Juan Goytisolo
Kimlik bilgilerine ulaşılanlardan biri 2002’de öldüğü bilinen general Paolo Moci. Moci’nin Barselona’nın bombalanmasında üstlendiği rolü çabuk unutturduğu, yıllarca Milano’daki Linate havalimanının yöneticiliğini yürüttüğü anımsatılıyor. Tarihçilerin ulaştığı başka iki isim Alberto Lauchard ve kaptan Aldo Quarantotti. Lauchard, Moci’yle birlikte Katalan yönetmen Xavier Juncosa’nın çektiği “Hedef Barselona” başlıklı belgeselde izleniyor. Quarantotti’nin ise faşizme sadık kalan bir pilot olduğuna vurgu yapılarak 1942’de yaşanan çatışmalar sırasında öldüğü belirtiliyor. Geri kalan pilotlar konusunda tarihçiler soyadları ya da Kaptan Gioia, Teğmen Rossagnigo, Üsteğmen Gostoli gibi pilotların savaş sırasında anılan isimlerine sahip şimdilik.
Barselona’nın Mussolini’nin hava kuvvetlerindeki uçaklarca bombalanmasının üzerinden 75 yıl geçti. İtalyan avukatlar bu soruşturma çerçevesinde mağdurlar ve ailelerine savaş tazminatı ödenmesini talep etmese de İtalyan hükümetinin o dönemde yaşananlar konusunda özür dilemesi gerektiğini savunuyor. Katalan yargıçların önüne Barselona’yı bombalayan pilotlardan birini getirmenin neredeyse olanaksız olduğu düşünülse de avukatlar, her iki ülkede sessizliğe gömülen bu konu ekseninde yeni bir tartışmanın başlatılmiş olmasından hoşnut görünüyor.
Ekonomik krizin İspanya ve İtalya’yı derinden etkilediği bugünlerde kimileri bu soruşturmanın açılmasını sağlayan avukatlara, “Bu zorlu araştırma için değer miydi?” diye sorsa da, Altraİtalia Derneği, Barselona’nın bombalanmasında yaşamını yitiren binlerce can, hayatta kalmayı başarabilen az sayıdaki mağdur ve bu kişilerin ailelerini gözeterek “Tarihin labirentlerinde sakli kalan gerçekleri öğrenmek istiyoruz. Adaletin görevi de araştırmak.” diye yanıt veriyor.