Duce’ye karşı darbe girişimi

Olivetti’nin sahibi Adriano Olivetti 1943 yazında Benito Mussolini’yi devirmek için bir darbe planlıyordu. Faşist yönetime karşı direnişin sesi ve tepkisini ortaya koyan metinler kaleme alıyordu Olivetti.. Uzun yıllar Amerikan ve İngiliz gizli servislerinin arşivinde saklı kalan bu belgeler, şimdi tarihçi ve yazar Mario J. Cereghino’nun araştırmalarıyla gün ışığına çıktı.

Cereghino’nun Amerikan gizli servisi Cia’nın atası sayılan Office of Strategic Services’de saklı tutulan belgeler arasında yürüttüğü araştırma, Adriano Olivetti’nin İtalya’yı karanlık bir geleceğe sürükleyen Duce yönetimindeki faşist idareye karşı aldığı pozisyonu, İtalyan yatırımcının bugüne kadar bilinmeyen portresiyle sunuyor okura.

Mr. Brown’ın darbe planı
Faşizme karşı direnişin içinde yer alan Adriano Olivetti, 13 haziran 1943’de bir başka direnişçi Filippo Turati’nin yurt dışına kaçmasına yardımcı olmuştu. Dönemin Amerikan ve İngiliz gizli servisleri Olivetti’nin Duce’ye karşı bir darbe hazırladığından ve direnişçilere destek verdiğinden haberdardı. İtalyan yatırımcının isminin anonim kalması için Duce’yi hedef alan darbenin Mr. Brown adlı bir kişi tarafından gerçekleştirilmesi tasarlanıyordu.

Mr. Brown lakaplı Adriano Olivetti, 14 haziranda İsviçre’nin Bern şehrinde olası darbenin ayrıntılarını görüşmek üzere ABD’li ve İngiliz yetkililerle masaya oturdu. Olivetti’nin yatırımcı niteliği gizli servis ajanlarını şaşırtmıştı. Ancak Londra’daki Foreign Office, İtalya’nın faşizm tehlikesinden Duce’ye darbe düzenlenerek değil doğal yöntemlerle kurtulmasını öngörüyordu. Ama Olivetti, Duce’nin acilen devrilmesinden yanaydı. Bu nedenle 19 haziranda yine Bern’de bu kez Soe’nin ajanlarıyla bir araya geldi.

İngiliz gizli kaynaklarındaki belgeler Adriano Olivetti’nin Duce’nin düzenlenecek olan bir darbeyle devrilmesini savunmaya devam ettiğini yansıtıyor. 10 temmuzda Amerikalıların Sicilya adasına yapacakları çıkartma ile eşzamanlı bir darbeden söz ediyordu Olivetti. Bu yönde faşist idare döneminde general olarak görev yapan Badoglio ile görüşmeye hazırdı.

İtalya’nın geleceği tartışılıyordu
İtalya’nın geleceği konusu o yıllarda Londra ve Bern arasında alevli tartışmalara konu oldu İngiliz gizli servisleri Duce’nin askeri bir darbeyle devrilmesi konusunda görüş ayrılığına düştü. 24 haziran tarihinde İngiliz bakan Eden bir karara vardı. Buna göre İngiliz yönetimi İtalya’nın sınırları dışında antifaşist bir komiteyi tanımayacağını duyurdu. İngilizler çökmek üzere olan İtalya konusunda herhangi bir sorumluluk almak istemiyordu.

İngilizlerin sırt çevirtmesine karşın Olivetti yola devam kararı aldı. Bu kez temmuz ayı başında Duce’yi devirmek amacıyla Vatikan ve Savoia ailesine ikinci bir plan sundu. Ancak bu girişimi de yanıtsız kaldı. Takvim yaprağı 27 temmuz 1943’ü gösteriyordu. Mussolini general Badoglio’nun emriyle tutuklanmıştı.

İngiliz gizli servisleri Adriano Olivetti’ye destek vermedikleri için siyasi anlamda ürkek davrandıklarını dile getirmişti. Mussolini’nin tutuklanmasına kadar uzanan Bedoglio’nun operasyonunda Olivetti’nin bir rolü olup olmadığı bilinmese de Olivetti yazı makinelerinin sahibi Adriano Olivetti, general Badoglio’nun ajanlarınca tutuklanarak Roma’da Regina Coeli hapishanesine kapatıldı.

Olivetti yabancı gizli haber alma servislerine gerçekleri yansıtmayan bilgiler aktardığı gerekçesiyle tutuklanmıştı. Ancak 1943 ekiminde İngilizler devreye girerek Roma’da tutuklu bulunan Adriano Olivetti’nin derhal serbest bırakılmasını istedi. General Bedoglio’ya İngilizler tarafından iletilen mektupta Adriano Olivetti’nin faşist idarenin önüne geçmek için farklı güçleri birleştirmek isteyen cesur kimliğine vurgu yapılarak özgür bırakılması rica ediliyordu.