Pandemi boyunca üretimin devamı ve tedarik zincirlerinin aksamaması gerekçesiyle alınan önlemler amacına ulaşmış, Türkiye ekonomisi birçok ülkenin aksine 2020 yılında yüzde 1,8 büyümüş ve 2021 yılı ilk çeyreğini yüzde 7 büyüme ile kapatmıştı.
Aynı dönemde pandemi nedeniyle kısa çalışma ödeneği uygulaması devreye sokuldu. Ayrıca işçinin rızası aranmadan patronların tek taraflı kararıyla işçinin ücretsiz izne gönderilmesine olanak sağlandı. İkinci önlem, “işten çıkarma yasağı” getirildiği iddia edilerek makyajlanmış ve ücretsiz izne gönderilen işçiler asgari ücretin yarısı civarında bir ödenekle yaşamaya mahkum edilmişti.
Gündeme getirilen bu uygulamaların tamamı, işçiyi değil patronları korumayı amaçlayan ve pandemi döneminde öncelikle işletmelerin işçilik maliyetlerinin bir bölümünün İşsizlik Sigortası Fonu’ndan karşılanması anlamına geldi.
Şimdi bu uygulamalar için sürenin dolması nedeniyle, 1 Temmuz’dan itibaren patronlar ertelenmiş işten çıkarma kararlarını arka arkaya vermeye başladılar. Ücretsiz izne çıkarılan işçilerin önemli bir bölümü, aslında işten çıkarılmak istenen emekçilerden oluşuyordu. Dolayısıyla, nasıl pandemi döneminde işçiler önemli bedeller ödediyse, kısıtlamaların kaldırılmasıyla yeni dönemde yeni ve büyük risklerle karşı karşıyalar.
Öte yandan patronlar, kısa çalışma ve ücretsiz izin uygulama sürelerinin dolmasıyla açılan yeni dönemi, istihdamda yüksek maliyetli gördükleri kıdemli işçilerin yerine daha düşük ücretli çalışanlarla devam etmek için bir fırsat olarak görüyorlar. İşten çıkarılanların yerine zamanla daha esnek ve daha düşük ücret koşullarında istihdam hedefiyle hareket edecekler.
Bununla birlikte pandemi boyunca birçok işyeri ve işletme, daha az işçiyle faaliyetlerini sürdürüp sürdüremeyeceğini test etti. Bazı işyerlerinde salgın döneminde fazla mesai yaygınlaştı. Şimdi 1 Temmuz ile açılan dönemde, patronlar tüm bu deneyimleri ve ihtiyaçları değerlendirerek istihdamda ve çalışma biçiminde yeni kararlar verecekler. Bu kararlar, kısa çalışma ödeneği alan ve ücretsiz izindeki milyonlarca işçinin geleceğini tehdit edecek.
Milyonlarca işçi tehdit altında
İşkur verilerine göre, Mayıs ayında önceki dönemlerden devam edenlerle birlikte 1 milyon 176 bin 817 işçi kısa çalışma ödeneğinden yararlandı. Bu rakam pandeminin ilk iki ayında 3 milyonun üzerindeydi. Ekim ayında 1 milyon düzeyinin altına düştükten sonra vakaların artması ve yeni kısıtlamaların gelmesiyle yeniden artışa geçmişti.
Ücretsiz izne ayrılıp nakdi ücret desteği alanların sayısı ise Mayıs ayında 996 bin 727 kişi. Pandeminin başında Nisan 2020’den bu yana bugüne kadar farklı sürelerle 3 milyon farklı kişi ücretsiz izne çıkarıldı.
Kısa çalışma ödeneğinden yararlananlar ve ücretsiz izindeki çalışanlar, TÜİK tarafından işsiz olarak kabul edilmediler.
Kayıtdışı ve güvencesiz çalışanlar ise bu sayılara dahil değildi ve salgında işlerini kaybettiler. Nihayetinde pandemi boyunca işsizler ordusu büyüdü, geniş tanımlı işsizlerin sayısı 10 milyon düzeyine çıktı.
Pandemide büyük ölçekli işletmelerde işler yolunda!
Emekçilerin ciddi bir tehdit altında olduğu, iş ve gelir kaybı yaşadıkları salgın döneminde madalyonun diğer tarafında patronların yüzü gülüyordu. Mayıs ayı sonunda İstanbul Sanayi Odası’nın (İSO) yayımladığı İSO 500 verilerinde, Türkiye’nin en büyük 500 sanayi firmasının 2020 yılında kârlılığının arttığı görüldü.
Araştırma sonuçlarını açıklayan İSO Başkanı Erdal Bahçıvan, konuya ilişkin şunları kaydetmişti:
“İSO 500’ün esas faaliyetlerinden elde ettiği karı gösteren faaliyet karı bir önceki yıla göre yüzde 55 oranında artarak 142,8 milyar TL olmuştur. Faaliyet karlılığı oranı da 2,7 puan artarak yüzde 10,8’e çıkmıştır.
Benzer şekilde ölçülmeye başlandığı 2013’ten bu yana 2019 yılı hariç sürekli artış gösteren FAVÖK (Faiz, Amortisman ve Vergi Öncesi Kâr) büyüklüğü, 2020 yılında yüzde 43,1 artışla 184,4 milyar TL’ye çıkmıştır. FAVÖK karlılığı oranı da 2,6 puan artışla yüzde 13,9’a yükselmiştir.
Yine vergi öncesi dönem kar ve zarar toplamı da yüzde 50,1 artarak 92,5 milyar TL olmuştur. Görüldüğü üzere sanayi kuruluşlarının karları 2020 yılında artış eğilimi göstermiştir.”
İSO 500 araştırması sonuçlarına göre, 2020 yılında 500 firmadan 423’ü kâr etti, 77’si zarar açıkladı. Bir önceki yıl kâr eden şirket sayısı 411, zarar edenlerin sayısı ise 89 idi. Buna karşılık, 500 büyük firmanın çalışanlara yaptığı maaş ve ücret ödemelerindeki artış, bir önceki yıl yüzde 20,5’ten bu yıl yüzde 14,4’e geriledi. Patronlar salgında çalıştırdıkları işçiye göreli olarak daha az verip, kârlarını ve kârlılıklarını arttırdılar.
1 Temmuz’dan sonrası
Salgın döneminde patronlar, kısa çalışma ödeneği ve ücretsiz izin uygulamasının devamından yana oldular. Bu nedenle hükümet bu uygulamaları defalarca uzattı. Ancak kısıtlamaların kaldırıldığı 1 Temmuz’dan itibaren bu uygulamaların sona ermesi ile birlikte patronlar işçilik maliyetlerinde artışa ve kârlılıklarında herhangi bir düşüşe mahal vermeden işten çıkarmalara başladılar.
İlk büyük ölçekli işten çıkarmalar havacılık sektöründen geldi. THY ve Pegasus’ta, salgın sırasında kararı alınmış ve ertelenmiş işten çıkarmalara 1 Temmuz itibariyle başlandı. Çok sayıda çalışan işsiz kaldı. Birçok işletmede de ücretsiz izindeki işçilerin işlerine dönemediği bildiriliyor.
1 Temmuz’dan sonra işyerlerinde sadece işten çıkarmaların değil çeşitli hak gasplarının artacağının sinyalleri alınıyor.
PE’den dayanışma çağrısı
Patronların Ensesindeyiz Dayanışma Ağı (PE), pandemide normalleşme süreciyle birlikte emekçilere yeni döneme ilişkin bir çağrı yayınladı.
AKP'nin işten çıkarma yasağı diye pazarladığı ücretsiz izin uygulamasının sona erdiği vurgulanan çağrıda, ücretsiz izindeki işçiler işten çıkarıldığına işaret edildi ve emekçilere yeni mağduriyetlere karşı dayanışma ağına ulaşma çağrısı yapıldı.
Patronların Ensesindeyiz Ağı’na aşağıdaki e-posta ve sosyal medya hesapları üzerinden ya da 0541 940 0514 numaralı telefondan ulaşılabilir:
Facebook: https://www.facebook.com/
Twitter: https://twitter.com/
E-posta: iletisim@
