Kayıp kültürler atlası: Süryaniler

Mezopotamya'nın kadim halklarından biri olan Süryanilerin günümüzdeki izlerine fotoğraf sanatçısı Rıdvan Başkurt'un objektifinden bakıyoruz.

Özkan Öztaş

Süryaniler dünden bugüne kültürel olarak en çok adından söz ettiren topluluklardan biri. Asurlular, Babiller, Keldaniler, Sümerliler ve Aramilerin devamı oldukları düşünülen bu topluluk bugün yaygın olarak Irak, Suriye, Lübnan ve Türkiye'de varlık gösteriyor. 

Tarihte Hıristiyanlık inanışını kabul edip sosyal hayatını buna göre düzenleyen ilk topluluk olarak bilinen Süryaniler, zaman içinde başta Avrupa ülkeleri olmak üzere bir çok yere göç etmiş durumda. Dolayısıyla da Türkiye'deki Süryani sayısı da binli sayılarla ifade edilir bir sayıya dönüşmüş bugün.

Süryani deyince, Mezopotamya'nın solmakta olan rengi, kaybolan rengi, kaybolan izi olarak tarif edildiğini denk geliriz daha çok. Ya da bu yazıdaki ifadesiyle kayıp kültüler atlasının belki de mihenk taşıdır Süryaniler. Çünkü Ortadoğu'daki bir çok kültürel başlık, kadim olan Süryani kültürü ile mukayese edilmekte ya da geçmişi araştırılmaktadır. 

Bugün dünya genelinde nüfusu 5 milyon civarında olduğu tahmin edilen Süryanilerin, Türkiye'de nüfusu ise 25 bin civarında. Kadim şehirleri kuran, Diyarbakır, Mardin gibi şehirlere imzasını atan bu kültürün günümüzdeki demografik karşılığı esasında kaygı verici boyutta azalmış durumda. 

Süryaniler Türkiye'de başta İstanbul olmak üzere, Mardin, Şırnak, Diyarbakır, Elazığ, Hakkari, Adıyaman gibi şehirlerdeki varlığı ile geçmişte ülkedeki en kalabalık Hıristiyan topluluğu oluşturuyordu. Bir yazıya sığmayacak kadar kültürel değer üreten, maddi ve maddi olmayan bir çok kültürel ifadede imzası olan Süryanilerin günümüzdeki devinimine bölgedeki fotoğraf sanatçısı Rıdvan Başkurt'un objektifinden bakmaya çalışacağız. 

Şırnak İdil'e Bağlı Öğündü Köyü'nden bir fotoğraf. Eski adıyla Midin

'Süryanilerin kültürel mirasının görsel bir ifadesi'

Bugüne kadar Süryanilerle alakalı nereleri çalıştınız? Şırnak'ta ya da diğer kentlerde nerelere temas ettiniz?

Mardin, Şırnak, Diyarbakır ve Hakkari gibi illerde Süryanilerin varlığına denk gelmem ve orada Süryanilerle ilgili fotoğraflar çekmem ile ilgili olarak yazıyorum. Bu illerde Süryanilerin yaşadığı yerler ve yapılar, Süryanilerin tarihsel ve kültürel mirasının görsel bir ifadesidir. Özellikle tarihi Süryani kiliseleri, manastırları, mezarlıklar ve diğer yapılar Süryanilerin kültürel mirasının görsel bir ifadesidir. Aynı şekilde, Süryanilerin dini ritüelleri ve törenleri gibi konuları da fotoğraflar aracılığıyla gözlemlemiş oldum. Bu fotoğraflar, Süryanilerin kültürel mirası hakkında daha fazla bilgi edinmem için önemli kaynaklar oluşturdular.

Bu yolculuk sırasında, Süryanilerin yaşadığı yerlerdeki insanlarla tanıştım ve onların hikayelerini duydum. Süryanilerin tarihsel ve kültürel kökenlerini daha iyi anlamak için önemli bilgiler sağladı. Ayrıca, Süryanilerin yaşadığı bölgedeki sosyal, ekonomik ve politik durumları da gözlemledim. Bu yolculuk, Süryanilerin kültürel mirasını ve yaşamlarını daha iyi anlamam için önemli bir deneyim oldu.

'Süryanilerin kültürel mirasını anlamak için önemli bir deneyim'

Süryanilerin dini ritüellerini gözlemleme ve fotoğraflama şansım oldu dediniz. Burayı biraz açar mısınız? Nasıl bir deneyimdi bu? Nelere denk geldiniz?

Beni en çok etkileyen ve mutlu eden dini ritüeller arasında Süryanilerin Paskalya bayramı kutlamaları yer alıyor. Paskalya, Hıristiyan inancında İsa'nın ölümünü ve dirilişini kutlar ve genellikle Nisan ayının ilk pazar günü kutlanır. Süryanilerin, Paskalya bayramını büyük bir coşku ve sevinçle kutladıklarına şahit oldum. Bu törenler arasında, kiliseye gitmek, dini hizmetlere katılmak, dua etmek ve sokaklarda yapılan yürüyüşler gibi ritüeller yer alıyor.

Ayrıca, Süryanilerin diğer dini ritüelleri arasında, düğün, doğum, ölüm ve diğer kişisel veya aile olayları ile ilgili törenler de yer alır. Örneğin, düğün törenleri genellikle kilise içinde gerçekleşir ve çiftlerin evlilik yeminlerini kilise lideri tarafından yapmalarını içerir. Doğum törenleri arasında ise, çocuğun ilk kez kiliseye getirilmesi ve adının kilise lideri tarafından verilmesi gibi ritüeller bulunur. Ölüm törenleri arasında ise, cenaze namazı ve mezarlıkta toprağa verilmesi gibi ritüeller yer alır.

Bu dini ritüeller, Süryanilerin inançlarını ve kültürlerini yansıtmakta bana daha iyi anlamak için önemli bilgiler sağladı. Bu yolculuk, Süryanilerin kültürel mirasını ve yaşamlarını daha iyi anlamam için önemli bir deneyim oldu.

Mardin Midyat'a Bağlı Gülgöze Köyü. Eski adıyla Ayinvert'teki bir kilise.

'Mimari yetenekleri beni gerçekten hayran bıraktı'

Gittiğiniz Süryani köylerinde mimari için ne söylersiniz? İnce işçilik ve estetik biçimler hakkında genelde Süryanilerden övgüyle söz edilir. Bunların izini sürmek mümkün mü?

Gittiğim Süryani köylerinde mimari açıdan oldukça etkilendim. Süryanilerin kullandığı doğal taşlar ile yapılmış evler ve yapılar hakkında övgüyle söz edilir. Bunu gerçekten gözlemlediğimde anladım. Özellikle Süryani kiliseleri ve manastırları, tarihi yapılar ve evler gibi binalar Süryanilerin mimari becerilerinin ve işçiliklerinin örneklerini sergiler. Bu yapılar, yerli malzemeler kullanılarak inşa edilmiştir ve genellikle doğal taşlar kullanılmıştır. Bu yapıların izini sürmek bugün hala mümkündür. Bu köylerde veya şehirlerde gezerken tarihi yapıları ve kiliseleri ziyaret edebilirsiniz. Bu yapılarda, Süryanilerin mimari ve işçilik becerilerini, doğal taşların kullanımını ve oluşan güzel ve estetik eserleri görmeniz mümkündü. Ayrıca, bu yapılarda genellikle izolasyon için doğal malzemeler kullanılmıştır, bu da yapıların sıcaklık dengelerini koruma ve enerji tasarrufu sağlama açısından önemlidir.

Süryanilerin mimari becerileri, yalnızca yapıların güzellikleri açısından değil aynı zamanda yapıların fonksiyonellik ve uygunluk açısından da gözlemlenebilir. Bu yapılar, genellikle toprak yüzeyine uygun olarak inşa edilmiştir ve doğal çevre ile uyumlu olarak tasarlanmıştır.

Bu yapılar, Süryanilerin tarih ve kültürlerini yansıtmakta ve bana daha iyi anlamak için önemli bilgiler sağlamaktadır. Bu gözlemlerim, Süryanilerin kültürel mirasını ve mimari yeteneklerini daha iyi anlamam için önemli bir deneyim oldu. Aynı zamanda bu yapıları görmek, beni etkileyen ve hayranlık bırakan bir deneyimdi. Onların estetik güzellikleri ve ince işçilikleri ile doğal taşlar kullanımından oluşan evler ile mimari yetenekleri beni gerçekten hayran bıraktı.

Süryaniler Hıristiyanlığa geçmeden önce de yine aynı coğrafyada yaşıyordu. Hıristiyanlık öncesi imgelere rast geldiğiniz oldu mu hiç?

Evet. Özelikle Mardin'deki Deyrulzafaran Manastırı'nda Hıristiyanlık öncesi döneme ait güneş motifleri gibi imgelerde rastlamak mümkündür. Bu tür imgeler, manastırın tarihi ve kültürel zenginliğini gözler önüne sermektedir. Aynı zamanda, Deyrulzafaran Manastırı dışında da bu tür imgelerin rastlandığı birçok köy bulunmaktadır. Bu köylerin geçmişi hakkında daha fazla bilgi sahibi olmak isteyenler için önerilerim arasında tarihi yerleri ziyaret etmek ve yerel halkla iletişim kurmak olabilir. Bu sayede, bu bölgenin tarihi ve kültürel zenginliği hakkında daha fazla bilgi edinebilirsiniz.

Süryaniler ile ilgili yaptığınız çalışmalarda hafızanızda en çok yer eden örnek neydi?

Süryaniler ile ilgili yaptığım çalışmalar arasında, en çok hafızama yer eden örneklerden biri gerçek bir hikayeye dayanıyor. Bir adamın Mor Gabriel Manastırı'nda gerçekleşen vaftiz töreni için ziyaretini fotoğraflamış ve kayıt altına almamıştım. Adam, ta Almanya'dan gelmişti. Adamın daha önce hiç çocuğu olmadığı için hayatı boyunca bir vaftiz töreni yapamamış. Mor Gabriel Manastırı'na gelmiş ve dua etmiş vaktiyle. Ve aradan geçen yıllarda da bir çocuğu olmuş. Bu hikayedeki adamın mutluluğuna, heyecanına denk gelmek benim için çok önemliydi. Adamın ailesi için en anlamlı olan bir gününe tesadüf etmiştim. Bu hikaye aynı zamanda benim açımdan, bir inancın insanların hayatlarındaki değişimleri gözlemleme şansını da sunmuştu. Bunu fotoğraflamak ve kayıt altına almak, bu töreni deneyimlemek benim için çok kıymetliydi. 

Mardin Nusaybin'deki Morevgin Manastırı'nın çanı

'Mimari yapılar dışında öne çıkan diğer unsurlar arasında kıyafetler de yer alıyor'

Peki mimari yapılar dışında neler öne çıkıyor Süryaniler söz konusu olunca? Kıyafetler? Ev eşyaları açısından düşününce de ulaştığınız veriler var mı?

Süryaniler söz konusu olduğunda, mimari yapılar dışında öne çıkan diğer unsurlar arasında kıyafetler de yer alıyor tabii. Kıyafetler, Süryaniler için önemli bir kültürel unsurdur ve özellikle kadınlar için özel olarak dikilmiş ve süslenmiş tulumlar, başlıklar yaygındır. Telkari sanatı, ince gümüş tellerin birleştirilmesiyle oluşan bir gümüş işleme sanatıdır. Telkari, Mardin'de meşhur olan bir gümüş işçiliği sanatıdır aynı zamanda. Bu sanat, özel bir alet ile elde edilmiş gümüş tellerin aynı kalınlıktaki iki ya da daha fazla gümüş telle örülmesi ile elde edilebilir. Telkaride tamamen el emeğiyle kullanılır. Bu sanat, Süryanilerin kültürel mirasının önemli bir parçasıdır bana göre ve bugün hala önemli bir örnektir. 

Bir de şarap üretimiyle biliniyor Süryaniler. Üretim süreçlerine denk geldiniz mi?

Evet. Aynı zamanda Süryaniler için şarap üretimi de önemli bir etkinlik. Önemsiyorlar. Benim de kadrajımda şarap üretim sürecine dair çekimler de yer alıyor doğal olarak. Bu çekimler arasında üzüm bağlarından üzümlerin toplanması, şarap yapımı, sürecinin çeşitli aşamaları ve sonuç olarak elde edilen şaraplar gibi farklı konular yer almaktadır. Bu çekimler aynı zamanda Süryanilerin şarap üretimine verdikleri önemi ve bu konuda uzmanlıklarını da göstermektedir.

'Süryanilerin azınlık haklarının korunması önemli bir başlık'

Bugün kültürel açıdan var olma mücadelesi gösteriyor Süryaniler. Kültürel devamlılıkları açısından ne gibi ihtiyaçlar var? Neler söylemek istersiniz?

Süryaniler, Türkiye'de ve Ortadoğu'da azınlık olarak yaşayan bir halk. Daha doğrusu azınlık haline geldi. Bu nedenle, Süryaniler sıklıkla hükümet politikaları ve çevresel din farklılıklarından dolayı sıkıntı çekiyor. Özellikle son yıllarda devletin bazı politikaları nedeniyle dışlanma ve azınlık haklarının ihlali söz konusu oldu. 

Süryanilerin yaygın yaşadıkları yerde daha çok gözlemlenen örnekler var. Gerçekten çok misafirperver bir halktır ve yabancıları kabul etmeye alışkınlar. Ancak Süryanilerin yaşadıkları sıkıntılar zaman içinde yaşamlarını ve kültürlerini ciddi oranda etkiledi. Bugün, Süryanilerin azınlık haklarının korunması önemli bir başlık bana göre.

Ayrıca Süryaniler, Türkiye ve Ortadoğu'nun tarihi ve kültürel zenginliğinin önemli bir parçasıdır. Süryanilerin kültürel mirasının korunması ve gelecek nesillere aktarılması önemli bu açıdan. Süryaniler tarihleri, mimari yapıları, sanatları ve kültürleri ile öne çıkıyor. Örneğin, Deyrulzafaran Manastırı, Süryaniler tarafından yıllardır korunan ve ziyaret edilen bir yer. Bu gibi örneklerin sayısının arttırılması ve korumaya alınması gerektiğini düşünüyorum.