"Küba Gerçeği", 2023 Şubat ayında Türkiye Komünist Partisi'nin (TKP) girişimiyle başlatılan bir yayın. Küba'da siyaset, ekonomi, yaşam, kültür gibi konularda Kübalı yazarların ürettiği makalelerin çevirilerini yayımlayan Küba Gerçeği'nde çıkan makaleler, artık soL'da paylaşılıyor.

Küba ekonomisi 2019 yılı itibariyle giderek ağırlaşan ABD ablukası, COVID-19’un sonuçları, 2008’den bu yana devam eden uluslararası ekonomik kriz, Ukrayna ve Ortadoğu’daki savaşlar gibi bir dizi olumsuz dış etkenden kümülatif olarak etkilenmiştir. Bunlara bir de ülkemizi oldukça sert vuran olumsuz iklim olaylarını da ekleyelim.

Bahsi geçen bu dış etkenler nesnel olarak Küba ekonomisinin 2021 yılında yalnızca %1.2, 2022 yılında ise %1.8 büyümesinde belirleyici olmuştur. Oysaki bu yıllar için planlanan büyüme hedefi sırasıyla %6 ve 4 idi. Öte yandan 2023 yılı için %3 büyüme beklenmesine rağmen GSYİH %1.9 oranında küçülmüştür. Tüm bunlar, 2019'da ulaşılan seviyeye kıyasla 2019-2023 yılları arasında GSYİH'de %10'luk bir kayıp yaratmıştır.

Öte yandan, 2021-2023 yılları arasında uygulanan temel ekonomi politika unsurlarının bu dönem için planlanan hedeflere ulaşamadığı söylenebilir. Bunun nedeni, iç ve dış etkenlerin bütünü ve başarısız bu sonuçların kümülatif etkilerinin 2024 yılı Küba ekonomisini katlanarak artan bir şiddetle sarsmasıdır.

Peki, geçtiğimiz yılki bu olumsuz tabloyu açıklayan unsurlar nelerdir?

Dış faktörlerin genişletilmiş bir analizini yaptığımızda, bu süreçte Küba’nın turizmdeki yavaş toparlanma, küresel olarak yüksek gıda fiyatları ve petrol ithalatını güvence altına alması gereken uluslararası anlaşmaların ihlal edilmesi ile başa çıkmak zorunda kaldığı görülmektedir. Kısacası tüm bunlar ülkenin 2019-2024 yılları arasında ülkenin 3 milyar dolardan fazla olduğu tahmin edilen bir dış gelir kaybına uğramasına neden olmuştur. Bu açığın 2024’ün ikinci yarısında daha da arttığı tahmin edilmektedir.

Ülke liderliğinin inkâr edilemez çabalarına rağmen, bu durum hızla acil önlemlerin alınması ihtiyacını yaratmıştır. Başkan Díaz-Canel’in de belirttiği gibi “…sürdürülemez olduğu için uygulanamaz olduğu kanıtlanmış bir yolda ısrar edilmemelidir.”1

Ülkenin ekonomik gelişimini etkileyen dış faktörlerin analizini daha da derinleştirecek olursak, ABD'nin ekonomik ablukasının kalkınmamızın önündeki temel engellerin ilk sırasında yer almaya devam ettiği görülmektedir. ABD ablukası, Şubat 2024 itibarıyla ülke ekonomisinde 164 milyar 61 milyon dolarlık birikmiş bir kayba neden olmuştur. Sadece Mart 2023 ile Şubat 2024 arasında ablukanın ülkeye maliyeti ise 5 milyar 57 milyon dolardan fazladır.2

Paralel olarak, küresel ekonomide IMF verilerine göre 2023’te %3.3, 2024’te %3.2 ve 2025’te %3.3 oranında zayıf bir büyüme kaydedilmiştir.3 Latin Amerika ve Karayipler’deki GSYİH artışı ise 2023’te %2.2, 2024’te %2.4 ve 2025’te %2.5 olarak tahmin edilen bir dalgalanma göstermiştir. Tüm bu veriler, Ukrayna’daki savaşının olumsuz etkileri ve İsrail’in Filistin halkına yönelik artan saldırganlığı ile bunların özellikle lojistik zincirler ve küresel değer zincirleri üzerindeki olumsuz etkileri açısından dikkate alındığında Küba’nın dış ticaretindeki olumsuzluklar daha anlaşılır olmaktadır.

Küba'nın ihracat verilerine bakıldığında, sadece nikel fiyatlarındaki geçici bir artışın olumlu etkisi olduğu görülmektedir. Bir ton nikelin fiyatı 2021'de ortalama 18.452 dolar’dan 2022'de 25.841 dolara yükselmiş olsa da, 2023'te 21.981 dolara düşmüştür. Buna ek olarak 2023’de nikelin yurtiçi üretimi tahminen 41 bin ton seviyesine gerilemiştir.4 2024 yılında ise üretim tahminen 32 bin ton olarak gerçekleşmiş ve ihracat gelir beklentilerini karşılayamamıştır.5 2024 yıllık ortalama nikel fiyatı ton başına 17.185 dolardır ve bu değer bir önceki yılın ortalamasından %20,1 daha düşüktür. Aralık 2024'ün ikinci yarısında ise fiyat 15.500 dolara kadar düşmüştür.

Ham şekerin fiyatı ise 2023 yılında %27.8 artarak ortalama 24,05 sent olmuştur.6 Ancak 2024'te küresel şeker fiyatı %13.2 düşerek 20,92 sente gerilemiş, Aralık ayının ikinci yarısında bu fiyat 19,55 sent seviyesine kadar inmiştir.

İthalat açısından bakıldığında, WTI petrol fiyatlarının 2022'de %39 artarak varil başına 94,91 dolara yükselmesinden zaten olumsuz etkilenmiştik. 2023'te bu fiyat ortalama 77,58 dolar olmuş ve 2024 için tahmin 77,99 dolar olarak belirlenmişti.7 Ancak Aralık ayının ikinci yarısında fiyat varil başına 70,44 dolara kadar düşmüştür. Olumlu bir gelişme olan bu düşüş eğiliminin bu yıl da devam etmesi muhtemeldir.

Gıda fiyatlarına gelince, 2023'te ortalama fiyatlar %13.7 oranında düşmüş olsa da, hala COVID-19 öncesi fiyatlardan daha yüksektir.8 2024 yılında küresel gıda fiyatları %2.1 oranında düşmüştür, ancak hala 2014-2016 ortalamalarının üzerindedir.

Ekonomi ve Planlama Bakanlığı tarafından sağlanan bilgilere göre9, 2023’de dış ticarette Küba’nın toplam mal ve hizmet ihracatı 9 milyar 70 milyon dolara ulaşmıştır. Ancak bu değer hedeflenenin 770 milyon dolar altında kalmıştır. 2024 yılı sonunda ihracatın 9 milyar 639 milyon dolara ulaştığı ve mal ihracat hedefinin %92.5'i gerçekleştirilirken hizmet ihracat hedefinin %101,6'ya ulaştığı görülmektedir. Hizmet ihracatında özellikle tıbbi hizmetler öne çıkmakta, turizm ve telekomünikasyon hizmeti açısından ise beklenen gelirin elde edilemediği anlaşılmaktadır. Bununla birlikte, 2024 ithalat hedefinin sadece %82.4'ü gerçekleştirilebilmiş, ithalat ağırlıklı olarak yakıt, gıda, ilaç ve tıbbi malzemeler üzerinde yoğunlaşmıştır.

Bu koşulların bir sonucu olarak, 2024 yılında ekonomik gelirler beklenenin 900 milyon dolar altında kalmış, bu da ülkeyi önceki yıllara göre daha büyük bir ekonomik baskı altında çalışmak zorunda bırakmıştır.

Benzer şekilde, dış finansman açısından bakıldığında, 2023 yılında doğrudan yabancı yatırımlarda (DYY) küresel olarak %3'lük bir artış görülürken gelişmekte olan ülkelerde %9’luk bir azalma söz konusudur. Küba’da ise 2023 yılında 484 milyon dolar değerinde 42 yeni anlaşma imzalanmış olup yıl sonunda aktif iş anlaşması sayısı 343’e ulaşmıştır. 2024 yılı için 30 kadar yeni DYY anlaşmasının yapılması öngörülüyordu10, ancak yıl sonunda toplam rakam 328 idi ve bunlardan yalnızca 3’ü yurtdışında yaşayan Kübalıların katılımını içeriyordu.11 Dolayısıyla hem ulusal hem de uluslararası alanda tahmin edilen yatırım rakamları,12 yaklaşık %5'lik bir büyüme oranı için gerekli olduğu hesaplanan yıllık 2 - 2,5 milyar dolarlık yatırım gereksiniminin gerisinde kaldı.13

Doğrudan yabancı yatırımların artışındaki yavaşlama, uluslararası sermaye piyasalarında yaşanan belirsizlikleri ve ABD ablukasının etkisini yansıtmaktadır, ancak bununla birlikte Küba'nın yatırımcılara olan borçlarını ve yeni işletmelerin ülkede büyümelerini sınırlandıran ekonomi politikalara da dikkat çekmektedir. DYY artırmak için yatırımcıların daha büyük risklerini dikkate alan bir yaklaşıma14 ve esnek ve hızlı müzakere süreçlerine ihtiyaç duyulmaktadır. Bu konuda Başbakan şu ifadeleri kullanmıştır: “...yabancı yatırımlar yeni işletmelerin kurulması açısından beklenen sonuçları sağlamadığı gibi faaliyette olan işletmelerin durumu da iyileştirmemektedir”.

Öte yandan, resmi olmayan kaynaklara göre, yurtdışında çalışan Kübalı işçilerin Küba'ya havale ettikleri döviz miktarı 2021 yılında %53.8 oranında azalarak tahmini olarak 1 milyar 84 milyon dolara düşerken,15 2023 yılında havale edilen işçi dövizi tahminen 1 milyar 972 milyon dolar idi.

2024 yılında ülkeye giren işçi dövizlerine ilişkin güvenilir veriler bulunmamakla birlikte, bazı eğilimlerin devam ettiği gözlemlenmektedir. Buna göre, Küba'ya yapılan havalelerde gayriresmî yolların ağırlık kazanmaya devam ettiği, nakit dolar yerine ayni yardımların (özellikle gıda) tercih edildiği ve toplam havale değerinde azalma eğiliminin sürdüğü gözlenmektedir.

Bu işçi dövizi havalelerinin devlet dışı sektörde işletme sermayesi olarak önemli bir rol oynadığını16 ve MLC (Küba’nın ABD doları ile 1:1 oranında işlem gören resmi digital para birimi) ile işleyen piyasada tüketim seviyesinde dikkate değer bir önemi olduğunu hatırlamalıdır. Bu bağlamda, 2021 tarihli bir çalışma, Küba’da hanelerin tahmini olarak %26'sının işçi dövizi havalesi aldığını ve bu miktarın ülkenin GSYİH'nin yaklaşık %2'sine tekabül ettiğimi belirlemiştir. Ayrıca bu dövizlerin %83.7'sinin ABD'den geldiği, %60'ından fazlasının ise kayıt dışı olarak ülkeye ulaştığı belirlenmiştir.17 Bununla birlikte, Inter-American Dialogue tarafından yakın zamanda yapılan bir başka çalışma, 2023 yılında Küba'ya gönderilen işçi dövizlerinin 2 milyar 458 milyon dolara ulaştığını iddia etse de bu rakamı destekleyecek kesin bir kanıt bulunmamaktadır.18

2019 yılından bu yana, tüm çabalara rağmen, yeniden müzakere edilmiş dış borç ödemelerinin temerrüde düşmesi önemli bir olumsuzluktur. Bu durum 2020 yılından itibaren daha da kötüleşerek 2024 yılına kadar devam etmiştir. Daha önceki çalışmalarda da açıklandığı üzere, bu ekonomik koşullar Küba'yı 2015 anlaşmasının ardından, Mayıs 2020'de Paris Kulübü ile yeniden müzakere talep etmeye zorlamış ve bu süreç sonunda yalnızca 2020 için ödemelerin ertelenmesi sağlanmıştır. Akabinde, borcun 2027 yılına kadar ödenmesi için ek bir süre belirlenmiştir.19 Ayrıca Rusya'ya borç ödemelerinin 2040 yılına kadar ertelendiği ve Çin ile borcun yeniden yapılandırılması için çalışmaların devam ettiği bildirilmiştir.20

Bu bağlamda Başkan Díaz-Canel'in Kasım 2022'de Cezayir, Rusya, Türkiye ve Çin'i kapsayan uluslararası seyahatı sırasında, Cezayir'e olan borcun faizinin silinmesinin ve ödemelerin süresiz olarak ertelenmesinin sağlandığı bildirilmiştir. Ayrıca Rusya ve Çin ile mutabık kalınan ve ödeme sorunları nedeniyle askıya alınan bir dizi yatırımın yeniden başlatılması konusunda uzlaşmaya varılmıştır. Buna Çin tarafından yapılan 100 milyon dolarlık bir hibe de eklenmiştir.21

2024 yılında yaşanan olumlu gelişme, başbakanın Halk İktidarı Ulusal Meclisi'nde yaptığı bir açıklamada, vadesi geçmiş dış borcun bir önceki yıla göre azalarak yaklaşık 303 milyon dolara gerilediğini bildirmesi olmuştur.22

Öte yandan, Küba’nın ekonomik koşullar iyileştiğinde dış borcunu ödemek konusunda kararlı olduğu Başbakan tarafından Halk İktidarı Ulusal Meclisi'nde yaptığı konuşmada kısa bir süre önce teyit edilmiş olsa da, makroekonomik istikrar programının önemli bir parçası olarak borcun daha esnek şartlarda yeniden müzakere edilmesinin gerekli olduğu vurgulanmalıdır. 2024 yılı sonunda, alacaklı kaynaklara göre Küba'nın dış borcunun yaklaşık 29,8 milyar dolar olduğu tahmin edilmektedir. Bu rakam yaklaşık olarak 2019 yılındaki seviyeye eşdeğer görünmektedir.

Mevcut durumda, asgari nakit çıkışıyla borç ödemelerini gerçekleştirebilmek için yeni ödeme yöntemlerinin uygulanması gerekmektedir. Bunlar arasında, yatırım karşılığında borç takası23, tercihli döviz kuru üzerinden ulusal para ile ödemeler, kamu borç tahvili ihracı (yeşil tahviller dahil), borçların iskontolu olarak geri satın alınması, karşılıklı yükümlülükler çerçevesinde borç iptali ve mal veya hizmet ihracatından elde edilen gelirler yoluyla borç ödeme gibi yöntemler yer almaktadır. Bunlar, alacaklıların güvenini kademeli olarak yeniden tesis etmek ve - sonuç olarak - bugün mevcut olmayan dış finansal akışların girişini sağlamak için uygulanabilecek bazı seçeneklerdir. Buna ek olarak, orta ve uzun vadeli bir mali strateji çerçevesinde borç ödemelerinin sürdürülebilirliğini güvence altına alacak fonların sağlanması gerekmektedir. Son olarak, 17 Ocak 2025 tarihinde, Paris Kulübü ile vadesi geçmiş borçların ödenmesi için yeni bir anlaşma yapıldığı duyurulmuştur; bu anlaşma Küba tarafına ödeme yükümlülüklerini yerine getirmesi için daha iyi bir çerçeve sunarak 2025 yılı için potansiyel olarak daha iyi mali koşullar yaratmaktadır.24 Buna ek olarak, Küba hükümetinin borç servisi şu anda gecikmiş olan Paris Kulübü seviyesine indirildi.

Kısacası, ortaya çıkan karmaşık uluslararası durum Küba ekonomisine ek ve çok ağır maliyetler getirmekte, ekonominin toparlanmasını geciktirmekte ve ekonomiyi canlandırmak için acil başka tedbirlerin alınmasını zorunlu kılmaktadır.

II

Küba'daki makroekonomik gelişmeler gözden geçirildiğinde, 2023 yılında GSYİH'deki %1.9'luk düşüş, ulusal ekonomi açısından oldukça olumsuz bir duruma işaret etmektedir. 2024 yılına gelindiğinde ise durum daha da kötüleşmiş, yukarıda belirtildiği gibi güçlü dış şokların etkisine iç ekonomik politika önlemlerinin beklenen sonuçları vermemesi ile durum daha da ağırlaştırmıştır.

Gerçekten de, 2024 yılı boyunca ülke daha büyük zorluklarla karşı karşıya kalmış ve daha yılın ilk yarısında ithalat hacmindeki %22'lik düşüş, ekonomide yeni bir daralmaya neden olabilecek kritik bir düzeye ulaşmıştır. Yıl sonuna gelindiğinde ise ithalat planının sadece %82.4'ü gerçekleştirilebilmiştir. Resmî GSYİH verileri henüz açıklanmamış olsa da, 2024’ün ikinci yarısının verileri dikkate alındığında, matematiksel bir ekonomik modelleme ile yapılan analiz,25 ekonominin muhtemelen %2'den daha fazla küçüldüğünü göstermektedir.26

Öte yandan, 2024 yılı Ocak- Eylül döneminde yatırımlar %7.3 oranında artmış olup bu artışın %37'si turizmde yoğunlaşmıştır. Buna karşın tarım sektörüne sadece %2.8 oranında yatırım yapılmıştır27 ki bu sektöre yönelik yatırımların gıda üretiminin desteklenmesi amacıyla acil olarak artması gerekmektedir. Ayrıca, ülkedeki elektrik üretiminin istikrarını garantilemek için gerekli kaynakların sağlanması gerekmektedir. 2024 yılında toplam yatırım harcamalarının %11.4’ü elektrik üretimi için yapılmıştır. Mevcut koşullar göz önüne alındığında, DYY da dahil olmak üzere ülkenin yatırım önceliklerinin gözden geçirilmesi elzemdir.

Halk İktidarı Ulusal Meclisi tarafından 2024 yılında yapılan bir bilgilendirmeye göre, bugün devletin sağladığı aile temel gıda sepetinin %100’ü ithal ürünlerden oluşmakta ve gıda gibi farklı kilit sektörlerde de üretimde düşüşler devam etmektedir.28

Aralık 2024’de Mecliste yapılan bir toplantıda özetle “...süt, yumurta, et ve mısır başta olmak üzere temel tarımsal ürünlerin üretiminde düşüş ve yetersizlik söz konusudur. Bununla birlikte, pirinç, sebze, fasulye ve kök bitkisi üretimi geçen yıla kıyasla ihtiyaç ile uyumlu olarak artmaktadır”. Ek olarak, Tarım Bakanlığı tarafından sağlanan ve Ekim 2024 itibarıyla güncellenmiş olan bilgiler, 2019 yılına kıyasla yumurta tavuklarının sayısının %63, yumurta üretiminin ise %95 düştüğünü göstermiştir. Ayrıca damızlık domuz sayısında %73, yem üretiminde %83 azalma, yakıt tedarikinde %90’lık bir düşüş ve sulanan arazi oranında %31’den %7’ye düşüş söz konusudur.29

Tabii ki, ülkeyi vuran kasırgaların tarıma verdiği büyük zarar da göz önünde bulundurulmalıdır. Kasırgalarda 17.000 hektar ekili alan, 190 domuz çiftliği, 134 kümes ve 60 sera zarar görmüştür. Tüm bu zorluklara rağmen, 2024 mali yılında 985.000 hektar alan ekilmiştir. Bu, son 10 yılın en yüksek rakamıdır.

Mecliste bu sorun değerlendirilirken Başbakan şu sonuca varmıştır: “...beklenen sonuçlara ulaşılamamıştır; buna girdilerdeki kısıtlar, yakıt eksikliği, düşük verim ve enerji yetersizliği gibi nesnel faktörlerin yanı sıra mevcut iyi uygulamaların yaygınlaştırılamaması gibi öznel faktörler de etki etmiştir”.

Turizm alanına baktığımızda, ülkenin 2023 yılında 2 milyon 436 bin 979 turist tarafından ziyaret edildiğini ve bunun 2022’ye göre %51'lik bir büyüme olduğunu görüyoruz. Ancak turizmdeki toparlanma beklenenden yavaş ilerlemiş ve turist beklentisi 3,5 milyondan 2,5 milyona çekildiyse de planlanan hedefe ulaşılamamıştır.30 2024 yılındaysa bu rakam 2,2 milyona düşerek yıllık %9.7’lik bir düşüşle sonuçlanmıştır.31 2024 yılı için 3,1 milyondan 2,7 milyona düşürülen beklenen turist hedefi sayısı da tutturulamamıştır. Yani toparlanma devam etmiş olsa da öngörülen oranda gerçekleşmemiştir. Bir önceki yıl Ocak- Eylül döneminde %25.8 olan otel doluluk oranları 2024 yılının aynı döneminde %24.2 oranı ile önceki yılın altında kalmıştır.32 Turizmdeki bu yavaş toparlanma, otel dışı yatırımların önceliklendirilmesi ve sektörün kârlılığını artırmaya yönelik ek önlemlerin alınması ihtiyacını bir kez daha gündeme getirmektedir.

2023'te açık veren sanayi faaliyetleri arasında şeker üretimi de bulunmaktadır. 2023 için planlanan 455 bin tonluk şeker üretimi hedefinde yalnızca 340 bin tona ulaşılabilmiştir ki bu önemli bir eksikliktir. 2024 yılı için ise öngörülen 412 bin tonluk şeker üretimi ise tarım ve sanayi makineleri için yedek parça ve yakıt eksikliği nedeniyle büyük ölçüde aksayarak yalnızca %39 oranında, yani yaklaşık 160 bin tonluk bir üretim olarak gerçekleştirilebilmiştir. Genel olarak sanayi üretiminin fiziki hacmi 1989’da %61.6’dan 2019'da %38.6'ya düşmüştür ve bu eğilim 2024'te de tersine çevrilememiştir.

Farklı yakıt türlerinin tedarikinde istikrarın kaybolduğu 2023 yılının sonundan itibaren kritik bir dönemeçle karşı karşıya kalınmıştır. 2024 yılında bu sorun daha da derinleşmiş ve 2016-2021 yılları arasında zaten %16.4 oranında azalmış olan elektrik üretim kapasitesi daha da azalmıştır. 33

Öte yandan, enerji üretim tesislerinin işletilmesi için yeterli finansman sağlanamamıştır. Bu nedenle, 8 yüzer enerji santralinin -gemisinin- kiralanması gibi olağanüstü önlemler alınması gerekmiştir.34 UNE (Ulusal Elektrik Birliği) tarafından yapılan bilgilendirmeye göre, bu durumda bile nominal kapasitesi 6.558 MW olan elektrik üretimi, aylar boyunca sadece 2.500 MW’a yani kapasitenin ancak %38’ine ulaşabilmiştir.35

2024 yılının özellikle ikinci yarısında, ekipman arızaları, iki kasırganın etkisi ve başta dizel olmak üzere yakıt tedarikindeki eksiklikler nedeniyle elektrik üretimi ciddi bir krizle karşı karşıya kalmıştır. Günlük elektrik kesintileri 1.400-1.500 MW seviyelerine ulaştı ve Ekim-Kasım aylarında üç kez ulusal elektrik şebekesi (SEN) tamamen çökmüştür.36 FRE’den elde edilen enerji üretimi toplamın yalnızca %3.45’i kadardır. Bu komplike sorun, Küba ekonomisini ve özellikle başkent dışındaki nüfusu önemli ölçüde etkilemiştir. Krizin büyüklüğü nedeniyle, yenilenebilir enerji kaynaklarını merkeze alan radikal bir dönüşüm programı kapsamında SEN’nin kurtarılması için acil bir program onaylanmıştır.

Yakıt tedariki açısından, ithalatta özellikle Venezuela’dan gelen sevkiyatlarda sorunlar yaşanmıştır. PDVSA (Venezuela Petrol ve Doğalgaz Şirketi) kaynaklarına göre, 2023 yılında günde ortalama 55.615 varil teslimat yapan Venezuela'nın kendi yakıt üretimindeki zorluklar nedeniyle, bu ülkeden tedarik edilen yakıt miktarı düşmüştür.37 Bu düşüş 2024 yılında da devam etmiş, Venezuela’dan Küba'ya ihracat edilen petrol günde ortalama 32.000 varile kadar gerilemiştir.38

2024'teki söz konusu bu enerji krizi, PEMEX gibi diğer tedarikçilerden alım yapılmasını gerekli kılmıştır. Daha önce de sözü edilen ve 2023 yılında Rusya ile imzalanan enerji tedarik anlaşması Mart 2024'te yürürlüğe girmiştir. Bu anlaşmanın 2025 yılı için daha iyi bir perspektif sunması beklenmektedir.39

Tüm zorluklara rağmen, 2024 yılında ulusal petrol endüstrisi yaklaşık 3 milyon ton ham petrol üretimi gerçekleştirerek planlananın %98.5’i oranında üretim hedefine ulaşmıştır. CUPET'in petrol üretimi günde yaklaşık 40.000 varile eşdeğerdir ve bu üretim büyük oranda ülkenin termoelektrik santrallerindeki elektrik üretimini desteklemeye devam etmektedir.40

Diğer sektörlere ilişkin sınırlı sayıdaki bilgi, 2024’de ekonominin beklentilerin çok altında bir performans sergilediğini ve bu durumun yıl boyunca daha da kötüleştiğini göstermiştir. EIU'nun tahminleri, tarımda %2, sanayi sektöründe %0.7 ve hizmet sektöründe %2.3'lük bir daralmaya işaret etmektedir.41

Toplumsal sorunlar perspektifi ile bakıldığında, 2024 yılı boyunca özellikle konut inşaatı, ilaç tedariki, maaşların alım gücü, emekli maaşları ve gıda ile ilgili olarak kritik sıkıntılar yaşanmıştır.

Son yıllarda konut inşaatında bir yavaşlama olmuş, 2022'de planlanan konutların sadece %55'i tamamlanmıştır. 2023'te bu oran %65.2’ye yükselirken 2024'ün ilk yarısında inşaat malzemesi ihtiyacının ancak %0.5'i karşılanabilmiştir.42 2024'te inşa edilen konut sayısının 7.500'den az olduğu tahmin edilmektedir.43 Son yıllarda doğal felaketlerden etkilenen konutların onarılması düşük seviyelerde seyretmiştir. 8 kişinin hayatına mal olan ve 50.000’den fazla konutu etkileyen Oscar ve Rafael kasırgaları aynı zamanda 115 sağlık birimini de etkilemiş ve tüm bu hasarların giderilmesi mümkün olamamıştır.

Sağlık sektöründe, MINSAP (Halk Sağlığı Bakanlığı) ilaç sıkıntısının ağırlaştığını ve Ekim 2024 itibarıyla ülkenin Temel İlaç Listesi'nin %51'inde eksiklik olduğu bildirmiştir.44 Temel sağlık göstergeleri olan bebek ölüm hızı 2024 yılında bin canlı doğumda 7.1 seviyesinde kalırken, anne ölüm hızı 100 binde 9.4’e yükselmiştir. Bu oranlar hala COVID-19 pandemisi öncesinde ulaşılan gelişmişlik düzeylerinin altındadır.

Emekli maaşları ile ilgili olarak, Aralık 2023 Meclis'te yapılan bir açıklamada, emeklilerin %44'ünün asgari emekli maaşı veya bunun altında (aylık 1.528 peso) maaş aldığı bildirilmiştir. Ortalama emekli maaşının aylık 2.075 peso olduğu saptanmıştır. Toplumun en hassas kesimlerine yönelik sarf edilen çabalara rağmen, ‘kırılgan’ olarak sınıflandırılan kişi sayısında artış söz konusudur. Hali hazırda sosyal yardım alan kişiler, asgari emekli maaşı veya daha düşük maaş alan emekliler ve asgari ücretle geçinen kişiler dikkate alınarak yapılan tahminlere göre, kırılgan olarak sınıflandırılan kişi sayısının toplam nüfusun yaklaşık %20 - 25'i civarında olduğu tahmin edilmektedir.45

Öte yandan, 2023 yılında işsizlik %1,9'da kalmış, devlet sektöründeki ortalama ücretler artarak aylık 5.750 pesoya ulaşmıştır.46 Ancak Ekonomik Faaliyet Oranı 2022'deki %65.6 seviyesinden geçen yıl %63.3'e gerilemiştir. Devlet dışı istihdam edilenler toplam istihdamın %37.6'sını oluşturmuştur. Kamu iktisadi teşebbüslerinin %26'sı esnek ücret uygularken uygularken, bu uygulama işçilerin %37'sini kapsayarak gelirlerinin artmasını sağlamıştır. 2024 yılında ayrıca Küba'da kayıt dışı çalışan oranının %20'ye ulaştığı bildirilmiştir.47

Son olarak, toplumun beslenmesinde bir bozulma söz konusu olmuştur. Havana Üniversitesi Ekonomi Çalışmaları Merkezi tarafından yapılan araştırmalara göre halkın kalori ve protein alımını gerilemiştir.48 2020-2022 yılları arasında alınan günlük kalori miktarının 3.150 kilokaloriden 2.800’ye düşerek %11.1 oranında azaldığı, günlük protein tüketiminin ise 85 gramdan 63 grama inerek %25.9 oranında düştüğü gösterilmiştir. Öte yandan, son yıllardaki enflasyon nedeniyle, üç kişilik bir hane için temel mal ve hizmet sepetinin maliyetinin, bu kişilerin toplam gelirlerinden birkaç kat daha yüksek olduğu tahmin edilmektedir. Ayrıca, nüfusun gelirinin yaklaşık %70'ini gıdaya harcadığı tahmin edilmektedir.49

Ülkenin ekonomik ve sosyal performansını etkileyen diğer toplumsal faktörlerle ilgili olarak, Halk İktidarı Ulusal Meclisinde demografik dinamikler incelendiğinde, son yıllarda doğum oranlarının ölüm oranlarının altında kalması ve son dönemde net dış göçün bir milyonu aşması nedeniyle nüfusun azalma eğilimi gösterdiği vurgulanmıştır.50

Yazar: José Luis Rodríguez

Yayınlandığı yer: Cubadebate

Yayın tarihi: 19 Şubat 2025

Çeviri: Didem Kul

2024 yılı dünya ekonomisi ve 2025 yılına dair perspektifler: Küba'ya etkileri-1