1 milyar doların üzerinde döviz geliri sağlayan un ihracatına sınırlama getirildiği açıklandı. Kur artışı nedeniyle döviz gelirlerinin büyük önem taşıdığı bir dönemde alınan karar dikkat çekti. Türkiye tek başına dünya un ihracatının üçte birini yaparken böyle bir karar neden alındı? Sorunun yanıtı sadece un üretimi ve ticaretine bakarak anlaşılmıyor. Ama buğday rakamlarına da bakıldığında AKP dönemi gerçeği bir kez daha karşımıza çıkıyor. Her bir birim ihracatın bir başka kalemde yarattığı yüksek ithalat faturası…
Türkiye’nin 30 milyon ton un üretim kapasitesi, yaklaşık 15 milyon ton da yıllık un üretimi bulunuyor. Yüzde 50 kapasite kullanım oranıyla çalışan un tesisleri 2017 yılında üretimin 3,6 milyon tonunu yani yaklaşık dörtte birini ihraç etmiş. Türkiye 2017 yılında dünya un ihracatının üçte birini gerçekleştirirken en büyük müşteri de ihracatın yüzde 16’lık bölümünün yapıldığı Irak.
UN İHRACATINDA REKORUN ÖBÜR YÜZÜ BUĞDAY İTHALATI REKORU
2002 yılında sadece 250 bin ton civarında ihracat yapılırken Irak başta olmak üzere Ortadoğu ve Afrika ağırlıklı dış pazar büyümesinin bir nedeni kapasitenin yüksekliği. Ancak aynı dönemde Türkiye’nin buğday ithalatının 1 milyon tondan 5 milyon tona çıktığı, buğday ithalatının yaklaşık yüzde 60’ının da Rusya’dan yapıldığı görülüyor. Buğday ithalatının faturası da 1 milyar doların üzerinde ve un ihracat gelirine yaklaşıyor.
BUĞDAY FİYATLARINI HEM KUR ARTIŞI HEM DE DÜNYADAKİ FİYAT ARTIŞLARI VURDU
İthal buğdayla üretilen unla yapılan ihracatın kur artışıyla birlikte iç piyasa fiyatlarını da kontrolden çıkardığı görülüyor. Sadece kur artışı değil, 2018 başından bu yana dünya buğday fiyatlarında görülen yüzde 20 civarında artış da ithal buğdayın maliyetini artırmış durumda. Ocak başında ithal buğday fiyatı 4,2 dolar civarındayken Ağustos sonunda 5 dolar civarında seyrediyor. Dolar bazındaki yüzde 20’lik artış, TL bazında neredeyse yüzde 100’lik artış anlamına geliyor.
TÜRKİYE BUĞDAY İTHALATÇISI
2017 yılında Türkiye’nin buğday üretimi 21,5 milyon ton oldu. Üretim ihracat dahil üretim için yeterli görünmekle birlikte makarna, pastane ürünleri gibi mamullerde kullanılan durum buğdayı başta olmak üzere Türkiye’nin üretimi kaliteli ürün ihtiyacını karşılamıyor. Büyük oranda devletin buğday üretimine yönelik desteklerini azaltması, çiftçinin gıda tekellerinin inisiyatifine bırakılması, geçmiş yıllarda “daha ucuz” ithalatı tercih eden un ve işlenmiş un mamulleri üreticilerinin yerli üretimin gelişimini engellemiş olması gibi nedenlerle Türkiye’deki buğday üretiminin ihtiyaçla eşleşmekten uzaklaştığı görülüyor.
İhracata getirilen sınırlamayla buğday ithalatının azaltılması ve ihracat fiyatlarının buğday ve unlu mamul fiyatlarını yukarı çekmesinin engellenmesi hedefleniyor. Ancak buğday ithalatının hangi ölçüde azaltılabileceği belirsiz. Çünkü özellikle kaliteli buğday yurtiçi piyasaya yönelik üretimde daha fazla kullanılıyor olabilir.