Kamusal varlıkların satılması denildiğinde akıllara hemen Özelleştirme İdaresi geliyor. Oysa yağmada Maliye Bakanlığı’nın rolü hiç de az değil. Her yıl irili ufaklı binlerce hazine taşınmazı Maliye Bakanlığı’nca satılıyor, kiralanıyor, tahsis ediliyor, kat karşılığı müteahhitlere veriliyor ya da çeşitli gerekçelerle üçüncü kişilere tahsis edilerek elden çıkarılıyor.
Maliye Bakanlığı, satış ya da gizli satış anlamına gelen bu işlemlere, Özal’ın deyişine sadık kalarak “atıl vaziyette duran kamu taşınmazlarının ekonomiye kazandırılması” adını veriyor.
Atıl duran kamu taşınmazlarının çoğu kent merkezlerinde kaldığı için iştah kabartıyor. Bu taşınmazlar satılınca yerine hemen bir AVM ya da devasa bir otel yapılıyor ve ekonomiye kazandırılmış oluyor. Kentlerin nüfus yoğunluğunun artmasıyla ortaya çıkan ulaşım, trafik, kirlilik gibi sorunlara ise yeni yollar, metrolar, özel araçlara yönlendirme gibi çözümler getiriliyor. Böylelikle ekonomi çarpan etkisiyle daha bir canlanıyor.
Kamu taşınmazlarının satılması performans göstergesi olarak sunuluyor.
Hazine taşınmazlarını Maliye Bakanlığının örgüt yapısı içinde yer alan Milli Emlak Genel Müdürlüğü yönetiyor. Genel Müdürlük 2010 yılı Faaliyet Raporunda hazine taşınmazlarını elden çıkarma konusundaki başarısıyla övünüyor: gelir birimi olmamasına karşın elde ettiği gelirlerle gündeme gelmekteymiş ve 2010 yılı bütçe hedeflerini %24.69 oranında aşmış. Bu oranlar, Raporun performans bilgileri bölümünde yer aldığına göre performans göstergesi olarak algılamamız gerekiyor.
Genel Müdürlüğün başarısı bununla bitmiyor. Hazine taşınmazları satıldıkça azalmıyor artıyor. 2003 yılında yaklaşık 109 milyon M² büyüklüğünde 2 milyon adet taşınmaz varken, 2010 yılında 192 milyon M² büyüklüğünde 3,5 milyona yükselmiş. Genel Müdürlüğün yaklaşık 4.700 personelinin büyük bir bölümü, daha önce kayıtlara girmemiş hazine mülkiyetindeki taşınmazları bularak kayda geçirmek için yoğun çaba gösteriyor. Taşınmazlara sahip çıkmak amacıyla değil elbette. Kıyıda köşede kalmış, gözden kaçmış taşınmazları bulup satabilmek için.
Ne kadar hazine taşınmazı satıldı?
Genel Müdürlüğün verilerinin derlenmesiyle 2004-2012/Kasım yılları arasında yaklaşık toplamı 625 milyon M² büyüklüğünde olan 98.000 taşınmazının satışa çıkarıldığı 523 milyon M²’sinin satıldığı, 100 milyon M² sinin ise henüz satılamadığı görülüyor. Bu sayıya her gün yenileri ekleniyor. Arsaya ihtiyacınız varsa Milli Emlak Genel Müdürlüğü’nün web sitesine girin, size uygun bir taşınmaz bulabilirsiniz. Başvuru yapmak çok kolay, ekrana gelen formu doldurmak yetiyor.
Satmanın başka yolları
Taşınmazlar irtifak, kullanım izni, tahsis, kiralama gibi yöntemlerle devredildiğinde hazine mülkiyetinde sayıldığı için satış olarak algılanmıyor. Ama satılmasından daha kötü sonuçları var. Çünkü satın almak için bedel ödemiyorsunuz. Sizden küçük tutarlı yıllık taksitler isteniyor.
İrtifak ve ön izin ya da kullanım izni olarak yalnızca 2010 yılında 46 milyon M² yüzölçümü büyüklüğünde taşınmaz devredilmiş, 5 milyon M² kiraya verilmiş.
Bu arada TOKİ de ihmal edilmemiş. Genel Müdürlüğün Faaliyet Raporunda 2010 yılında 14 milyon M² büyüklüğünde 123 taşınmazın bedeli karşılığında, 1,2 milyon M² taşınmazın ise bedelsiz olarak devredildiği, ayrıca kat karşılığında 400 bin M² büyüklüğünde 30 arsa verildiği belirtiliyor.
Maliye Bakanlığı, hazine topraklarını ağaçlandırmak üzere üçüncü kişilere kiralıyor ya da tahsis ediyor. 2008-2010 yılları arasında 25 milyon M² büyüklüğünde taşınmaz kiralanmış. Tahsis ise daha büyük miktarlara ulaşıyor. Yalnızca 2010 yılında 568 milyon M² alan tahsis edilmiş. Eğer bir ağaçlandırma projesi hazırlar ve Bakanlığa bunu onaylatırsanız, yüzlerce dönüm taşınmaz en az 49 yıl sizin oluyor. Üstelik kirası da çok düşük. Bu alanları kapatanlar, kamu taşınmazları üzerine badem, ceviz vb ağaçlar dikiyorlar, tel çitlerle çevirerek halkın giremeyeceği kapalı alanlar oluşturuyorlar. Gelir beklentileri oldukça yüksek ve siyaset ile yeterli bağlar kurulabilirse farklı amaçlarla kullanılmasının yolu da kapalı değil.
Lojmanlar da satılacak
Memurlara lojman olarak kullandırılan kamu konutları da satış gündeminden hiç düşmüyor. 2010 yılı itibariyle Hazinenin bu amaçla kullandığı 115.427 kamu konutu olduğu belirtiliyor. Bunların hepsinin şimdiden satılması gündemde değil ama yıllar içinde satılarak azaltılıyor.
Memurlar yaşadıkları yerde değil, tayin edildikleri yerde çalışan kamu emekçileridir. Ayrıca kimi görevlerde çalışanlar, rotasyon adı verilen uygulamalarla her ilde belirli sürelerle çalışıyorlar ve sürelerinin bitiminde başka illere tayin ediliyorlar. Göçmen durumunda oldukları için çalışma yaşamları boyunca kiracı olmaktan kurtulamıyorlar. Lojman uygulaması, memurun barınma sorununa yetersiz de olsa çözüm getiriyor.
Bütün memurların rotasyon uygulaması kapsamına alınacağı söylentileri giderek yaygınlaşıyor. Böyle bir ortamda, sayılarının artırılması yerine var olan lojmanların da satılmasının hedeflenmesi, daha çok memurun barınma sorunuyla karşı karşıya kalacağını gösteriyor.
AKP hazine taşınmazlarını satarak taban genişletiyor.
Kamu taşınmazlarının satış ya da benzeri yöntemlerle üçüncü kişilere devredilmesinin siyasi sonuçları vardır. Siyasal iktidarlara tabanlarını genişletme olanağı sağlar. AKP İktidarı bu yöntemden olabildiğince yararlanabilmek için elinden geleni yapıyor.
Resmi Gazetenin 16 Haziran 2012 günlü nüshasında bu amaçla bir Başbakanlık Genelgesi yayımlandı. Genelgede, belediye ve il özel idareleri dışındaki kamu kurum ve kuruluşları ile sermayesinin %50’sinden çoğu kamu kurumlarına ait şirketlerin, mülkiyetlerindeki taşınmazları Başbakanlıktan izin almadan satmaları ya da başka yöntemlerle elden çıkarmaları yasaklandı. Bundan böyle daha büyük sermaye gruplarına pazarlanmak için hazırlanan şirketlerin hangi taşınmazlarının korunacağı, hangilerinin satılacağına Başbakan karar verecek. Ayrıca bu Genelgeyle taşınmazların istenmeyen kişilere satılması tehlikesi de giderilmiş oldu. Yalnız bu uygulamanın küçük bir sakıncası olduğu belirtiliyor: Başbakanlıkta binlerce satış dosyası bekliyormuş. Satış performansı düşecek.