Afrika kıtasındaki varlığını güçlendiyermeye yönelik adımlarını hızlandıran Türkiye'nin son durağı zengin maden yataklarına sahip olan Nijer ve Somali oldu.
Bakanlardan oluşan Türk heyeti, iki gün önce Nijer'e giderek kimi görüşmeler gerçekleştirdi ve iki ülke arasında petrol ve doğal gaz başlığında iş birliğini öngören "Petrol ve Doğal Gaz Alanında İş Birliğine İlişkin Niyet Beyanı" imzalandı.
Öte yandan geçtiğimiz aylarda Somali'yle petrol ve doğal gaz alanında iş birliği anlaşması imzalayan Türkiye, dün de, ülkeyle Hidrokarbon Arama ve Üretim Anlaşması imzaladı. Türk Deniz Kuvvetleri'nin eşlik edeceği Türk araştırma gemileri birkaç ay sonra Somali'de faaliyete başlayacak.
Maden yatakları zengin, insanı aç ülke: Nijer
Nijer, zengin maden yataklarına sahip olan bir ülke.
Dünya Nükleer Birliği (WNA) verilerine göre Afrika'nın en yüksek dereceli uranyum cevherine sahip Nijer, dünyanın en büyük uranyum tedarikçileri listesinde de 7. sırada yer alıyor. Dünyadaki uranyum arzının yüzde 5'ini karşılayan Nijer'de 311 bin 110 metrik tonluk uranyum rezervi bulunuyor.
Yaklaşık 29 bin ton toryum rezervine sahip Nijer'de küçük ölçekli 69 altın madeni bulunuyor. Nijer, bu madenlerden her yıl ortalama 2 ton altın çıkarıyor.
Nijer, halihazırda günlük 20 bin varil ham petrol üretiyor, ancak ihracat kanalları olmadığı için üretilen petrolü verimli şekilde kullanamıyor. Yaklaşık 5 milyar dolara mal olan ve martta tamamlanan Nijer-Benin Petrol İhraç Boru Hattı (PENB) projesi sayesinde Nijer'in güneybatısından çıkarılan ham petrolün, 2 bin kilometrelik petrol boru hattıyla komşu ülke Benin'deki Seme Limanı üzerinden ihraç edilmesi hedefleniyor. Projenin hayata geçirilmesiyle, ülkenin günlük 110 bin varil ham petrol üretmesi bekleniyor.
Uluslararası Para Fonu (IMF), Nijer'in günlük 110 bin varil ham petrol üretebilmesi halinde ülke ekonomisinin yaklaşık yüzde 11 büyüyebileceğine dikkati çekiyor.
Öte yandan Birleşmiş Milletler İnsani Gelişmişlik 2023 Endeksi sıralamasında 193 ülke arasında 189'uncu sırada yer alan Nijer, kişi başına düşen 594 dolarlık milli gelirle "dünyanın en fakir 7. ülkesi" konumunda yer alıyor. Dünya Bankası verilerine göre Nijer'de halkın sadece yüzde 19,5'i elektriğe ulaşabiliyor, bu oran kırsal kesimde ise yüzde 7'ye kadar geriliyor.
Fransa'nın en büyük tedarikçilerindendi
18 nükleer santralde 56 reaktörü çalıştırmak için yıllık ortalama 7 bin 800 metrik ton doğal uranyuma ihtiyaç duyan Fransa, eski sömürgesi Nijer'den yaklaşık 50 yıldır uranyum temin ediyordu. Böylece ülke, Fransa'nın 3. AB'nin de 2. en büyük uranyum tedarikçisi konumunda bulunuyordu.
Ta ki 26 Temmuz 2023 tarihinde Nijer’deki Batı karşıtı askeri darbe gerçekleşene kadar...
Fransa'ya ait nükleer enerji şirketi Orano, ülkenin kuzeyindeki Imouraren uranyum yatağını 2015'te faaliyete sokmayı planlıyordu. Ancak 2011 yılında Japonya'da bulunan Fukuşima nükleer santralinde meydana gelen sızıntının ardından uranyum piyasasında yaşanan düşüş, çalışmaların askıya alınmasına neden oldu.
Nijer'in yeni askeri hükümeti ise mart ayından başlayarak 3 ay içinde söz konusu sahada madencilik çalışmalarına başlanmazsa şirketin işletme ruhsatının geri çekileceği konusunda uyarıda bulundu. Çalışmaların başlamaması sonucu, Orano'nun ülkenin kuzeyindeki Imouraren uranyum yatağındaki işletme ruhsatını 20 Haziran itibarıyla sonlandırıldı.
Imouraren uranyum yatağı, yaklaşık 200 bin ton rezerviyle dünyanın en önemli uranyum yataklarından biri kabul ediliyor.
Nijer pazarında yeni aktörler
Uzun yıllar boyunca sömürgeci güçlerin nüfuzu altında olan Nijer, özellikle yaklaşık bir yıl önce gerçekleşen Batı karşıtı askeri darbedenin ardından yeni yabancı aktörler için önemli bir pazar haline geldi. Fransa ile diplomatik ve ekonomik ilişkiler kesildi, konuşlu askerler geri çekildi. ABD'nin de ülkeden ayrılma süreci başladı.
Nijer pazarının önemli aktörleri Rusya ve Çin'in yanı sıra bir süredir Afrika kıtasındaki faaliyetlerini hızlandıran Türkiye de iki gün önce Nijer'e yönelik önemli bir adım attı.
Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, Milli Savunma Bakanı Yaşar Güler, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar, Milli İstihbarat Teşkilatı Başkanı İbrahim Kalın ve Savunma Sanayii Başkanı Haluk Görgün'den oluşan hükümet heyetinin Nijer'i ziyaret ederek dış politika, enerji, savunma ve güvenlik konulu kimi görüşmeler gerçekleştirdi.
Akkuyu iddiası gündeme geldi, İletişim Başkanlığı yalanladı
Ziyarete ilişkin Bloomberg'e konuşan kaynaklar, dünyanın en büyük uranyum tedarikçilerinden olan Nijer'e ziyaretin amacının, "uranyum yataklarına erişim talebi" olduğunu öne sürdü. "Türkiye Dışişleri, Savunma ve Enerji Bakanları, Batı Afrika ülkesi Nijer'in zengin uranyum yataklarına erişim sağlamak amacıyla ülkeyi ziyaret etti" ifadelerinin yer aldığı habere, şöyle devam edildi:
"Konu hakkında bilgi sahibi olan ve isminin açıklanmasını istemeyen kaynaklara göre, Dışişleri Bakanı Hakan Fidan başkanlığındaki ve MİT Müsteşarı İbrahim Kalın'ın da aralarında bulunduğu heyet, Türkiye'nin yeni nükleer enerji sanayisini desteklemek için Nijer'den uranyum tedarik etmek istiyor."
Kamuoyunda ise tedarik edilmek istenen uranyumun Akkuyu Nükleer Güç Santrali'nde (NGS) kullanılacağına dair iddialar gündeme geldi.
Söz konusu iddialar kısa süre içinde İletişim Başkanlığı Dezenformasyonla Mücadele Merkezi tarafından yalanlandı.
Açıklamada, "Akkuyu NGS Projesi için ihtiyaç duyulan uranyumun Nijer’den tedarik edilmesine yönelik Türkiye’nin herhangi bir girişimi bulunmamaktadır" denildi ve santralin yakıt tedariki için Rus devlet şirketi Rosatom’un yakıt şirketi TVEL ile 22 Aralık 2017 tarihinde uzun dönemli sözleşme imzalandığı belirtildi.
İş birliğine ilişkin niyet beyanı imzalandı
Her ne kadar uranyum tedarikine ilişkin iddialar yalanlansa da iki ülke arasında enerji başlığına dair anlaşıldı.
Ziyaret kapsamında Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar, Nijer Maden Bakanı Abarchi Ousmane, Petrol Bakanı Mahaman Moustapha Barké ve Enerji Bakanı Amadou Haoua ile bir toplantı yaptı.
İki ülke arasaında petrol ve doğal gaz başlığında iş birliğini öngören "Petrol ve Doğal Gaz Alanında İş Birliğine İlişkin Niyet Beyanı"nı imzaladı.
İmzalanan beyan ile iki ülkenin ilgili kurum ve şirketleri arasında diyaloğun artırılması planlanıyor. Bu kapsamda, Nijer'de yer alan petrol ve doğal gaz sahalarının geliştirilmesinde Türk şirketlerinin desteklenmesi ve teşvik edilmesi hedefleniyor.
Nijer'le sınırlı kalmadı: Somali'yle anlaşmaya varıldı
Türkiye'nin Afrika kıtasındaki enerji faaliyetleri Nijer'le de sınırlı değil. Halihazırda hem devlet kurumları hem de şirketler aracılığıyla kıtadaki birçok ülkede aktif rol oynayan Türkiye'nin, Somali'ye yönelik adımları da meyvesini verdi.
7 Mart tarihine Bakan Bayraktar ile Somali Petrol ve Maden Kaynakları Bakanı Abdirizak Omar Mohamed arasında petrol ve doğal gaz alanında iş birliği anlaşması imzalanmıştı.Yapılan anlaşmada, Türkiye'nin, Somali’nin kara veya deniz bloklarında petrol arama, değerlendirme, geliştirme ve üretimine yer verilmişti. Bunun yanı sıra bu projelerle ilgili taşıma, dağıtım, rafineri, petrol ve ürünlerinin satışı ile hizmet operasyonları da anlaşma kapsamına dahil edilmişti.
Petrol ve doğalgaz kaynakları bakımından Afrika'nın en büyük rezervlerinden birine sahip olan Somali'nin, çıkardığı yeraltı kaynaklarından elde edeceği gelirin yüzde 30'unu Türkiye'ye aktaracağı da gündeme gelmişti.
Türk gemileri birkaç ay sonra Somali'ye gidiyor
İş birliği anlaşmasının ardından dün İstanbul'da, Türkiye ile Somali arasında Hidrokarbon Arama ve Üretim Anlaşması'na ilişkin imza töreni düzenlendi. Bakan Bayraktar ve Somalili Bakan Mohamed'in katılımıyla gerçekleştirilen imza töreni sonrasında ortak basın açıklaması düzenlendi.
"Somali ile 7 Mart 2024 tarihinde yine bu salonda yaptığımız bakanlıklar arası anlaşmanın bugün itibarıyla artık daha somut hale döndüğünü görüyoruz" diyen Bayraktar, Türkiye'nin, Somali denizlerinde 3 blokta (Her bir blok 5 bin kilometrekarelik alana denk geliyor) hidrokarbon kaynağı arayacağını bildirdi.
Eylül ayının sonu, Ekim ayının başında 50 kişilik ekip ve Oruç Reis isimli gemi de dahil olmak üzere 6 gemi, Somali'ye giderek sismik çalışmalara başlayacak. Öte yandan çalışma yürütecek gemilere Türk Deniz Kuvvetleri'ne bağlı gemiler de eşlik edecek.
Anlaşmaya ilişkin imzalar, Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı Genel Müdürü Ahmet Türkoğlu ile Somali Petrol Otoritesi Üst Yöneticisi Abdulkadir Aden Mohamud tarafından atıldı.
