Bakanlık 2024 tütün ürünleri istatistiklerini gecikmeli olarak yayımladı. Türkiye'de önceki yıla göre 13,1 milyar adet daha fazla bandrollü sigara tüketildi. 2013-2024 dönemindeki artış hızı, 12 Eylül sonrası yıllardaki tüketim patlamasının hızından bile daha yüksek.
Meryem Vitni
Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurumu (TAPDK) 2017’de kapandıktan sonra kurumun görev ve yetkilerinin devredildiği Tarım ve Orman Bakanlığı, 2024 yılına ait tütün ürünlerinin üretim, yurtiçi satış ve ihracat istatistiklerini önceki gün yayımladı.
Buna göre, Türkiye’de 2024’te bandrollü sigara tüketimi 150,5 milyar adet olarak gerçekleşti.
Yaklaşık iki ay önce AKP iktidarında sigara yasağı ve serbestisi: Sigara tüketiminde yeni rekor başlıklı yazımızda paylaşılan endüstri kaynaklı 2024 yılı tüketim verisi böylece resmi veriyle teyit edilmiş oldu. Şubat ayı başında Philip Morris International’ın malumu olduğu verilerin üzerine kim, niye bu kadar süre oturdu, şimdi neden yayımlandı sorularının yanıtı yok. Bir zamanlar aylık düzende rutin yayımlanan söz konusu veriler bu sefer aşırı gecikmeyle yayımlanabildi.
Ulusötesi sigara şirketlerinin tam hakimiyetindeki Türkiye sigara piyasası, dünya trendlerinin epey üzerinde ve aksi yönünde, hızla büyümeye devam ediyor. 2024’te bir önceki yıla göre 13,1 milyar adet daha fazla bandrollü sigara tüketilmiş. Bir yıl içinde yüzde 9,54’lük bir artış demek bu. Aşağıdaki grafikten görüleceği üzere, 2013 sonrasında gitgide ivmelenen bir artış söz konusu.
Bu dönemde yaşanan sigara tüketimindeki artış hızı, 1980 sonrasında tütün piyasasının serbestleştirilmesiyle şirket girişlerinin başladığı, tütün kontrolüne ilişkin hiçbir düzenlemenin olmadığı, apartman cephelerini ışıklı Marlboro adamlarının kapladığı yıllardaki tüketim patlamasının hızından bile daha yüksek.
Diğer dikkat çekici bir husus, toplam bandrollü sigara üretiminin 198,3 milyar adete yükselmiş olması. Üretim kapasitesinde devam eden artış son bir yıl içinde yüzde 4,89 düzeyinde gerçekleşmiş. Sigara ihracatı ise 43,2 milyar adet düzeyinde kalmış; önceki yıla göre yüzde 13,1 oranında azalmış.
Sektör uzmanları, sadece bandrollü sigara ve diğer tütün ürünlerinde değil, bandrolsüz, yasadışı tütün tüketiminde de artışın devam ettiğini iddia ediyor. Bandrollü nargilelik tütün, sarmalık kıyılmış tütün, makaron ve yaprak sigara kağıdı üretimi ve satışına ilişkin 2024 verileri bu iddiayı doğrular nitelikte.
Örneğin, bandrollü nargilelik tütün üretimi 2024’te, önceki yıllar düzeyinde, 9,5 bin ton iken, yurtiçi satışı bir önceki yıldaki satışının yedide birinden bile daha az düzeyde, sadece 194 bin ton olarak gerçekleşmiş. Nargile sunum yasağının bu yıl içinde kaldırılmış olmasına rağmen, yasal tüketimdeki bu aşırı düşüş nargilelik tütün piyasasının yaklaşık tamamında tekrar yasadışı ticarete dönüş olduğunun işareti olabilir.
Aynı durum bandrollü sarmalık kıyılmış tütünde de görülüyor. 2022’de 15,3 bin ton üretilmişken, bu rakam 2024’te aniden 4,7 bin tona düşmüş. Bandrollü sarmalık kıyılmış tütünün tüketimi de oldukça düşük düzeyde, önceki yıldaki tüketimin üçte biri oranında, sadece 3,1 bin ton civarında gerçekleşmiş. Sarmalık tütünün yasallaştırılması için alınan önlemlerin, vergi indirimlerinin fayda etmediği, bu üründe de yasadışı ticarete kayışın devam ettiği söylenebilir.
Bir zamanlar 28 milyar adete (2017) kadar yükselmiş olan bandrollü makaron üretimi de, 2023-2024 arasında, 9,3 milyar adetten 5,9 milyar adete düşmüş. Aynı şekilde, bu ürünün yurtiçi satışları da son bir yılda 7,8 milyar adetten 4,9 milyar adete gerilemiş. Bandrollü yaprak sigara kağıdı üretimi ve satışlarında ise yüksek artış var. Son bir yılda üretim 4,9 milyar adetten 7,2 milyar adete, yurtiçi satışlar 3,9 milyar adetten 6,4 milyar adete yükselmiş. Anlaşılan, bandrollü yaprak sigara kağıdının içinde bandrolsüz tütünlerin tüketiminde artış yaşanıyor.
Türkiye’de bandrollü ve bandrolsüz tütün tüketiminde, hem kendi tarihsel hem de dünya rekorları kırılırken, büyük iştahla neoliberal piyasa düzenleme politikalarını uygulayan, ürün proliferasyonunun önünü açan, vergi indirimleriyle fiyat artışını frenleyen, TEKEL’i özelleştiren, sigara şirketlerine teşvikler veren, ödüllere boğan sorumlulardan ses çıkmıyor.