Bu yıl bütçe büyüklüğü başlangıçta 4 trilyon 469,6 milyar, bütçe gelirleri 3 trilyon 810,2 milyar ve bütçe açığı 659,4 milyar lira olarak öngörülmüştü.

Şubat’ta meydana gelen büyük deprem gerekçe gösterilerek temmuz ayında çıkarılan 1,1 trilyon liralık ek bütçeyle 5,6 trilyon liraya yükselen 2023 yılı bütçesi; Orta Vadeli Program’da (OVP) açıklanan gerçekleşme tahminiyle 6,6 trilyona çıktı. Yani Anayasa’ya ve 5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu’na aykırı olarak Meclis’in verdiği harcama izni 973,5 milyar lira aşılacağı tahmin edilmektedir. (Tablo 1)

Ek bütçe öncesinde gelen jet değişiklik

soL’a değerlendirmede bulunan iktisatçı Prof. Dr. Aziz Konukman, OVP’de ortaya çıkan bu gerçekleşme tahmini ve harcama artışını değerlendirdi ve bu yıl ek bütçe öncesinde Meclis'e gelen torba yasaya işaret etti. 5 Temmuz’da Meclis’e gelen torba yasanın 5. Maddesine geçici bir ibare eklendi. Ekin kapsamı, borçlanma limitinin artışına ilişkin.

Hazine ve Maliye Bakanı ve Cumhurbaşkanı'nda bulunan yüzde 5’lik borçlanma limitini arttılması hakkının üzerine net borçlanma tutarını bu yıla özgü olarak 3 katına çıkarabileceği ifade edildi. İki gün sonra yani 7 Temmuz’da da ek bütçe Meclis’e geldi.

Ek bütçede talep edilmeyen 1 trilyona yakın ilave ödenek artışı torba yasa sayesinde artırılan borçlandırma limitiyle yapılacağı anlaşılıyor. Bu da Meclis’e gitmeden harcama kaleminin yaklaşık 1 trilyon kadar arttırılmasının finansmanı sağlandı. Konukman, “Eğer iktidar bu gizli artışı ek bütçe teklifine taşısaydı, ek bütçe 1,1 trilyon değil, yaklaşık 2,1 trilyon olacaktı” değerlendirmesini yaptı.

Burada borçlanma hesaplamasını açıklayan Konukman şunları söyledi:

“Borçlanma limiti genel bütçe açığı kadardı (661 milyar). Borçlanma yasasında ilgili maddesinde ilgili limit iki kere yüzde 5 arttırılabiliyor. Bu arttırımlar yapıldığında tutar 733 milyar oluyor. Torba yasa bunun 3'le çarpılmasını öngörüyor ve bu hesapla tutar 2,2 trilyon olmasını öngörüyor. Yaklaşık 1 trilyonluk gizli ödenek artışı bu tutardan ödenecek. Bütçe açığı 0,6 trilyonken gerçekleşme tahmini 1,6 trilyon olacak yani bütçe açığı 1 trilyona yakın yükselmiş. Bu sözünü ettiğimiz tutar çerçevesinde borçlanmayla karşılanacak. Hatta ben iddia ediyorum, bütçe açığı 1,6 trilyon düzeyinde kalmayacak  2,2 trilyon düzeyine kadar yükselebilecektir. (Torba Kanuna eklenen madde sayesinde) Çünkü bu hesapla borçlanma limiti 2,2 trilyon.” (Tablo 1. Bütçe Dengesi satırı)

OVP’de gerçekleşme tahmini olan 6,6 trilyonluk toplam bütçe gerçekleşirse eğer, önümüzdeki 4 aylık sürede 3,2 trilyonluk harcama yapılacak. (Tablo 2) Konukman’ın tahmini, 0,6 trilyonluk bir artışın daha yaşanabileceği yönünde. Yani harcamaların 4 ayda 3,8 trilyona çıkabilme ihtimali üzerinde duruyor.

'Gizli' ek bütçe ne için?

İktidarın “paralel bir ek bütçe” hazırladığını ifade eden Konukman, bu sayede Meclis’ten hem 'gizli' ek bütçe rakamın hem de ayrıntılarının saklandığına işaret etti. Konukman, iddiasını şu sözlerle şekillendirdi: “Saray, bir paralel, gizli ek bütçe hazırlayarak bunu kamuoyundan sakladı.”

Konukman, bu ek bütçenin parlamentodan gizlenmesinin ilk nedeni olarak şuna işaret etti:

“Ek bütçenin denk olma zorunluluğundan dolayı harcamaları 1 trilyon daha yükseltseydi aynı şekilde bütçe gelirleri ve dolayısıyla vergi geliri de artacaktı. Bu da ilave vergi yükü nedeniyle emekçinin taşıma gücünü çok zorlayacaktı.”

Meclis verdiği izni aşan 973,5 milyarlık bir harcama yetkisini elinde bulunduran iktidarın yapabileceklerine işaret eden Konukman durumu “seçim şekeri” ifadesiyle özetledi.

Harcamaların en büyük parçası olan kalem, cari transferler. Toplam büyüklüğü önemsiz olmakla birlikte küçük dozlarla geniş kitleye ulaştırılabilecek türden harcama kalemlerini kapsıyor. Seçime dönük harcamaların bu alt kalemler üzerinden yapılabileceğini söyleyebiliriz. İlgili kalemde yer alan alt kalemler arasında Eğitim Amaçlı Diğer Transferler’den Ziraat Bankası-Tarımsal Üreticilere Kredi Faiz Desteği’ne, Eğitim Amaçlı Diğer Transferler’den Sağlık Amaçlı Transferler’e, KKM’den TOKİ paylarına pek çok bölüm yer alıyor. Konukman, “Bu kalemlerden her birinden bol kepçe dağıtılabilir” değerlendirmesini yaptı.

Sermayeye can suyu bütçeden

Aynı zamanda işin sermaye kısmına da vurgu yapan Konukman, “bütçe kimin için” sorusunu yeniden sorarak, yatırım harcamalarının gerçekleşme tahmini yükseltimesinin seçime dönük yatırım harcamalarına hız verileceği yönündedir. Sermaye kesimi kazançlı çıkacaktır. Nitekim gelecek 4 ayda 924,3 milyarlık yatırım gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. (Tablo2.)

Öte yandan yine 1 trilyona yakın bir miktarın da vazgeçilen vergi geliri olduğunu hatırlattı ve “Bunun çok büyük bir kısmı sermayenin lehine vazgeçilen vergi tutarı” dedi. 

Bütçeyle seçime hazırlık

“Bir yandan seçim rüşvetleri bir yandan da sermayeye kaynak transferleriyle seçimi kazanmaya yönelik muazzam bir avantaj” yakalandığı değerlendirmesini yapan Konukman “Bu sadece 2023’ün son 4 ayı için” hatırlatması da yaptı.

2024 bütçesinin de yerel seçimler için bir fırsata çevrileceği iddiasını dile getiren Konukman, “İktidar hem 2023’ün son 4 aylık olanaklarını hem de 2024 bütçesinin ödeneklerinin bir kısmını 2,5 aya sıkıştırmaya veya sonradan ek bütçeye gitme gibi olanaklarla seçimi kazanmak için olağanüstü fırsatlar edinebilir. Buradan tüm muhalefet partilerini uyarıyorum, sürecin takipçisi olunması gerekir” dedi.