AKP iktidarının ekonomi politikalarının sonucu ortaya çıkan ‘bölüşüm şoku’ milyonlarca emekçinin boğuştuğu hayat pahalılığı nedeniyle en temel ihtiyaçlarını dahi karşılayamadığı, ayın sonunu getiremediği koşulları yarattı. Keza yurt bulamayan milyonlarca öğrenci için de barınma sorunu eğitim hakkının kullanılmasını fiili olarak engeller oldu.
Tavan yapan ev kiraları barınma sorununu içinden çıkılamaz hâle getirince AKP’nin çözümü kendi başlattığı yüzde 25’lik kira artış sınırlamasını delik deşik edip kiracıları ve ev sahiplerini arabulucuların kucağına atmak olmuştu.
Yurttaşların sırtında kambura dönen sorundan sıyrılan iktidarın derdi, "amiral gemisi" inşaat sektörü başta olmak üzere piyasayı canlandırmak için değiştirebilecek yönetmelik aramak oldu.
Kredilerde faiz oranları fırlayınca AKP’nin yeni çözümü Bireysel Emeklilik Sistemi’nde (BES) kısmen ödeme ‘hakkı’ getirmek oldu. Konuyla ilişkin düzenleme Resmî Gazete’nin bugünkü sayısında yayımlandı.
Sigortacılık ve Özel Emeklilik Düzenleme ve Denetleme Kurumu tarafından hazırlanan Bireysel Emeklilik Sisteminde Kısmen Ödeme Hakkında Yönetmelik’e göre BES’i olanlar sözleşmelerini sonlandırmadan, konut alımı, evlenme, doğal afet ve eğitim gibi durumlarda birikiminin yüzde 50’si kadarını kullanabilecek. Düzenleme 6 ay sonra yürürlüğe girecek.
Hâlihazırda 6 yıl dolduğunda sistemden çıkıldığında devlet katkısının yüzde 30’u alınabilirken düzenlemeyle 5 yıldır sistemde olan yurttaş devlet katkısının yüzde 25’ini kullanabilecek. Uygulamayı kullananlarınsa 3 yıl daha zorunlu olarak sistemde kalmaları garanti altına alınacak.
Doğal afet gibi durumlarda tüm ihtiyaçlarının devlet tarafından karşılanması gereken afetzedelerin, kendi birikimlerinden oluşan fonu kullanmaları için yapılan değişikliklerin bir lütufmuş gibi sunulmasıysa düzenlemenin nasıl bir bakış açısıyla yürürlüğe sokulduğunun göstergesi.
Söz konusu düzenlemeyle BES'teki katılımcıların finansman ihtiyaçları nedeniyle sözleşmelerini sonlandırmak yerine sistemden ayrılmadan kredi kullanmış olmaları sağlanacak.
Konut satışlarındaki azalma AKP'nin huzurunu kaçırıyor
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK), yayımladığı ağustos ayı konut satış istatistikleri Türkiye genelinde konut satışlarının bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 1,1 azalarak 122 bin 91 olduğunu gösteriyordu. Ağustos döneminde ise satışlar yüzde 15,5 azaldı.
Ülke genelinde ipotekli konut satışları da Ağustos'ta bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 26,1 azalış göstererek 16 bin 375 oldu.
AKP’nin müteahhitler adında en çok umut bağladığı yabancılara yapılan konut satışlarıysa Ağustos'ta bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 42,0 azalarak 3 bin 58 olmuştu.
Son 3 yıldır yıllık 1,5 milyon bandında seyreden satışlardaki radikal düşüşte deprem, yükselen fiyatlar, yüzde 25 kira sınırı ve kredi kısıtlamaları etkili olurken konut krizi AKP iktidarı için yerel seçim sürecinde üstesinden gelinmesi gereken bir problem olarak duruyor.
Hâl böyleyken bu milyonlarca emekçinin uzun vadede enflasyonun üzerinde getiri imkânı sunacağı öne sürülerek dahil edildiği BES fonları, iktidarın kısa vadeli çözüm için iştahını kabartıyor.
Devasa fon 610 milyara ulaştı
Bireysel Emeklilik Sistemi'ndeki katılımcı sayısı Otomatik Katılım Sistemi'ndeki katılımcılar da dahil edildiğinde toplam 15 milyonun üzerinde yurttaşın sistemde kayıtlı olduğu görülüyor.
Emeklilik Gözetim Merkezi’nin 21 Eylül 2023 tarihli verileri fondaki devasa artışı gösteriyor. Buna göre Bireysel Emeklilik Sistemi’nde (BES) toplam fon büyüklüğü 610,1 milyar lira oldu.
Toplam fon büyüklüğünün 537 milyar 597 milyon lirası katılımcılardan gelirken sistemdeki devlet katkısı 72 milyar 484 milyon lira oldu. Sistemdeki toplam katılımcı sayısıysa 8 milyon 399 bin kişi oldu.
Otomatik Katılım Sistemi’nin (OKS) 21 Eylül 2023 verileri de EGM tarafından açıklandı. Katılımcı sayısının 7 milyon 167 bin olduğu sistemde toplam fon büyüklüğü ise 48 milyar 700 milyon lira oldu. Çalışan sayısının 7 milyon 167 bin olduğu OKS’de sertifika sayısı ise 10 milyon 431 bin olarak kayıtlara geçti.
Altı ay sonra tam yerel seçim sürecinde sektörü hızlandırabilecek ya da yurttaşların acil sorunlarının çözümü için sarılmak zorunda kalacağı uygulamanın şartları ise iktidar için bir kazan-kazan durumu ortaya çıkarıyor.
Genel şartlar nasıl?
1. Kısmen ödemeden sözleşmeleri en az 5 yıl yürürlükte olan ve "en az 5 asgari ücret" kadar katkı payını ödemiş katılımcılar, her 5 yılda bir kısmi ödeme imkanından yararlanılabilirler.
2. Kısmen ödeme başvurusu yapanlar sözleşmelerini 3 yıl boyunca sonlandıramayacak. Hakkını kullanan yatırımcı sistemde 3 yıl daha kalmak zorunda olacak.
3. Katılımcının kısmen ödemeyle talep ettiği tutar için satılması gerekli fon paylarına ilişkin son satım talimatının verildiği tarih, kısmen ödeme tarihi olarak kabul edilecek. Katılımcılar kısmen ödemeden yararlanmak için fonlara satış talimatı vermek zorunda olacak.
Evlilik ve konut edinme için genel şartlar
1. En az beş yıl yürürlükte olan bir sözleşmesi bulunan katılımcı, konut alımı veya evlenme hallerinde bu sözleşmesinden kısmen ödeme başvurusunda bulunabilecek. Bu fıkrada sayılan hâllerin her birinden, katılımcı bazında bir defaya mahsus olmak üzere kısmen ödeme hakkı kullanılabilecek.
2. Konut alımı için kısmen ödeme hakkından faydalanan katılımcı, başvuru tarihinden iki ay öncesine kadar veya kısmen ödeme tarihinden itibaren iki ay içinde aldığı konutun, kendi adına en az yüzde elli sahiplik payını gösteren kat mülkiyeti veya kat irtifakı kurulmuş tapu belgesinin bir nüshasını şirkete ibraz etmek zorunda olacak.
3. Evlilik için kısmen ödeme hakkından faydalanan katılımcı, başvuru tarihinden önceki iki ay içinde veya kısmen ödeme tarihinden itibaren iki ay içinde evlendiğini gösteren e-Devlet üzerinden alınmış nüfus kayıt örneğinin bir nüshasını şirkete ibraz edecek.
4. Kısmen ödeme talep ettiğinde içerde biriken devlet katkısının yüzde 20’si alınabilecek.
Eğitim maksatlı kısmen ödeme
1. En az beş yıl yürürlükte olan bir sözleşmesi bulunan katılımcı, başvuru tarihinde 21 yaşını aşmamış olmak koşuluyla Türkiye’de faaliyet gösteren üniversitelerin herhangi bir örgün eğitim lisans programına kayıtlı olması hâlinde bu sözleşmesinden kısmen ödeme başvurusunda bulunabilecek. Bu madde kapsamında kısmen ödeme hakkı, katılımcı bazında bir defaya mahsus kullanılabilecek.
2. Eğitim için kısmen ödeme hakkından faydalanacak katılımcı, e-Devlet üzerinden alınmış öğrenci belgesinin bir nüshasını şirkete ibraz edecek.
3. Katılımcı, kısmen ödeme hakkından aylık, üç aylık veya yıllık ödemeli ve dört yıl süreli yıllık gelir sigortası ürünü almak koşuluyla faydalanabilecek. Eğitim halinde yapılan kısmen ödemelerde sözleşme sonlandırma süresi 4 yıl olacak.
4. Kısmen ödeme talep ettiğinde içerde biriken devlet katkısının yüzde 25’i alınabilecek.
Doğal afet halinde kısmen ödeme
1. Genel hayata etkili afet ilan edilen bölgelerde, afetten zarar gören katılımcılar, doğal afetin meydana geldiği tarihten itibaren 6 ay içinde kısmen ödeme başvurusunda bulunabilecek.
2. Bu madde kapsamında katılımcı bazında bir defaya mahsus ve doğal afetin meydana geldiği tarihten önceki en son hesaplanan birikim tutarının yüzde 50’si ile sınırlı olmak üzere kısmen ödeme hakkı kullanılabilecek.
3. Bu madde kapsamında kısmen ödeme hakkından faydalanacak katılımcı, kurum tarafından duyurulan ve talep edilen belgenin bir nüshasını şirkete ibraz edecek.
4. Doğal afetlerde alınabilecek kısmen ödeme için yaş, süre ya da asgari ödeme tutarı gibi şartlar aranmayacak
5. Kısmen ödeme talep edildiğinde içerde biriken devlet katkısının yüzde 25’i alınabilecek.
Bireysel emeklilik sistemine katılanların ücretlerinden kesilip şirketlere yatırılan yüzde 3 oranındaki katkı paylarına 2013 yılından bu yana, yüzde 25 devlet katkısı veriliyor.
Şirketler yasa gereği bu paraları, Hazine Müsteşarlığının çıkardığı borçlanma araçlarını satın almakta kullanıyor; yani devlete borç veriyorlar. Katılımcıların bordrolarından kesilen paralarsa kamu ve özel fonlar arasında diledikleri gibi paylaştırabiliyorlar.
Fonda biriken paraları ve getirilerini değerlendiren şirketler, karşılığında 10 yıl ve daha çok prim ödemiş olanlara 56 yaşına geldiklerinde, hesaplarında biriken anapara ve getirilerinin toplamı kadar bir tutarı ödeyecekler.
