İşsiz kalanlara gelir desteği sağlamak amacıyla 1999 yılında kurulan İşsizlik Sigortası Fonu patronlara destek fonuna dönüştü. 2024'ün ilk 7 ayında fondan işsizlere ödenen işsizlik ödeneğinin payı yüzde 22 iken patronlara sağlanan desteklerin oranı yüzde 52 oldu.
İşsizlik sigortası primi brüt ücret üzerinden hesaplanıyor. Bu ücret üzerinden sigortalı işçiler yüzde 1, patronlar yüzde 2, devlet de yüzde 1 prim ödüyor. Birikimler faizde değerlendirildiği için fonun faiz gelirleri de bulunuyor.
İşsizler ve patronlar fondan ne kadar aldı?
İŞKUR verilerine göre, Ocak-Temmuz döneminde işsizlik fonunun gelirleri 178 milyar lira oldu. Bunun 28,2 milyar lirası işçilerden; 56,4 milyarı patronlardan ve 28,2 milyarı da devlet katkısından geldi.
Fonun giderleri ise 103 milyar lira oldu. Bunun 23,2 milyar lirası işsizlik ödeneği olarak ödendi. 42 milyar lira "teşvik ve destek ödemeleri" ve 13 milyar lira da "işbaşı eğitim programları" olmak üzere patronlara toplam 55 milyar lira teşvik ödendi.
Pandemide patronlara can simidi oldu
Son 6 yılda, pandemiyle geçen 2020 ve 2021 yılları dışında fondan patronlara yapılan ödeme işsizlere yapılan ödemeleri geride bıraktı.
2020 ve 2021 yıllarında emekçilere yapılan ödemelerin önemli bir bölümünüyse patronlara can simidi olan kısa çalışma ödeneği oluşturmuştu. İşten çıkışın yasaklandığı bu dönemde işçileri açlığa mahkum eden ücretsiz izin dayatması bu ödenekle finanse edilmişti.
Pandemi sonrasında patronların ödenekten aldıkları pay yüzde 69'a ulaşarak rekor kırdı. Bu rekordaki payın önemli bir bölümü ise çocuk işçilerden geldi.
Teşvikleri azalan patronların imdadına MESEM yetişti
Aralık 2021’de yapılan bir düzenleme MESEM’lere yönelik talebin patlamasına yol açtı. Yasa doğrultusunda tüm meslek liseleri bünyesinde MESEM açıldı. MESEM kapsamında staj yapacak 9, 10 ve 11’inci sınıf öğrencilerine asgari ücretin en az yüzde 30’u, 12’nci sınıftaki kalfalara ise asgari ücretin en az yarısı kadar ödeme yapılması kararlaştırıldı. Bu ücretler, işsizlik sigortası fonundan karşılanıyor.
Bu kapsamda fondan harcanan para 2022'de patronlara akıtılan tutarın dörtte birini, 2023'teyse yarısını oluşturdu.
İŞKUR çalışanlarının ücretleri bile fondan ödeniyor
Fonun bir diğer kullancısı da İŞKUR. 2015 yılından bu yana; “iş bulma, danışmanlık hizmetleri, mesleki eğitim, işgücü uyum ve toplum yararına çalışma hizmetleri…” yapan İŞKUR personelinin aylıkları bile fon bütçesinden ödeniyor.
Mart 2002’den itibaren işsizlik ödeneğine başvuran yaklaşık 20 milyon kişiden sadece 10,8 milyon kadarı ödeneğe hak kazanırken bu kişilere yapılan ödeme tutarı 87 milyar lira oldu. Patronlara son 10 ayda yapılan teşvik ve destek ödemeleri ise işsizlere 22 yılda ödenen tutarı aştı.
Fondaki para nerede birikiyor?
Fon varlığının yüzde 5-10 oranındaki tutarı işsizlik ödeneği, teşvik ödemeleri gibi nakit gereksinmesini karşılamak amacıyla banka hesaplarında tutuluyor. Yani fonda biriken paranın yüzde 10’u gerektiğinde kullanılmak, işsizlik ödeneği vermek vs. için nakit olarak banka hesaplarından kullanılıyor ve döndürülüyor. Kalanı da devlet tahvillerinde tutuluyor. Yani, fonda biriken varlıkların yüzde 90'dan fazlası nakit değil. Burada biriken fon tutarının çok büyük kısmı devlet tahvillerine yatırılmış yani devlete borç verilmiş oluyor. İşsizlik sigortası fonunda olağanüstü durumlarda birikmiş varlıkları bir anda kullanmak için nakit para bulunmuyor.
Aslında işçiler için işsizlik anında güvence oluşturacağı söylenerek biriktirilen para aktığında patronlara teşvik olarak gidiyor, elde tutulduğunda da yine varlığını patronlara adamış devletin kasasına emanet oluyor.
