BES'e otomatik katılım: Yeni BES uygulamasının tüm detayları

Katılımın zorunlu kılındığı ve sisteme girişin otomatik katılım olarak adlandırıldığı BES uygulamasında teknik ayrıntılar netleşiyor. İlk etapta 100 kişinin üzerinde çalışanı olan iş yerlerinde 45 yaş altı tüm çalışanlar kapsama alınacak.

Kerem Aydın

Finans tekellerinin çıkarı ve sermayenin ihtiyaçları için gündeme getirilen uygulama, kamusal emeklilik hakkını zamanla tasfiye etmek ve bireysel emeklilik sigortası sistemini derinleştirmek için kullanılacak.

OHAL döneminde Meclis’te kabul edilen ve 24 Ağustos 2016 tarihinde yürürlüğe giren Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile düzenlenen zorunlu Bireysel Emeklilik Sistemi (BES) uygulamasına, 1 Ocak 2017 tarihinde başlanacak.

Finans şirketleri, bu uygulama ile 2023 yılına kadar 100 milyar TL büyüklüğünde bir fon oluşmasını beklerken ülkedeki tasarruf oranının da yüzde 14-15 seviyesinden yüzde 23’e çıkması bekleniyor.

Kanunun yürürlüğe girmesinin ardından uygulamanın nasıl olacağına ilişkin belirsizlikler tartışma yaratıyordu. Bu tartışmaları gidermek için Hazine Müsteşarlığı geçtiğimiz haftalarda bir bilgi notu yayınlayarak, BES’te otomatik katılım ile bazı teknik ayrıntılara açıklık getirdi.

1 Ocak 2017’den itibaren ilk etapta 100 kişinin üzerinde çalışanı olan işyerlerinde istihdam edilen 45 yaş altı tüm çalışanları ilgilendiren BES’in kapsamına yaklaşık 13 milyon kişi girecek.

Halihazırda bireysel emeklilik sigortası ve benzeri özel sigorta kapsamında bugüne kadar 6,5 milyon kişi bulunuyordu. Yani hükümet yaptığı bu düzenleme ile mevcut pazarın iki katı büyüklüğünde kişiyi sisteme dahil edecek.

Çalışanın katkı payı, prime esas kazancının yüzde 3’üne karşılık gelecek. Bu oranı iki katına kadar artırmaya, yüzde 1’e kadar azaltmaya veya katkı payına maktu limit getirmeye Bakanlar Kurulu yetkili olacak.

Otomatik BES uygulamasında halihazırda devletin yapmakta olduğu (yararlanma koşulları ve tutarı sistemde kalma süresine göre farklılaşan) yüzde 25 prim katkısının yanı sıra bir defaya mahsus bin TL ve emeklilik hakkının 10 yılın ardından kullanılması halinde çalışana birikiminin yüzde 5'i ölçüsünde devlet katkısı yapılması öngörülüyor.

Hazine Müsteşarlığı tarafından duyurulan uygulamanın teknik ayrıntılarında öne çıkan konular şunlar:

OTOMATİK KATILIM UYGULAMASI KİMLERİ KAPSIYOR?

Türk vatandaşı veya mavi kartlı olup, 45 yaşının altındaki tüm 4a ve 4c kapsamındaki çalışanlar ve çalışmaya yeni başlayacaklar uygulamaya dahil edilecek. Özel sektör çalışanları bağlı bulundukları işyerinin büyüklüğü göz önünde bulundurularak, Bakanlar Kurulu Kararı ile tedrici olarak sisteme dahil edilecek.

İlk etapta 100 çalışan ve üstünü kapsayacak uygulamada bu işyerlerinin belirlenmesi noktasında, çalışanların otomatik katılıma dahil olma şartlarını taşıyıp taşımadıklarına bakılmaksızın (45 yaş altı ve üstü çalışan sayısı ayrımı yapılmaksızın) işverene bağlı tüm çalışan sayısı dikkate alınacak.

Bir defa kapsama alınan işyerinin çalışan sayısında, kapsama alınma tarihini müteakip gerçekleşen değişiklikler dikkate alınmayacak.Çalışan sayısının belirlenmesinde, birden fazla işyeri olan işverenler için bütün işyerlerindeki çalışanların toplamı göz önünde bulundurulacak.

SİSTEMLE İLGİLİ TERCİHLERİ İŞVEREN YAPACAK

Otomatik katılımlı BES’te emeklilik şirketinin seçimini, çalışanlar adına işverenler yapacak. Ancak emeklilik şirketinin değerlendirdiği fonların seçiminde çalışanlardan tercihleri sorulacak. Çalışana faizli ya da faizsiz fon tercihi sorulacak. Böyle bir tercihte bulunmayan çalışanlar için söz konusu tercihi işçi adına yine patron yapacak.

İşveren, katkı payını çalışanın ücretinden kesip emeklilik şirketine aktarmakla yükümlü olacak. Maaş ödemelerini Maliye Bakanlığınca işletilen Kamu Harcama ve Muhasebe Bilişim Sistemi kullanarak yapan Kamu Kurumları aynı sistemi kullanarak katkı payı ödemelerini gerçekleştirebilecek.

KAPSAMDAKİ ÇALIŞANLAR OTOMATİK GEÇECEK

Otomatik katılım kapsamında çalışanlardan herhangi bir form doldurulması veya herhangi bir imza istenmeyecek.

İşverenler, katkı payını zamanında şirkete aktarmaz veya geç/eksik aktarırsa, çalışanlarını sisteme dahil etmezse, çalışanın birikiminde oluşan parasal kaybından sorumlu olacak. Bu konuda her bir ihlal için Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca yüz Türk Lirası idari para cezası uygulanacak.

Otomatik katılım kapsamında işverene ek fayda ya da promosyon uygulaması yapılamayacak. Ancak çalışanları adına bu tercihi yapacak işverenlerin, böyle bir fayda sağlamayacağının nasıl garanti edileceği belirsizliğini koruyor. İşverenlerin tercih edeceği emeklilik şirketinin bağlı olduğu finans şirketi ve bankalardan farklı faydalar sağlamasının önünde bir engel bulunmuyor.

ÇALIŞAN FON TERCİHİ YAPMAZSA NE OLACAK?

Çalışanlar tarafından faizli/faizsiz fon tercihinin yapılmaması durumları için, işveren anlaşma yapacağı emeklilik şirketine ön tanımlı bir tercihte bulunabilir. Bu kapsamda, katkı payları yapılan tercih doğrultusunda öncelikle 2 aylık süre boyunca faizli/faizsiz fonlarda değerlendirilir, akabinde ise standart fonda yatırıma yönlendirilmeye devam eder. Çalışanlar yılda 6 defa fon dağılım değişikliği yapabilir.

MAAŞTA HACİZ DE OLSA KATKI PAYI KESİLEBİLECEK

Mevcut işyerinde SGK’dan emekli ve 45 yaşın altında halen çalışan varsa otomatik katılım ile sisteme dahil edilecek.

Çalışanın maaşı üzerinde haciz/nafaka gibi yasal kesintiler varsa dahi (maaşın yüzde 25’i düzeyinde) katkı payı ödemesi için maaşından kesinti yapılabilecek. Prime esas kazanç ve emeklilik keseneği etkilenmediği sürece ödenecek katkı payı tutarı değişmeyecek.

Ayrıca, çalışanlar otomatik katılım kapsamında mevzuatta belirlenenin oranın üzerinde bir oranda katkı pay kesilmesini talep edebilecek.

İŞSİZ KALMA VE İŞYERİ DEĞİŞTİRME DURUMUNDA NE OLACAK?

Çalışan işsiz kaldığında otomatik katılım kapsamındaki sözleşmesi, eğer kendisi devam ettirmek isterse sürecek. Çalışan iş yeri değiştirdiğinde; yeni iş yerinde otomatik katılım kapsamında emeklilik planı yoksa mevcut emeklilik planına yine isterse devam edebilecek.

Ancak, işyeri değişikliği durumunda yeni iş yerinde otomatik katılım kapsamında emeklilik planı varsa çalışan, işyeri değişince yeni işyerindeki plana birikim transferi ya da plan değişikliği ile geçiş yapabilecek.

Diğer yandan, otomatik katılım dışında ve daha önce bireysel emeklilik sisteminde (BES) sözleşmesi olan çalışanlar da, yeni bir sözleşmeyle sisteme ikinci bir planla dahil olacaklar.

OTOMATİK KATILIMDA DEVLET KATKISI

Otomatik katılım kapsamındaki sözleşmeler için Devlet katkısı üst sınırı BES sözleşmelerinin devlet katkısı limitinden ayrı hesaplanacak. Örneğin, 2016 yılı için otomatik katılım kapsamı dışındaki sözleşmesi için azami 4.941 TL devlet katkısı hesaplanırken, otomatik katılım kapsamındaki sözleşmesi için ayrıca 4.941 TL devlet katkısı hesap edileck.

%25 oranındaki Devlet katkısı teşviki ile 1.000 TL’lik ek Devlet katkısı teşviki için hak kazanma süreleri aynı olacak, hak ediş süreleri ise şöyle uygulanacak: