Bu örgüt 14 Aralık 2004'te Küba ile Venezuela arasında imzalanan bir karşılıklı yardımlaşma anlaşmasına dayanılarak bu iki ülke tarafından kuruldu. Kuruluşunun önemli dinamiklerinden biri, ABD'nin önerdiği Amerikalar Serbest Ticaret Bölgesi'ne (İngilizcede FTAA, İspanyolcada ALCA) alternatif oluşturulmasıydı.
Bu iki ülkenin ardından sırasıyla 29 Nisan 2006'da Bolivya, 23 Şubat 2007'de Nikaragua, 20 Ocak 2008'de Dominika, 9 Ekim 2008'de Honduras ve 24 Haziran 2009'da da üç ülke, Saint Vincent ve Grenadinler, Antigua ve Barbuda ile Ekvador bu örgüte katıldılar. Ancak 2009 yılında Honduras'ta yaşanan darbe sonrasında iktidarı alan yönetim, bu ülkenin ALBA üyeliğini 13 Ocak 2010'da sonlandırdı. ALBA'nın halen Latin Amerika ve Karayipler'den 8 üyesi bulunuyor.
ALBA'nın kurulduğu dönemde kıtada soldan esen rüzgarların çok önemli bir dinamik oluşturması örgütün oluşumunu tetikliyor. Her ne kadar Küba ve Venezuela arasındaki bir yardımlaşma anlaşmasına dayansa da, örgütün oluşumu ve büyümesi solcu iktidarlar arasındaki dayanışmanın ötesine geçen dinamikleri barındırıyor.
Bilindiği gibi FTAA, ABD tarafından, bütün Amerika kıtasını bir serbest ticaret alanına dönüştürmek ve Küba'yı izole etmek amacıyla önerilmiş ve 34 ülkenin ticaret bakanı 2003 Kasımı'nda Miami'de toplanmışlardı. Ancak zaman içerisinde Latin Amerika'daki sol rüzgarların ve bazı ülkelerde bu rüzgarlarla göreve gelen iktidarların itirazları sonucunda hiçbir zaman gerçek anlamda hayata geçemedi. Halen kağıt üzerinde varlığını sürdürmekle birlikte, özellikle Arjantin, Brezilya ve Şili gibi önemli Latin Amerika ülkelerinin itirazları nedeniyle yıllardır fiilen varlık göstermiyor. Bu durumu, ALBA'nın en önemli başarılarından biri olarak değerlendirmek gerekiyor.
ALBA, temel olarak bir işbirliği örgütü ve Latin Amerika ve Karayip ülkelerinin toplumsal, siyasal ve ekonomik bütünleşmesi düşüncesine dayanıyor. Serbest ticaret anlaşmalarının öngördüğü ticaret liberalizasyonunun aksine toplumsal refah, mübadele ve karşılıklı ekonomik yardımlaşma olgularını eksen alıyor.
ALBA'nın kıta çapında elde ettiği itibarın önemli bir boyutunu, yardımlaşma olgusu oluşturuyor. Başlangıçta Küba ile Venezuela arasında imzalanan anlaşmaların dışında bu iki ülke yardımlaşma olgusunun ağırlık kazanması için bugüne kadar önemli çaba harcadı. Venezuela, Petrocaribe isimli petrol birliği üzerinden bölge ülkelerinin uygun fiyatlarda petrol elde etmesini sağlıyor. Küba da elindeki nitelikli işgücünü, özellikle de tıp alanındaki yetişmiş işgücünü, ihtiyaç sahibi ülkelerin hizmetine sunuyor. Bu durum, ALBA'nın ticaret odaklı bir örgütün ötesinde anlam kazanmasını sağlıyor.
ALBA, 2009 yılında yapılan bir anlaşma ile SUCRE isimli para birimini yürürlüğe koyma kararı aldı. Kısa bir süre önce sanal para birimi olarak değer kazanan bu para biriminin gelecekte ALBA üyesi ülkelerin ortak para birimi olması hedefleniyor. Ancak bu konuda bazı zorluklar var. Üye üç Karayip ülkesi olan Antigua ve Barbuda, Saint Vincent ve Grenadinler ile Dominika, zaten Doğu Karayip ülkelerinin kendi aralarındaki ortak para birimi olan Doğu Karayip dolarını kullanıyorlar. Ayrıca ALBA üyesi ülkelerin, kendi aralarındaki ticaret hacmi pek de yüksek değil.
Her ne kadar ekonomik kaygılarla kurulmuş olsa da ALBA'nın şu anda ekonomik bir anlamdan çok daha fazla siyasal bir anlam ifade ettiğini söylemek mümkün. Sosyoekonomik programların eşitlik temelinde uygulanmasını sağlaması, bu açıdan Latin Amerika için önemli bir ilerleme anlamına geliyor. Ayrıca kıtada, öncelikle neoliberalizme ve sağ ideolojilere karşı güçlü bir sol odak oluşturulması işlevini görüyor. Latin Amerika'nın bütünleşmesi düşüncesi Küba'nın şekillendirdiği ideolojik zeminde yeşeriyor. Dayanışma, yardımlaşma gibi ilkeler belirleyici olurken, toplumsal yarar sağlayan işbirlikleri gelişiyor.
ALBA'nın uluslararası düzlemde üstlendiği işlevi ortaya koyan önemli örnekler var. Bilindiği gibi Küba devrimden bir süre sonra, 1962 yılında OAS (Amerika Devletleri Örgütü) üyeliğinden çıkarılmıştı. Kısa bir süre öncesine kadar sol iktidarlara sahip OAS üyesi ülkeler Küba'nın üyeliğinin yeniden verilmesi için ciddi çaba harcadı. Nihayet 2009 yılında OAS Küba'yı yeniden üyeliğe davet etti. Ancak Küba, onurlu bir tavırla, OAS'a üye olmayı reddetti.
Bir başka örnek Honduras'ta yaşanan darbenin hemen ertesinde geldi. ALBA, üyesi olan Honduras'taki darbenin OAS tarafından kınanmasını sağladı. OAS'taki geleneksel ABD ağırlığı bu kararı değiştiremedi ve ABD bu konuda görece utangaç bir politika uygulamak zorunda kaldı.
2009 yılının Aralık ayında Kopenhag'da yapılan İklim Değişikliği Konferansı'nda ALBA üyesi ülkeler örgütlü bir tutum alarak emperyalizmin dayatmalarına karşı koydu.
Bütün bunların son derece olumlu olduğu açık. Öte yandan ALBA'nın ekonomik açıdan da ağırlık kazanmaya ihtiyacı var.
Ancak üye sayısının sınırlı kalması, diğer önemli Latin Amerika ülkelerinin üyelikle ilgili herhangi bir niyetlerinin bulunmaması, MERCOSUR gibi başka bazı uluslararası ekonomik birliklerin varlığı gibi etkenler ALBA'nın yakın gelecekte ekonomik etkisinin büyük bir ölçekte artacağına yönelik herhangi bir işaret sunmuyor.
ALBA'nın bugüne kadar kazandığı en önemli işlevlerden biri Küba ekonomisine sunduğu büyük yarar. Küba'nın yaşadığı kimi zorlukları, özellikle de ABD ablukasının yarattığı bazı güçlükleri telafi etmesi için ALBA büyük bir destek sunuyor.
Devrimci süreçlerin yaşandığı ve bu nedenle emperyalizmin süreklileşmiş basıncı altında yaşayan kıtada ALBA gibi bir uluslararası örgütün varlığı son derece önemli bir olgu. Bu örgüt Latin Amerika ve Karayip ülkelerinin arasında işbirliği kurmakla kalmıyor, sol ideolojinin kıta üzerinden dünyadaki meşruiyet alanının genişlemesine de katkı yapıyor.
Murat Akad
ALBA'nın kuruluş deklarasyonuna aşağıdaki bağlantıdan ulaşabilirsiniz: