Ünlü İngiliz model Naomi Campell, 1997 yılında Güney Afrika’da katıldığı bir yemekte dönemin Liberya Devlet Başkanı Charles Taylor’dan hediye olarak değerli taşlar aldığını itiraf etti.
Sahip olduğu servetle çok daha fazlasını alabilecek güce sahip Campbell’in aldığı “birkaç parça taş”ı önemli kılan ise bu taşların “kirli elmas”, yani özellikle Afrika’da yaşanan iç savaş ve çatışmaların en önemli finansman kalemlerinden olmaları.
Mandela’nın davetinde verildi
Güney Afrika Devlet Başkanı Nelson Mandela tarafından 26 Eylül 1997 tarihinde verilen bir yemeğe, aralarında dönemin Liberya Devlet Başkanı Charles Taylor, İngiliz model Naomi Campbell ve Amerikalı müzik yapımcısı Quincy Jones’un da bulunduğu bir grup ünlü katılmıştı.
İddiaya göre Naomi Campbell, yemek sonrasında Liberya Devlet Başkanı Taylor’dan hediye olarak bir kese içinde “birkaç küçük ve kirli taş” aldı. Campbell’in aldığı bu taşları önemli kılan ise, Taylor’un Ocak 2008’de Birleşmiş Milletler Uluslararası Ceza Mahkemesi’nde yargılanmaya başlanması oldu. Mahkeme, Liberya’nın komşusu Sierra Leone’de yaşanan ve on binlerce insanın ölümüyle sonuçlanan iç savaşta, Liberya Devlet Başkanı Taylor’un kirli elmaslar karşılığı Sierra Leone’li çetelere silah temin ettiğini iddia ediyor.
Yakın zamana kadar Taylor’dan elmasları aldığını reddeden Campbell’den geçtiğimiz günlerde gelen itiraf ve sonrasında taşlara ulaşılması, mahkemede Taylor aleyhine önemli bir delil oluşturuyor.
Sektör için “kirlisi” makbul
Medyatik bir isim olan Campbell’in adının karışmasıyla dünya kamuoyunun gündemine giren “kirli” ya da “kanlı” elmaslar, daha öncesinde de benzer isimle çekilen bir Hollywood prodüksiyonu yoluyla gündeme gelmişti.
“Kirli elmas”, “kanlı elmas”, “savaş elması”, “sıcak elmas” vb. isimlendirmeler, genellikle bir işgal ya da çatışma bölgesinde çıkarılan ve işgalci, isyancı ya da paramiliter güçlerin silah finansmanı için ticareti yapılan elmasları ifade etmek için kullanılıyor.
Öte yandan bu kavram “temiz elmas” olabileceği gibi önemli bir yanılsamaya da kapı açıyor: Çünkü dünya elmas üretiminin yarısının gerçekleştirildiği Afrika’da, üretimin tamamına yakını ya bir çatışma bölgesinde, ya da uzun çatışmaların ardından varılan kirli pazarlıklarla “barışın” sağlandığı bir bölgede gerçekleştiriliyor.
Çatışma olsun ya da olmasın, Afrika’nın elmas üretim bölgelerinde görülen manzaralar birbirine benziyor: Çıkardıkları elmasları çalıp kaçmamaları için başında silahlı nöbetçilerin beklediği, insanlık dışı kontrollere maruz kalan, çoğu çocuklardan oluşan, kölelik koşullarında, hatta bizzat köle olarak çalışan insanlar.
“Oran düşük” ama...
Uluslararası elmas üreticileri ve tüccarlarının örgütü Dünya Elmas Konseyi’nin, kirli elmas gerçeği karşısındaki en önemli iddiası, bu elmasların toplam elmas üretimi ve ticareti içindeki payının düşük olduğu şeklinde.
Öte yandan bu “teknik açıklama” elmas üreticisi ve tüccarı olan uluslararası tekelleri aklamaktan uzak. Çünkü öncelikle doğası gereği kayıtdışı olan bu ticaretin hacmine ilişkin rakamlar birbirinden farklılık gösteriyor. Daha da önemlisi, Afrika elmasları dünya üretiminin oransal olarak yarısını karşılasa da, gerek doğal koşullar, gerekse de mevcut kölelik koşulları nedeniyle burada yapılan üretim ve ticaretin kârlılığı tekeller için oldukça yüksek. Bu yüzden bu şirketler için derin madenlerde, yüksek maliyetlerle dünya elmas üretiminin tek başına üçte birini gerçekleştiren Rusya değil, Afrika odakta yer alıyor.
Kimberley Süreci Sertifikasyonu: Ucuz aklanma yolu
Dünya Elmas Kongresi tarafından Temmuz 2000 tarihinde alınan bir kararın ardından Mart 2002’de işlemeye başlayan Kimberley Süreci Sertifikasyon Planı, dünya elmas ticaretini daha “temiz” hale getirmeye çalışıyor.
Dünya elmas ticaretinin en önemli merkezi sayılan Belçika’nın Antwerp kentinde alınan bir kararla işlemeye başlayan süreç ise, inandırıcılıktan uzak. Dünya elmas üreticisi ve tüccarı olan tekeller ve elmas yataklarına sahip ülkelerin bir bölümünün inisiyatifiyle gerçekleştirilen bu plan sonucu, verilecek bir sertifikayla hem şirketlerin hem de yatakların bulunduğu ülkelerin kirli elmas trafiğiyle ilgilerinin olmadığı kağıt üstünde belgelenmeye çalışılıyor.
Öte yandan, her ne kadar kurucuları arasında sivil toplum kuruluşları olsa da, böylesi bir sertifikasyonun uluslararası bir kamu otoritesi yerine üretici ve ticaret şirketlerinin denetiminde yapılıyor olması, sertifikasyonun baştan bir kurgu olduğu şüphesini uyandırıyor. Nitekim Kimberley Süreci’ne üye olmak için, organizasyon başkanlığına bir mektup yollamak yeterli. Kuruma yönelik en büyük eleştiriyi ise, planı ihlal eden ülkelerin, kirli elmas ticareti yaparak ihlalde bulunsalar bile plana üye olmalarında engel bulunmuyor olması. Diğer bir deyişle, Kimberley Süreci’ne üye olup kirli elmas ticareti yapmak mümkün.
2009 yılında, kurumun kurucuları arasında yer alan Afrika-Kanada Ortaklığı (Partnership Africa-Canda) ve Küresel Tanık (Global Witness) adlı sivil örgütlerin temsilcileri, elmas kaçakçılığı ve kirli elmas ticareti konusunda elindeki olanaklara rağmen adım atmadığını vurgulayarak istifa etti.
Kurumun 2010 yılı başkanlığını İsrail yürütüyor.
(soL-Dış Haberler)
