En son 25.12.2011 tarihli yazımda (Ekonomik Kriz Küba’da İnsani Gelişmeyi Nasıl Etkiledi ?) Küba’nın durumunu ele almışım. Aradan epey zaman geçmiş, yeni bir değerlendirme yapmanın vaktidir. Bu arada UNICEF ve UNDP’nin bu tip yazılarımda kullandığım raporları da yenilenmiş oldu.
UNDP 2013 İnsani Gelişme Raporunu, UNICEF ise 2012 Dünya Çocuklarının Durumu raporunu yayımladılar.
* * *
Önce İnsani Gelişmeyle ilgili duruma bakalım. Hatırlayacağınız gibi İnsani Gelişme İndeksi bileşik bir indeks. Ekonomiyi, sağlığı ve eğitimi ifade eden göstergelerin matematiksel olarak birleştirilmesinden oluşuyor. İnsani Gelişme İndeksi (İGİ) puanının yükselmesi, ülkenin insani gelişmede ileri düzeyde olduğunu gösteriyor.
Öte yandan ülkelerin İGİ performans puanları daha da önemli bir gerçekliğe işaret ediyor. Performans, ülkenin bütün ülkeler arasında ulusal gelirdeki sıralamasıyla İGİ’deki sıralaması arasındaki fark anlamına geliyor. Ülke, İGİ puanındaki sıralaması gelirdeki sıralamasına göre daha yukarıda ise pozitif, aşağıda ise negatif performansa sahip demektir.
Negatif performans, o ülkenin, elinde daha yüksek insani gelişmeyi sağlayacak geliri olmasına rağmen, bunu beceremiyor olması demektir. Başarısızlığının nedeni ise elindeki gelirini insani gelişmeyle ilişkisiz işler için kullanmasıdır.
* * *
Aşağıdaki tabloda ilgilendiğimiz üç ülkenin insani gelişmedeki sırasını ve performans puanlarını veriyoruz.
ABD’nin İGİ sıralaması bakımından gelişmesi sürüyor. 2012’de 3.lüğe yerleşiyor. Türkiye 90. sırada. 2009’a göre 2 basamak tırmanmışsa da durumu 2005 ve 2007’den halen kötü. Küba’nın üst sıralara yönelen başarısı devam ediyor ve 45. Sıraya yerleşiyor.
Esas önemlisi performans durumu demiştik. ABD, 2008 krizinden sonra tarihinde ilk kez pozitif performans sergilemişti. 2012 yılında da bu başarısını, aynı performans puanıyla koruyor. Türkiye’nin durumu çok vahim. Performans puanı – 32 ve AKP’li yıllarda giderek daha da kötüleşiyor. Türkiye’nin insani gelişmedeki konumu gelirinin gerektirdiğinden tam 32 basamak daha aşağıda. Küba’nın puanı + 44. Son 10 yıldır bu düzeyde seyrediyor ve Küba insani gelişme performansında dünyada birinci sırada yer alıyor.
* * *
İGİ performans puanı açısından durumu Türkiye’den daha kötü olan ülke sayısı yalnızca 8: Katar, BAE, Kuveyt, Umman, Botsvana, Güney Afrika, Gine ve Angola. İşte Türkiye’nin geçmeyi başardığı ülkeler bunlar. 2009 yılı verilerine göre, Türkiye 11 ülkeyi geride bırakmıştı. Trinidad, Gabon, Butan üç yıl içinde Türkiye’nin üzerine tırmandılar.
İGİ ile ilgili hesaplamalar 186 ülkeyi kapsıyor. Yani, İGİ performansı açısından Türkiye durumu en kötü 9. ülke oluyor. AKP ne kadar öğünse azdır.
* * *
Aşağıdaki tabloda ise İnsani Gelişmenin sağlık bileşenini ifade eden Bebek Ölüm Hızını, yine üç ülke için, Kişi Başı Ulusal Gelire göre değerlendiriyoruz. Bu veriler 2010 yılına ait ve 209 ülkeyi kapsıyor. BÖH düşükten yükseğe doğru, gelir ise yüksekten düşüğe doğru dizildi: Yani her ikisi için de elimizdeki veri setini durumu iyi olandan kötü olana doğru bir sıralıyoruz.
2010 yılı için, üç ülke içinde en düşük bebek ölüm hızına sahip ülke Küba. Bu hep böyleydi. Oysa Küba, aynı zamanda, üçü içinde en düşük gelirli ülke.
ABD gelirde 38., ama sağlıkta 65. Türkiye gelirde 82., ama sağlıkta 94. Küba ise gelirde 104. olmasına karşılık, sağlıkta 45.
Böylece BÖH’na göre hesapladığımız performans puanında da Küba açık ara önde yer alıyor. Küba’nın sağlıktaki performansı da, İnsani Gelişmede olduğu gibi, kendisine dünya birinciliğini kazandırıyor.
Hep söylediğimiz gibi: Bu tablo sosyalizmin başarısıdır. Küba’da sosyalizm var olduğu sürece hep böyle olacak.
Türkiye ise AKP’nin başına açtıklarından muzdarip bir ülkedir. Spekülasyonla, satıp-savmayla, dışarıdan akan sermayeyle sağlanan gelir artışının, toplumsal refaha ve sağlığa yansıması olanaklı değildir.