25 Ekim günü geç saatlerde yayımlanan mükerrer sayılı resmi gazetede 2022 yıllık programı yayımlandı.

Program 393 sayfa, ayrıntılı değerlendirmesini sonraya bırakıp ilk bakışta dikkati çeken konulara kısaca değinmekte yarar var. Bu tür metinlerde ciddiyet, tutarlılık sorunları olduğunu biliyoruz. Ama yine de ülkeyi yöneten kadroların yaptığı durum saptaması ve geleceğe ilişkin öngörülerine kulaklarımızı tıkayamayız.

Büyüme

Milli Gelirin (GSYH) 2021 yılı ilk çeyreğinde yüzde 14,3 büyüdüğü söyleniyor. Doğrudur. Ama borçla büyümüşüz. Bu gerçeği programdan öğrenmemiz güzel oluyor; “ …En önemli katkı tüketim harcamalarından gelmiştir...Nihai yurt içi talep yüzde 13,3 oranında artarak yüzde 14,3 oranındaki büyümeye 13,4 puanlık önemli seviyede katkı yapmıştır.”

Gelirler artmadığına göre harcamaları borçla karşılamışız. Hanehalkı finansman borcu yüzde 25 artarak 910 milyar liraya ulaşmış. Raporda bunun yarısının ihtiyaç kredilerinden oluştuğu belirtiliyor.

Raporun 49 sayfasında (sayfa numarası verilmediği için bilgisayarın yaptığı sıralama kullanılmıştır) her ne kadar; “ 2020 yılının son çeyreğinden itibaren uygulanan finansal sıkılaşma bankaların kredi verme iştahını azaltmıştır…” deniyorsa da olumsuz etkilendikleri pek anlaşılmıyor: Aktif büyüklükleri TL bazında yüzde 16,3; dolar bazında yüzde 2,6 artmış. TL olarak 6,8 trilyon liraya, dolar olarak 810 milyar dolara ulaşmış. Kârları da artmış elbette, 2019 yılında 49 milyar lira iken 2020 yılında 58,5 milyar liraya yükselmiş. Raporda 2020 ile 2021 yılları Ocak-Ağustos karşılaştırmasına da yer veriliyor. 2020 Ağustos ayındaki 42,9 milyar lira tutarındaki net kârları 2021 Ağustos ayında 48,4 milyar lira olmuş.

Enerji ve ulaştırma yatırımları

Müstakbel alıcılarına daha çok kâr edecekleri ortam hazırlamak amacıyla enerji ve ulaştırma sektörlerinde milyarlarca lira tutarlı kamu yatırım projeleri yürütülüyor.

2022 Programının 1;12-13-14 sayılı çizelgelerinde, yatırımların merkezi yönetimden işletmeci KİT’lere doğru hızlı bir yönlendirme dikkat çekiyor. Sözgelişi, Enerji yatırımlarının 2020 yılında merkezi yönetimce 10,7 milyar lira yatırım yapılmışken, 2021 ve 2022 yıllarında birden 3,1 milyar ve 3,6 milyar lira düzeylerine gerilediği görülüyor. İşletmeci KİT’lerin yatırım tutarları ise fazlasıyla karşılayacak düzeyde artıyor. 

Raporda (62. sayfa) KİT’lere 2022 yılında 41,7 milyar lira sermaye transferi yapılması öngörülüyor. Belki bu durumla ilgisi kurulabilir.

Yatırımların işletmeci KİT’lere yönlendirilmesinden özelleştirmelere hız kazandırılacağı anlamı da çıkarılabilir.

Enerji ve ulaştırma sektörlerinde kamu yatırımlarındaki artış dikkat çekiyor. Bununla birlikte özel sektör yatırımlarının da hızlı biçimde artırılması öngörülüyor. Demek ki birileri yatırıma özendirmek adına yeni HES, JES gibi enerji; karayolu, demiryolu, köprü gibi ulaştırma için daha çok sayıda derenin başına çökecek; daha çok acele kamulaştırmalar yapılacak; daha çok tutarlarda vergiden bağışık tutulacaklar. 

Aşağıdaki çizelge Tablo 1:15 verilerinden üretilmiştir.

Özelleştirme ipuçları

Kamu varlıklarının çoğu satıldı kalanları hazırladıkça satıyorlar. Hazır olanların azalmasıyla özelleştirme gelirleri düştü. 2020 yılında 4,7 milyar lira geliri elde edilmişti. 2021 yılında 5 milyar lira tahmin ediliyor. 2022 yılında ise 4 milyar lira artışla 9 milyar liraya yükselmesi bekleniyor. Demek ki 2022’de 4 milyar tutarında varlık satılmaya hazır duruma getirilmiş olacak.

Bu hesap yalnızca ÖİB’nin geliri. Maliye, Çevre Şehircilik Bakanlıkları; KİT’ler; belediyeler ve TOKİ’nin sattığı her yıl onlarca milyar liraya ulaşan kamu varlıklarının bu hesaplarda yer almadığını hatırlatmakta yarar var.

Faizler

Merkezi bütçeden 2022 yılında GSYH’nin yüzde 3,1’i faiz için harcanacak. Faizdeki hızlı yükseliş dikkat çekiyor. Raporun 63. sayfasından, 2020 yılında 133,9 milyar lira ödendiği, 2021 yılında 179,5 lira tahmin edildiği; 2022 yılında ise 240,4 milyar lira olmasının öngörüldüğünü öğreniyoruz.

Köye köylüye hizmet

Faiz için 240 milyar ödenmesinin öngörüldüğü 2022 yılı Cumhurbaşkanlığı Programında köye hizmet amacıyla kurulan birliklere ayırdığı ödenekleri karşılaştırmakta yarar var. Ülkeyi yönetenlerin tercihlerine bir örnek daha üretmiş oluruz böylelikle. KÖYDES, SOGEP ve SUKAP’ ayrılan ödeneklerin toplamı 2,3 milyar liraya ancak ulaşabiliyor.

Kamu alacaklarının yapılandırılması yoluyla sermayeye sağlanan çıkarların tutarı

Yapılandırma konusunda programda yer verilen bilgileri buraya özetleyip aktaralım.

Kamu alacaklarının yapılandırılması için 2016-2020 arasında 5 yasa çıkarıldı. Bunlardan toplam olarak 46,4 milyar lira gelir elde edildi.

Ayrıntısını da verelim: 2016’da çıkarılan 6736 sayılı yasa kapsamında 43,9 milyar; 2017 yılında çıkarılan 7020 sayılı yasa kapsamında 5,7 milyar; 2018 yılında çıkarılan 7143 sayılı yasa kapsamında 27,4 milyar; 2021 yılında çıkarılan 7326 sayılı yasa kapsamında 22,7 milyar lira.

Sonuç olarak, CB 2022 yıllık Programında düne göre pek bir şey değişmemiş.