Bir İzmirli yurttaş olarak tedirginim. Zira Sayın Vali’nin, 'binayı 2023’te (farklı bir ifade ile 7-8 ay sonra) hizmete alacağız' açıklaması yeterince endişe vericidir.

Aloo İzmir, Telaş Yok! 17 Şubat – 4 Mart 1923’te toplanan İktisat Kongresi Binası Üzerine…

Cumhuriyetin kuruluşuna giden sürecin başlangıcı Milli Mücadele ve Büyük Zaferdir. Cumhuriyetin iktisat politikasının başlangıçtaki hedefleri de Türkiye İktisat Kongresi’ndedir. Kongre, 9 Eylül 1922 yani İngiliz tezgâhındaki emperyalizmin maşası silahlı güçlerin İzmir’den kovulmasını izleyen sadece beş ay sonra, 17 Şubat – 4 Mart 1923 tarihlerinde İzmir’de ülkenin birçok yerinden gelen, toplumu oluşturan sınıfları / grupları temsil eden 1135 delege ile toplanmıştır. 500 aşkın kadın izleyici ile birlikte toplam katılımcı sayısı 3000’i aşmıştır. Unutulmamalıdır ki 99 yıl önce İzmir’de toplanan Türkiye İktisat Kongresi, Cumhuriyetten önceki son kurucu Kongredir1

İzmir Büyükşehir Belediyesi Kent Kitaplığı’nca Mayıs 2004’te yayınlanan İzmir İktisat Kongresi isimli kitabındaki kayıtlara göre; “Kongre’nin önce Karataş’ta bulunan İttihat ve Terakki Mektebi binasında toplanması gündeme gelmiş, ancak buranın yetersiz kalacağı düşüncesi ile Gümrük civarında İkinci Kordon’da bulunan ve daha önceleri Osmanlı Bankası’nın deposu olarak kullanılan Aram Homparsoman (Hamparsumyan) mağazaları tercih edilmiştir. Bu binanın yedibin kişiyi alabilecek kapasitede olduğu belirtilmektedir.  Kongre, Gümrük  - Kemeraltı Camii arasını birleştiren 853 Sokak ta toplanmıştır”. Kongre’ye değinen az sayıdaki yayında da bahse konu bina / han ismi için Hamparsumyan Han kullanılmaktadır. Ancak; İzmirli araştırmacı / yazar Yaşar Ürük üstadım bu isme itiraz etmektedir. Geçen hafta da sosyal medya üzerinden bana şu bilgilendirici notu göndermiştir: “Üstadım şu binaya Hamparsumyan demesek... Bu ismi kim uydurduysa... Çünkü hiçbir zaman Hamparsumyan bu hanın sahibi olmamıştır. Han Guiffray'e aittir. Daha sonra Bakırcıyan Kardeşler'in olmuş. Cumhuriyet döneminde Şerif Remzi Reyent ve dolayısı ile de Ayla Ökmen'e intikal etmiştir... Selamlar...” 

Kongrenin toplandığı binanın 1974 yılına ait tek dış cephe fotoğrafı


Evet şimdi gelelim yazının başlığındaki Aloo İzmir, Telaş Yok! meselesine. Efendim bu kongre binası 1970’li yılların ikinci yarısında İzmir Belediyesi tarafından yol genişletme gerekçesiyle yıkılmıştır. 

Günümüzde arsanın mülkiyetine sahip mirasçıların iknası nihayet tamamlanmış ve arsa kamulaştırılmış durumdadır. Bu arsaya, Cumhuriyetten önceki son kurucu Kongre’nin toplandığı binanın yapılması uzunca bir süredir tartışılmakta idi. Bu tartışmalara ben de katılmış ve İzmir’de yayınlanan Haber Ekspres Gazetesi ile 26 Ocak 2022’de bir söyleşi yaparak, İzmirlilerin Kongre sonrasında verdikleri sözü tutmalarının gerektiğini hatırlatmıştım.

Ve bu yazıya konu teşkil eden beklenen haber, İzmir Valiliği tarafından duyuruldu2:

“İzmir'in simge yapısı İktisat Kongresi binası yeniden inşa edilecek

İzmir Valisi Yavuz Selim Köşger, 1979 yılında yıkılan İzmir İktisat Kongresi binasının yer tapusunun alındığını belirtti. Köşger, sosyal medya hesabından 1923 yılında hizmete alınan binanın, İktisat Kongresi'nin 100'üncü yılı olan 2023'te aslına uygun inşa edileceğini duyurdu.”

Ayrıca Vali Köşger, aşağıdaki sosyal medya mesajını da yayınladı.

İşte beni esas olarak telaşlandıran bu yazıyı kaleme almama neden olan cümle, “2023'TE HİZMETE BAŞLAYACAK”. O nedenle telaş yok İzmir dedim. Bu konuda neler yapılması, nasıl mesafe alınması gerekir diye İzmir’de konunun uzmanı dostlarla görüştüm. Bilgilerimi pekiştirdim. O bilgileri birazdan not edeceğim ama önce çok da uzun olmayan bir geçmişte Binali Yıldırım’ın Ulaştırma Bakanlığı döneminde İzmir’e dayatılan Konak Tünelleri’nin yarattığı tahribatı hep birlikte hatırlamalıyız. Bu tahribatta, dönemin CHP’li Konak Belediye Başkanlığının da sessiz kalarak rol oynadığına dair tartışmalar hafızalardadır. 

Konak Tünelleri Projesi esnasında; “hiçbir ön çalışma yapmadan, kâğıt üzerinde elle çizilen çizgi üzerinden kanunsuz, plansız, izinsiz olarak tarihi yerleşim bölgesinde dağ delinmiştir. Antik döneme ait suyla tedavi merkezi olduğu söylenen yapı stokunun mozaikli odalarını kırarak, mezar lahitlerini kırıp dökerek, (bir kısmını da Musevi i cemaatine teslim ederek) tünel yapılmıştır. Üstelik makinalı kazı yapılacak yerde patlayıcı kullanarak, dağın üstündeki iki üç katlı evleri de oradaki yaşayan insanların hayatlarını da altüst ettiler. Mahalle artık, tünel boyunca üstte ölü şehir gibi kaldı. Elektrikler, sular kesildi. Hırsızlar boşaltılan tarihi yapıları soyup harabeye çevirdi. Kısacası kentin en değerli yeri yıkıntı halinde altı yıldır durmaktadır. Bu gerçek ne yazık ki toplumun önemli bir bölümünün dikkatini çekmemiştir. Dikkatli yurttaşların çıkardıkları seslerde boğulmuştur3

Bu oldukça dramatik gelişmelere benzer hadiseler yaşanmasın diye bir İzmirli yurttaş olarak tedirginim. Zira Sayın Vali’nin, “binayı 2023’te (farklı bir ifade ile 7-8 ay sonra) hizmete alacağız” açıklaması yeterince endişe vericidir. Niye mi?
Bakın aşağıda inşaat alanından çektiğim birkaç fotoğrafa yer vermek istiyorum…

Fotoğraflardan da görüleceği üzere 99 yıl önce Kongre’nin toplandığı bina / hanın temel kalıntıları ortaya çıkarılmış durumdadır. 

İşte bundan sonrası kritik önemdedir. Konu ıskalanırsa yine büyük bir tarihsel tahribatla yüz yüze kalınma ihtimali vardır. 30 Mayıs 2022 tarihli bu yazıdaki bilgi ve bulgulara göre Kongre binasının 2023’te hizmete alınabilme ihtimali yoktur. Dikkat edilirse alanda sadece kazı yapılmıştır.
Şimdi işin gereği için yapılacak resmî işlemleri kısaca özetlemeliyim:

  1. Öncelikle kazıda çıkan bu temel kalıntılarının rölöveleri Valilik tarafından çizdirilecek. 
  2. Smyrna Kazı Başkanı Sayın Akın Ersoy alanda sondaj yapacak ve Roma dönemi kalıntıları çıkarsa (ki yüksek bir ihtimal) kurtarma kazısı yapacak / yapılacaktır.
  3. Kalıntılar incelenerek, üzerine bina yapılmasına izin verilip verilmeyeceğine karar verilecektir. 
  4. Yapılmasına karar verilirse, Kurul onayı alınacak, daha sonra bunun üzerinden restitüsyon ve restorasyon projeleri çizilecek.
  5. Bu projeler Belediye ve Koruma Kurulu’nda onaylanacak.
  6. Sonrasında Belediyeden inşaat ruhsatı alınacak 
  7. Maliyet çıkarılarak ihale yapılacak.
  8. Ve, ancak böylelikle inşaata başlanabilecektir.

Görüldüğü gibi oldukça uzun zaman, titiz – teknik bilgi ve sabır gereken işler. Ayrıca da 1923’te Kongre’nin toplandığı Han yolun her iki tarafına yerleşiyordu. Yani altından mevcutta yol geçiyor. Uzmanlar, bu günkü imar mevzuatına göre Hanın özgün halini yapmanın pek imkân dâhilinde olmadığına da dikkat çekmektedirler. O nedenle yazımın başlığı: Aloo İzmir, Telaş Yok!